DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME YÖNTEMLERİ Çocuklarda istenmeyen davranışların ortadan kaldırılması ve istendik (olumlu) davranışların kazandırılması sürecine davranış değiştirme süreci denir.

Davranış değiştirme süreci daha çok zihinsel engelli çocuklarla kullanılmasına rağmen değişik şekillerde ve farklı zamanlarda normal sınıflarda da kullanılmaktadır.

Davranış değiştirme süreci; uygun davranışların artırılması ve uygun olmayan davranışların azaltılması şeklinde iki bölümden oluşmaktadır. Burada daha çok ödül şeklinde olan pekiştirmelere ve cezalara başvurulmaktadır.

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTIRILMASI Pekiştirme süreci Dönüştürülebilir sembol sistemi

PEKİŞTİRME Olumlu pekiştirme; Bir davranışı izleyen ortamda bir uyaranın eklenmesiyle o davranışın ilerde yapılma olasılığının artmasıdır. Olumlu pekiştirmede yer alan uyarana pekiştirici uyaran veya kısaca pekiştireç denir. Gülümseme, aferin, para, çikolata v.b.

Olumsuz pekiştirme ise; Bir davranışı izleyen durumda ortamda bir itici uyaranın çekilmesiyle o davranışın ilerde yapılma olasılığının artmasıdır. Örnek: Parmak kaldırarak söz alan öğrenciye aferin demek veya '' parmak kaldırarak söz istediğin için yıldız kazandın'' demek olumlu pekiştirme olmaktadır.

PEKİŞTİREÇ TÜRLERİ 1.Birincil pekiştireçler : Bunlar genellikle biyolojik gereksinmeleri karşılamaya yönelik yiyecek ,içecek gibi pekiştireçler olup,öğrenme olmadan edinilirler.Daha çok okul öncesi dönemde kullanılırlar.Eğitim düzeyi arttıkça kullanılabilirlikleri azalmaktadır.

2-İkincil Pekiştireçler : Öğrenme sonucunda pekiştirici özellik kazanmış pekiştireçlerdir.Bir süre etkili bir pekiştireçle birlikte verilen etkisiz bir uyaran zamanla pekiştireç özelliği kazanmaktadır.Bunları 4 grupta toplayabiliriz.

Nesnel Pekiştireçler : Eşya, yiyecek, oyuncak vb. Etkinlik Pekiştireçleri : Kitap okuma, oyun oynama, tv. izleme gibi bedensel bir uğraşı yerine getiren pekiştireçlerdir. Sosyal Pekiştireçler : Gülümseme, başıyla onaylama, sarılma, öpme, yanına oturma, başını-omzunu sıvazlama vb. Sembol Pekiştireçler : Kendi başlarına anlamları olmayan ancak bir pekiştireçle değiştirilebilen yıldız, marka, jeton, para vb. pekiştireçlerdir.

Pekiştireç Tarifeleri Sabit Oranlı : Öğrencinin her üç problem çözdüğünde pekiştirilmesidir. Beden eğitimi dersinde gösterilen hareketi her beş defa yaptığında öğrencinin pekiştirilmesi. Sabit Aralıklı : İlk tepkinin oluşmasından sonra önceden belirlenen sürenin geçmesinden sonra pekiştirmedir.Günlük veya haftalık verilen testlerin etkililikleri.Öğrenci çalışmalarının her 10 dk. bir kontrol edilmesi. Değişken Oranlı : Test sorularında verilen cevaplardan önce 2., sonra 5., daha sonra 9. cevabın pekiştirilmesi. Yayılımı bir ile yirmi arasıdır, ortalaması ise ondur. Öğrenilen 20 fiş cümlesinin okunması sırasında 3. fişin, 7. fişin daha sonra 15. fişin okunmasının pekiştirilmesi. Değişken Aralıklı : Öğretmenin sınıfı ilk beş dakikada gezerek kontrol ettikten sonra geçen 15. dakikada, 23. dakikada gezerek kontrol etmesi.Oluşum süresinin yayılımı bir ile onbir, ortalaması ise 7 dakikadır.

DÖNÜŞTÜRÜLEBİLİR SEMBOL SİSTEMİ Öğrencilerin başarılı olması için gerekli olan güçlü pekiştireçlerin anında yapmış oldukları ilerlemelere göre verilmesi olanağını sağlayan özel bir sistemdir.

Dönüştürülebilir Sembol Sisteminin Desenlenmesi 1- Sembol Kazandıracak Davranışların Belirlenmesi a-Sırada sessizce ve arkaya yaslanarak oturma b-Parmak kaldırarak söz alma c-Çöpleri çöp kutusuna atma d-Derste x dakika sessizce çalışma e-Arkadaşlarıyla işbirliği içinde çalışma vb.

Kazandırılacak davranışlar belirlendikten sonra ne ile pekiştireleceği (çikolata,gofret,defter,kalem) belirlenmeli Sembol olarak tabloda nelerin kullanılacağı (yıldız,puanlar,çeşitli şekiller)

Belirlenen sembollerin hangi orana ulaştığında pekiştirecin kazanılacağının belirlenmesi yapılmalıdır.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI Üç farklı yöntemle yapılır: Sönme Mola Tepkinin bedeli

SÖNME Olumsuz davranışı izleyen pekiştirici uyaranların geri çekilmesi yoluyla istenmeyen davranışı azaltma tekniğidir.Bu tekniği uygularken yapılacak en önemli şey;istenmeyen davranışı arttıran yada sürdüren pekiştirecin iyi belirlenmesidir. Örnek; Öğretmenin sorduğu sorulara ''Öğretmenim ben söyleyeceğim,ben söyleyeceğim '' diye bağıran çocuğa öğretmen söz veriyorsa çocuk bu davranışını arttırır ve sürdürür.Ancak öğretmen sessizce parmak kaldırıp söz isteyenlere söz verip bu davranışı betimler ve bu olumlu davranış üzerinde durursa diğer öğrencinin olumsuz davranışını azaltmış olur.

MOLA Öğrencinin belirli ve sınırlı bir süre için pekiştirildiği bir ortamdan alınıp pekiştireçlerden yoksun bırakılmasıdır.Sönmeden farkı;sönmede sadece istenmeyen davranış (Değiştirilmek istenen davranış) için pekişitreç geri çekilirken,molada bütün pekiştireçler geri çekiliyor.Ancak bu da çocuğun soyutlanması şeklinde anlaşılmamalıdır Eğer sınıf ortamı pekiştirici nitelikte değilse,çocuğun sınıftan alınması mola değil,pekiştirici özellik taşır. Oyun sırasında,sürekli arkadaşlarının sırasını işgal eden öğrenciyi oyun dışında bırakmak. Resim dersinde arkadaşlarının boyalarını alan ve çalışmalarını engelleyen öğrencinin resim kağıdını ve boyalarını alıp onu sınıfın bir köşesinde oturtma.

TEPKİNİN BEDELİ Dönüştürülebilir sembol pekiştireç sistemiyle yürütülen bir tekniktir.Kabul edilmeyen davranışlar için çocuğa verilen sembol pekiştireçlerin geri alınmasını içerir. Ör; x dk. sessizce çalışma 3 yıldız kazandırıyorsa,istenilen zamanda öğrenci x dk. sessiz çalışmadıysa önceden biriktirdiği yıldızlardan 1 veya 2 tanesi geri alınır.Tepkinin bedelini kullanırken dönüştürülebilir sembol pekiştireç sisteminde belirlenen davranışlara ödül kaybettirenleri ekleyebilirsiniz.Bunun için ödül kaybettirecek davranış listesi hazırlamak gerekecektir.