GENEL KİMYA Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

KİMYASAL BİLEŞİKLER ve ADLANDIRMA Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Bir molekül bileşik, molekül adı verilen bağımsız birimlerden oluşur. Molekül Bileşikler Bir molekül bileşik, molekül adı verilen bağımsız birimlerden oluşur. Kimyasal formül; H2O Kaba formül; bir bileşik için en basit formüldür. İndisler en basit tam sayı oranı şeklindedir. CH2O Molekül formülü; bir bileşiğin gerçek formülüdür. Bazı durumlarda kaba ve molekül formülü aynıdır. CH2O (formaldehit). Diğer durumlarda kaba formülün katlarıdır. C2H4O2 C2H4O2 Asetik asit gibi. Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Yapı formülü; bir moleküldeki atomların birbirlerine hangi bağ türleriyle nasıl bağlandıklarını gösterir. Kovalent bağlar « » ile gösterilir. « » ikili kovalent bağ denir. Yoğunlaşmış Yapı formülü; Atomların farklı bağlanma şekilleri formülden görülebilir ve tek bir satırda yazılır. CH3COOH veya CH3CO2H Molekül Modeli; Moleküllerin üç boyutlu yapılarını göstermeye yarar. Yapısal Formül Top-çubuk molekül modeli Uzay-dolgu molekül modeli Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

İyonik Bileşikler (+) ve (-) iyonların elektrostatik çekim kuvveti ile bir araya gelmelerinde iyonik bileşikler oluşur. Genelde bir metalle ametalin kimyasal olarak birleşmesi iyonik bir bileşik verir. Metal atomları elektron kaybettiklerinde pozitif iyon (katyon), ametal atomları elektron kazandıklarında negatif iyon (anyon) haline gelirler. Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Tek atomlu iyonlar; Na+, Mg+2, Cl- Çok atomlu iyonlar; NO3- Formül birimi; bileşikte iyonların en küçük oranını belirtir. Bağımsız bir birim değildir. Formül birimindeki atomların (iyonların) oranı kimyasal formüllerindeki oran ile aynıdır. Tek atomlu iyonlar; Na+, Mg+2, Cl- Çok atomlu iyonlar; NO3- Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Formül kütlesi; Bir formül biriminin atom kütle birimi cinsinden kütlesidir. Bir bileşiğin formül kütlesi bileşiği oluşturan atomların kütlelerinin akb cinsinden toplamına eşittir. Molekül kütlesi; atom kütle birimi cinsinden bir molekülün kütlesidir. Molekül yapısında bir bileşiğin formül birimi molekül kütlesi, iyonik bileşiklerde ise formül kütlesi terimleri kullanılır. 1 mol bileşik, avagadro sayısı (6.02214 x1023)kadar formül birimi ya da molekül içeren bileşik miktarıdır. Mol kütlesi, molekül yapısında bileşiğin bir mol molekülünün ya da iyonik bileşiğin bir mol formülünün kütlesidir. Sayısal olarak Formül Kütlesi ve molekül kütlesi ile aynıdır. * Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Bazı element molekülleri : H2 O2 N2 F2 Cl2 Br2 I2 P4 S8 Bazı elementlerde atomlar bir araya gelerek moleküller oluştururlar. Böyle elementler bir moleküller topluluğudur. Bazı element molekülleri : H2 O2 N2 F2 Cl2 Br2 I2 P4 S8 Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Kimyasal Bileşiklerin Bileşimi Allotrop; aynı elementin uzayda farklı şekilde dizilerek farklı geometrik şeklindeki kristallerine denir. oksijen (O2) ve ozon (O3) gibi. Kimyasal Bileşiklerin Bileşimi Kimyasal formülden yararlanarak mol ve kütlesi ve farklı hesaplamalar yapılabilir. Trinitrotoluen (TNT) CH3C6H2(NO2)3   M CH3C6H2(NO2)3 = 7MC+5 MH+3 MN+6 MO = (7x12,0107)+(5x1,00794)+(3x14,0067)+(6x15,9994)]g/mol = 227,1311 g/mol Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Bileşikteki elementlerin yüzde miktarlarının toplamı %100 olmalıdır. Bir Bileşiğin Kütlece Yüzde Bileşiminin Hesaplanması * Sıtma ilacı olan kinin’in (C20H24N2O2) kütlece yüzde bileşimini hesaplayınız. Bileşikteki elementlerin yüzde miktarlarının toplamı %100 olmalıdır. Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

2. Adım : Her bir elementin kütlesinin mol karşılığı bulunur. En Basit Formül (Ampirik formül) ve Molekül Formülü Bulma * İnsan kanında bulunan glikoz, hücreler tarafından enerji kaynağı olarak kullanılır ve kimyasal bileşimi % 40 C, % 6,67 H ve % 53,33 O ’dir. Molekül kütlesi 180,16 akb olduğuna göre basit ve molekül formülünü bulunuz. 1. Adım : Örneğin 100 g olduğu kabul edilir. Buna göre örnekte 40 g C, 6,67 g H ve 53,33 g O vardır. C : 12,011 g H : 1,008 g O : 15,999 g 2. Adım : Her bir elementin kütlesinin mol karşılığı bulunur. Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

C3,30H6,62O3,33 CH2,01O1,01 CH2O CnH2nOn 3. Adım : Geçici formülü yaz 4. Adım : En küçük sayıları kullan CH2,01O1,01 5. Adım : En küçük tam sayıya yaklaştır CH2O 6. Adım : Molekül formülünü bul CnH2nOn       Molekül formülü : C6H12O6   Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Yakma Analizi (CH3CH2OH) Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

CxHyOz + (x+y/2) O2 xCO2 (g) + (y/2)H2O(g) * Yükseltgenme Basamakları Bir atomun bileşiklerinde verdiği, aldığı ya da bağ yapmakta kullandığı elektron sayısına yükseltgenme basamağı denir. Metaller kolay elektron kaybederler. Na Na+ + e- Ametaller elektron kazanma eğilimindedir. Cl + e- Cl- İndirgenler Yükseltgenler Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Yükseltgenme Basamaklarını Belirleme Kuralları Kurallar aşağıdaki sıraya göre uygulanmalıdır. İki kural çakıştığında üste yazılan kural geçerlidir. 1) Serbest elementler ve aynı elementten oluşan moleküllerdeki elementlerin yükseltgenme basamağı (YB) 0 dır. Fe, Cl, Cl2, O2, He, N2 2) a) Yüksüz türlerin (serbest element, molekül, bileşik formülü) toplam/net yükü 0 dır. CH3COOH, NaCl, Mg(NO3)2 b) Elementlerin yükleri toplamı, oluşturdukları iyonun toplam/net yüküne eşit. Fe(CN)63-, FeCl2, SO42- 3) Alkali elementlerin Y.B +1, toprak alkali elementlerinin Y.B +2 dir. K2CO3, MgSO4 4) Florun Y.B -1 dir. HF, ClF3, SF6 5) Hidrojenin Y.B +1 dir. HF, NH3, C2H6 6) Oksijenin Y.B -2 dir. H2O, CO2, KMnO4 7) Metallerle yapılan ikili bileşiklerde 7. grup elementlerinin Y.B -1, 6. grup -2, 5. grup -3 dür. MgBr2, Li2S, Li3N. Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Kimyasal Bileşiklerin Adlandırılması * Kimyasal Bileşiklerin Adlandırılması Metal + Ametal (iyonik bileşikler) Metal adı değişmez ametalin sonuna –ür eki gelir. Metal ve Ametal ile İkili Bileşikler Metal adı + Ametal adı + -ür / -it + iyonlar-katyonlar (Metaller) - iyonlar-anyonlar (Ametaller) Lityum, Li+ Çinko, Zn2+ Hidrür, H- Sodyum, Na+ Gümüş, Ag+ Florür, F- Potasyum, K+ Krom(II), Cr2+ Klorür, Cl- Rubidyum, Rb+ Krom(III), Cr3+ Bromür, Br- Sezyum, Cs+ Kurşun(II), Pb2+ İyodür, I- Magnezyum, Mg2+ Kadmiyum, Cd2+ Oksit, O2- Demir(II), Fe2+ Kobalt (III), Co3+ Sülfür, S2- Kalsiyum, Ca2+ Bakır(I), Cu+ Nitrür, N3- Demir(III), Fe3+ Civa(I), Hg22+ Stronsiyum, Sr2+ Civa(II), Hg2+ Kobalt (II), Co2+ Kalay(II), Sn2+ Baryum, Ba2+ Bakır(II), Cu2+ Alüminyum, Al3+ Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Değişken yüklü metal ; Metal (yb) + Ametal + -it / -ür (-ide) KCl CaH2 Al2S3 ZnCl2 MgI2 Al2O3 potasyum klorür kalsiyum hidrür alüminyum sülfür çinko klorür magnezyum iyodür alüminyum oksit Değişken yüklü metal ; Metal (yb) + Ametal + -it / -ür (-ide) CuS bakır (II) sülfür SnF4 kalay (IV) florür PbCl2 kurşun (II) klorür FeO demir(II) oksit Fe2O3 demir(III) oksit Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Eski bir yöntemdir. Yeterli değildir. Aynı iki elementi farklı oranlarda içeren iki ikili bileşiğin adlandırılması ; Eski bir yöntemdir. Yeterli değildir. Metal (yb küçük olanın)-öz + Ametal + -it / -ür Metal (yb büyük olanın)-ik + Ametal + -it / -ür Cu2O kupröz oksit CuO kuprik oksit FeCl2 ferröz klorür FeCl3 ferrik klorür Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

İkinci elemente -it / -ür (-ide) eklenir. 0,5 hemi- 1 mono- 2 di- İki Ametalin İkili Bileşikleri; metal-ametal gibi adlandırılır. + y.b si olan ametal hem formül yazımında hem de adlandırmada önce yazılır. Bazı ametal çiftleri birden çok bileşik yaparlar ve adları farklıdır. Atomların bağıl sayıları Yunanca öneklerle belirtilir. İkinci elemente -it / -ür (-ide) eklenir. 0,5 hemi- 1 mono- 2 di- 3 tri- 4 tetra- 5 penta- 6 hekza- 7 hepta- 8 okta- 9 nona- 10 deka- 11 undeka- 12 dodeka- CO karbon monoksit PCl3 fosfor triklorür CO2 karbon dioksit PCl5 fosfor pentaklorür BCl3 bor triklorür SF6 kükürt hekzaflorür SO2 kükürt dioksit SO3 kükürt trioksit NO azot monoksit NO2 azot dioksit N2O diazot monoksit N2O3 diazot trioksit N2O4 diazot tetroksit N2O5 diazot pentoksit Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Saf asit Sulu Çözeltisi İkili Asitler Saf asit Sulu Çözeltisi Hidrojen + ametal + -ür hidro + ametal, -ik, asit HCl hidrojen klorür hidroklorik asit HI hidrojen iyodür hidroiyodik asit HBr hidrojen bromür hidrobromik asit HF hidrojen florür hidroflorik asit H2S hidrojen sülfür hidrosülfürik asit Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Çok atomlu iyonlar Çok atomlu anyonda başka metallerle birleşmiş oksijen varsa böyle anyonlara oksianyonlar denir. Anyonlar Katyon nitrat, NO3- Amonyum, NH4+ Nitrit, NO2- asetat, C2H3O2- Sülfit, SO32- Hidrojen sülfit, HSO3- sülfat, SO42- Hidrojen sülfat, HSO42- Tiyosülfat, S2O32- Okzalat, C2O42- Permanganat, MnO4- hidroksit, OH- fosfat, PO43- Hidrojen fosfat, HPO42- Dihidrojen fosfat, H2PO4- karbonat, CO32- bikarbonat, HCO3- siyanür, CN- Hipoklorit, ClO- Klorit, ClO2- klorat, ClO3- Perklorat, ClO4- permanganat, MnO4- kromat, CrO42- dikromat, Cr2O72- Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Oksiasitler H + ametal + ametal (ametallerin biri oksijen)= oksiasit hipo- -it -it -at per- -at En küçük Küçük Büyük En büyük Oksijenli iyonları : ClO- ClO2- ClO3- ClO4- Oksijenli asitleri : HClO HClO2 HClO3 HClO4 Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

HClO hipokloröz asit HClO2 kloröz asit HClO3 klorik asit HClO4 perklorik asit HNO2 nitröz asit HNO3 nitrik asit H2SO3 sülfüröz asit H2SO4 sülfürik asit HC2H3O2 asetik asit H2CO3 karbonik asit H3PO4 fosforik asit Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Üç Elementli Bileşikler Fe2(SO4)3 demir (III) sülfat Ag2CO3 gümüş karbonat Hidratlı Bileşikler CaSO4·2H2O kalsiyum sülfat dihidrat CoCl2·6H2O kobalt(II) klorür hekzahidrat CaSO4·½H2O kalsiyum sülfat hemihidrat Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

N2O nitröz oksit (azot oksidül) C2H4 etilen C2H2 asetilen Özel Adlar NH3 amonyak N2O4 hidrazin NH2OH hidroksil amin PH3 fosfin NO nitrik oksit N2O nitröz oksit (azot oksidül) C2H4 etilen C2H2 asetilen Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Organik Bileşikler Çoğunluğu molekül bileşikler, birkaçı iyonik yapılı bileşiklerdir. Sadece karbon ve hidrojen içeren bileşiklere hidrokarbonlar denir. Sadece tekli bağlar içeren hidrokarbonlar alkanlar olarak isimlendirilir. En basit alkan metandır. CnH2n+2 şeklinde gösterilir . Burada "n" alkan bileşiğinde karbon sayısıdır. Kök (ya da ön ek) C (Atomlarının Sayısı) Met- 1 Et- 2 Prop- 3 But- 4 Pent- 5 Heks- 6 Hept- 7 Okt- 8 Non- 9 Dek- 10 Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Alkanlar, -an Metan Etan Propan Tekli bağlar Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Alkenler, -en Molekülde ikili bağ varsa Eten (Etilen) Karbon atomları arasında bir ya da daha fazla ikili bağ olan hidrokarbon molekülleri alkenler olarak isimlendirilir. En basit alken etendir. CnH2n şeklinde gösterilir . Alkenler, -en Molekülde ikili bağ varsa Eten (Etilen) Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Alkinler, -in Molekülde üçlü bağ varsa Etin (Etilen) Karbon atomları arasında bir ya da daha fazla üçlü bağ olan hidrokarbon molekülleri alkinler olarak isimlendirilir. En basit alkin etindir. CnH2n-2 şeklinde gösterilir . Alkinler, -in Molekülde üçlü bağ varsa Etin (Etilen) Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Benzen molekülü altı karbon atomu altıgen halkada düzenlenmiş bir moleküldür. Benzen yapısı içeren bileşikler bilinen organik bileşiklerin çok büyük bir kısmını oluşturur. Benzen Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Bütan C4H10 Metil propan C4H10 Aynı molekül formülüne sahip, ancak uzayda farklı atom düzenlenmesine sahip olan moleküllere izomerler denir. Fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır. Bütan C4H10 Metil propan C4H10 Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Alkoller, alkan-ol İşlevsel Gruplar Metanol Organik moleküllerin zincir veya halkasına bağlı atom veya atom grupları moleküllere kendilerine özgü özelliklerini verirler. Bunlara işlevsel gruplar denir. Aynı işlevsel gruplu bileşiklerin özellikleri genellikle birbirine benzer. -OH (hidroksil grubu) gruplarını içeren organik bileşikler alkollerdir. En basit alkol metanoldür. Alkoller, alkan-ol Metanol Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Karboksilli Asitler, alkan-oik asit -COOH (karboksil grubu) grubunu içeren moleküller karboksilli asitler diye adlandırılırlar. En basit karboksilli asit metanoik asittir. Karboksilli Asitler, alkan-oik asit Metanoik Asit (Formik Asit) Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Yararlanılan Kaynaklar Genel Kimya (1 ve 2)Petrucci,Harwood,Herring,Çev. Ed. Prof. Dr. Tahsin UYAR,Prof.Dr. Serpil AKSOY Genel Kimya, Loretta Jones, Peter Atkins Modern Üniversite Kimyası (1 ve 2) E.C. Mortimer Fen ve Mühendislik Bölümleri için Kimya Raymond Chang (Çev.A. Bahaddin SOYDAN, A. Zehra Aroğuz) Genel Kimya Notları, Prof.Dr. Satılmış Kaya Diğer kaynaklar (Genel Kimya kitapları ve online kaynaklar) Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM

Yrd.Doç.Dr.Tuba YETİM