1 MODSİMMER, Ankara 29 Haziran 2016 Araçların evrimi ve benzetimin gelişme evreleri: Düşünce deneylerinden benzetim tabanlı bilgi dallarına Tuncer Ören, Ph.D. Bilgisayar bilimi emeritüs profesörü Bilgisayar bilimi ve elektrik mühendisliği okulu Ottava Üniversitesi, Ottava, Ontaryo, Kanada

2

3 Bazı ilkler:  “Simülasyon” sözcüğünü ilk kez duyuşum: 1965 (İTÜ’den Prof. Faruk Akün’den doktora tezi konusu olarak) (Doktoram: ilk sistem mühendisliği bölümünden –1971, Tucson, Arizona)  Türkiye’deki ilk “simülasyon” konulu konuşma: 1966 İstanbul Hilton’da yapmış olduğum konuşma (Türkiye Sevk ve İdare Derneği adına)  Fransa’da “simulation” konulu ilk Fransızca konferansta yapmış olduğum açılış konuşması: 1997 Haziran 5-6, Rouen, Fransa MOSIM’97: Modélisation et simulation des systèmes de productions et de logistique (Première conférence francophone de modélisation et de simulation) Çağrılı açılış konuşması: Intelligence artificielle et simulation

4 Sanayi 4.0 ve Bağlantılı Dünya

5 Benzetim tabanlı mühendislik Benzetim tabanlı bilim Nesnelerin İnterneti Sanayi 4.0 Bu ve benzer kavramlara nereden gelindi? Benzetim tabanlı eğitim Akıllı şehir

6 Bu kavramlara nereden gelindi? Araç yapmak ve yapılan araçların evrimi.

7 Birlikte göreceğimiz konular: Benzetim: Nedir ve gelişme evreleri Benzetim bilgi dalı ve mesleği Araçların evrimi Özenli Türkçe

8 Plan:  Özenli Türkçe  Benzetim: Nedir  Araçların evrimi  Benzetimin gelişme evreleri  Benzetim bilgi dalı ve mesleği

9  Özenli Türkçe Türkiye Bilişim Derneği’nin (TBD)TBD Özenli Türkçe Çalışma Grubu (ÖTÇG)ÖTÇG Tanıtım Kurullar ve Üyeler Türkiye’deki Bilişim Kuruluşları Türkiye’deki Bilişim Kuruluşları (102) Türkçe TopluluklarıTürkçe Toplulukları (22) …

10 Türkçe Kitaplar Türkçe kaynakçaları Türkçe Ders Kitapları Atatürk, Dil Devrimi ve Türk Dili Türkçe bilinci Türkçenin gücü Dil ve Kültür Türkçe Üzerine Denemeler, Eleştiriler Türkçede ekler ve terim yapma Dilbilgisi Yazım kılavuzları Türkçede sıkça yapılan hatalar

11 Bilişim Dergisi'nde Çıkan Yazılar Türkçe Bilişim Terimleri Sözlükleri Türkçe Bilişim Terimleri Sözlükleri (64 sözlük ) Türkçe sözlükler Türkçe sözlükler (277 sözlük – 63 öbekte ) … Sözlükler Türkiye’deki Yazı ve Çalışmalardan Seçmeler Türkçeden Başka Dillerden Seçmeler Bilişim ve Benzetimde Kullanılan Giriş ve Girdi Türleri için Terimler (166 Türkçe, 148 İngilizce terim) Modelleme, Benzetim ve Bilişimde 350 Tür Hata Modelleme, Benzetim ve Bilişimde Kullanılan 170 Tür Değer Değişken Türleri için Türkçe Terimler (353 İngilizce terim ve Türkçe karşılıkları) …

12 Yeni Terimler … Benzetim ve benzemek kavramları ile ilgili İngilizce (177) ve Türkçe (228) terim: AçıklamaAçıklama, Terimler dizini: İngilizce-Türkçe, Türkçe-İngilizceİngilizce-Türkçe,Türkçe-İngilizce Toplantılardaki Etkinlikler Özlü Sözler 1. Türkçe ve Türkçe bilinci konusunda özlü sözler 2. Niçin ve nasıl Türkçe özürlü olunur?

13 Tuncer Ören'in Bilişimde Özenli Türkçe konusunda yazı, sunu, söyleşi ve diğer etkinlikleri: Bilişimde Özenli Türkçe Çağrılı konuşma: Atatürk, Bilimsel Düşünce ve Türkçe (sunu 21 MB)sunu 10 Kasım Atatürk’ü Anma Günü, Türk Kanada Kültür Derneği 10 Kasım 2015, Ottava, Ontaryo, Kanada

14 Plan:  Özenli Türkçe  Benzetim: Nedir  Araçların evrimi  Benzetimin gelişme evreleri  Benzetim bilgi dalı ve mesleği

15 Benzetim nedir: Ören, T.I. (2011). The Many Facets of Simulation through a Collection of about 100 Definitions. SCS M&S Magazine, 2:2 (April), pp The Many Facets of Simulation through a Collection of about 100 Definitions Simulation: "A method for implementing a model over time." (DoD M&S Glossary, 2010) Eski ve benzetimin ne olduğunu açıklamayan bir tanım : Benzetim ne değildir:

16 Benzetim ne değildir: Başka bir Örnek - STRICOM Eski logo Yeni logo (Logolar: İnternet’ten) Not: “Harp olmayan herşey benzetimdir” sözü, yanlış ve yanıltıcıdır!

17 Ören, T.I. (2011). A Critical Review of Definitions and About 400 Types of Modeling and Simulation. SCS M&S Magazine, 2:3 (July), pp A Critical Review of Definitions and About 400 Types of Modeling and Simulation

18  Benzetim devingen modellerle deney yapmak veya deneyim kazanmaktır. Devingen (dinamik) model: Davranışı ve/veya yapısı zamanla değişen model.

19 Deney yapmak: Francis Bacon’ın ( )1620’de yayımladığı “Novum Organum”la tanımlanan bilimsel yöntemin temelidir.BaconNovum Organum”la (The New Organon or true directions concerning the interpretation of nature) AristoAristo’nun (İÖ 384 – İÖ 322) Organum kitabındaki (Aristo mantığı) öğretisine bir tepki olarak yazılmıştır.OrganumAristo mantığı Benzetimle, gerçek sistemle yapılamayan deneyler de yapılabilir !

20 Niçin devingen modellerle Gerçek sistem: - yoksa (mühendislik problemleri) - erişilemiyorsa (uzay benzetimleri) Gerçek sistemle deney yapmak: - imkânsızsa (astronomi benzetimleri) - tehlikeliyse (nükleer silah denemeleri) - rahatsız ediciyse (trafik benzetimleri) - pratik değilse Her koşulda deney (ilkörnek (prototip) geliştirme) Zaman bakımından (çok yavaş veya çok hızlı olaylar) Deney yapılır? Deneyim kazanılır? Gerçek sistem: yoksa (hatta varsa) (yapılmakta olan uçak için pilot eğitimi) Gerçek sistemle deneyim kazanmak pratik değilse (harp oyunları)

21 Devingen modellerle deney yaparak hangi tür sistem problemleri çözülebilir ? Verilen İstenenProblem tipi GirişDurumÇıkış  Çözümleme (Analiz)  DurumTasarım  Giriş Denetim (Kontrol) Her üç tür sistem problemi!

Bağlantı türüBenzetim türü Gerçek sistem ve benzetim programının işleyişleri ilişkisizBağımsız benzetim ilişikili ( tümleşik benzetim ) Gerçek sistemin işleyişini zengin- leştirmek için Gerçek sistem ve benzetim programı eşzamanlı olarak çalışır - Çevrimiçi tanı (ya da benzetim-tabanlı tanı) - Benzetim tabanlı arttırılmış gerçek (yetenek geliştirmek amacıyla eğitim) desteklemek için Benzetim programı ve gerçek sistem ardışık olarak çalışır -Gerçek sistem çalışırken paralel deney -Öngörüsel bilgi Benzetimin iki tür kullanılışı

Benzetim şu amaçlarla kullanılan (kudretli) bir altyapıdır: Her üç tür sistem problemi için (karar destek, anlama ve eğitim amacıyla) deney yapmak Çözümleme (analiz) Tasarım Denetim (Kontrol) Deneyim kazanmak Yetenek geliştirme amacıyla eğitim Motor yeteneklerSanal benzetim Karar verme ve iletişim yeteneğiYapıcı banzetim (ciddi oyunlar) İşlevsel yeteneklerCanlı benzetim Eğlence (kişisel) Oyun benzetimi Eğlenceli (kitlesel) deneyim (Oyun olmayan bağlamlarda problem çözme ve öğrenme) Oyunlaştırma (Gamification)

24 Plan:  Özenli Türkçe  Benzetim: Nedir  Araçların evrimi  Benzetimin gelişme evreleri  Benzetim bilgi dalı ve mesleği

25 Araçları evrimi – bazı kaynaklar:  Ören, T.I. (1990). A Paradigm for Artificial Intelligence in Software Engineering. In: Advances in Artificial Intelligence in Software Engineering - Vol. 1, T.I. Ören (ed.), JAI Press, Greenwich, Connecticut, pp (yaklaşık 500 tür bilgi ve bilgi işlem bilgisinin bir sınıflandırılması ve araçların evrimi) Tuncer Ören ve Levent Yılmaz ( Basımda): The Age of the Connected World of Intelligent Computational Entities: Reliability Issues including Ethics, Autonomy and Cooperation of Agents (Invited ebook chapter), F. N. Mofakham (ed.) Frontiers in Artificial Intelligence - Intelligent Computational Systems. Bentham Science Publishers Tuncer Ören ve Levent Yılmaz ( Basımda): The Age of the Connected World of Intelligent Computational Entities: Reliability Issues including Ethics, Autonomy and Cooperation of Agents (Invited ebook chapter), F. N. Mofakham (ed.) Frontiers in Artificial Intelligence - Intelligent Computational Systems. Bentham Science Publishers

26 Avcı-toplayıcı toplumları (El araçları) Taş devri araçları; metal araçlar; el araçları (Adale gücü: insan ve hayvan; daha sonra : doğa gücü: rüzgâr ve su gücü)

27 Bir devirden bir sonraki devreye geçmede / dönüşümde:  Etkenler ve etkenlerin bu geçişi zorlamaları  ve dönüşümün gerekliliği Termodinamikte ilerlemeler:  Sadi Carnot çevrimi (1820ler, 1830lar ve 1840lar)Carnot çevrimi (Isının işe çevrilmesi) Dıştan yanmalı motorlar: Buhar gücü İçten yanmalı motorlar (1800’lerin sonu)İçten yanmalı motorlar Dönüşümün gerekliliği:  O dönem İngiltere’de tekstil endüstrisinin ürünlerinin daha ucuzlamalarının istenirliği

28 Avcı-toplayıcı toplumları (El araçları) Taş devri araçları; metal araçlar; el araçları (Adale gücü; doğa gücü) Güç (Buhar, Elektrik) 1 Endüstri devrimi (Güç araçları) Basit güç araçları, takım tezgahları, makineler, üretim hattı Bir önceki çağdaki aletlere yeni bir özellik:

29 Her yeni teknoloji (çağ) kendine özgü reaksiyonlara neden olur, çözümler ve sorunları da getirir.  Endüstri devrimine reaksiyonlar: İngiltere’de makineleşmenin işsizlik yaratacağına inananların mekanik tezgahları kırmaları “Luddite” (yeni teknoloji karşıtı)Luddite  Endüstri devriminin yarattığı sorunlar: Kırsal kesimden düşük ücretle şehirlerdeki fabrikalara çalışmaya gelenlerin, şehirlerin civarlarında yarattıkları gecekondu toplumları ve sosyal sorunlar.

30 Avcı-toplayıcı toplumları (El araçları) Taş devri araçları; metal araçlar; el araçları (Adale gücü) Güç (Buhar, Elektrik) 1 Endüstri devrimi (Güç araçları) Basit güç araçları, takım tezgahları, makineler, üretim hattı Bilgi işleme yeteneği 2 Bilgi çağı (Bilişim çağı) (Bilgi işlem makineleri) -Bilgi işlem makineleri (bilgisayarlar) -Bilgi işlem yeteneği de olan aletler Bir önceki çağdaki aletlere yeni bir özellik:

31 Kaynak: Ören, T.I. (1990). A Paradigm for Artificial Intelligence in Software Engineering. In: Advances in Artificial Intelligence in Software Engineering - Vol. 1, T.I. Ören (ed.), JAI Press, Greenwich, Connecticut, pp Bilgi işlem makineleri (…, bilgisayarlar) -Bilgi işlem yeteneği de olan aletler

32 Avcı-toplayıcı toplumları (El araçları) Taş devri araçları; metal araçlar; el araçları (Adale gücü) Güç (Buhar, Elektrik) 1 Endüstri devrimi (Güç araçları) Basit güç araçları, takım tezgahları, makineler, üretim hattı Bilgi işleme yeteneği 2 Bilgi çağı (Bilişim çağı) (Bilgi işlem makineleri) -Bilgi işlem makineleri (bilgisayarlar) -Bilgi işlem yeteneği de olan aletler Zekâ 3 Sibernetik çağı (Akıllı araçlar) -Yazılım ve yazılım ortamlarında makine zekâsı -Akıllı araçlar/makineler/binalar/vb Bir önceki çağdaki aletlere yeni bir özellik:

33 Avcı-toplayıcı toplumları (El araçları) Taş devri araçları; metal araçlar; el araçları (Adale gücü) Güç (Buhar, Elektrik) 1 Endüstri devrimi (Güç aletleri) Basit güç aletleri, takım tezgahları, makineler, üretim hattı Bilgi işleme yeteneği 2 Bilgi çağı (Bilişim çağı) (Bilgi işlem makineleri) -Bilgi işlem makineleri (bilgisayarlar) -Bilgi işlem yeteneği de olan aletler Zekâ 3 Sibernetik çağı (Akıllı araçlar) -Yazılım ve yazılım ortamlarında makine zekâsı -Akıllı aletler/makineler/binalar/vb Bağlantı 4 Bağlantılı dünya (Bağlantılı akıllı araçlar) Nesnelerin İnternet’i (Endüstriyel Nesnelerin İnternet’i), Sanayi 4.0 (Hannover fuarı, 2012) Askeri Nesnelerin İnterneti Bir önceki çağdaki aletlere yeni bir özellik:

34 Güç (Buhar, Elektrik) 1 Endüstri devrimi (Güç aletleri) Basit güç aletleri, takım tezgahları, makineler, üretim hattı Bilgi işleme yeteneği 2 Bilgi çağı (Bilişim çağı) (Bilgi işlem makineleri) -Bilgi işlem makineleri (bilgisayarlar) -Bilgi işlem yeteneği de olan aletler Zekâ 3 Sibernetik çağı (Akıllı araçlar) -Yazılım ve yazılım ortamlarında makine zekâsı -Akıllı aletler/makineler/binalar/vb Bağlantı 4 Bağlantılı dünya (Bağlantılı akıllı araçlar) Nesnelerin İnternet’i (Endüstriyel Nesnelerin İnternet’i), Sanayi 4.0 (Hannover fuarı, 2012) Askeri Nesnelerin İnternet’i Özerklik 5 İnsan sonrası çağ Bağlantılı akıllı ve özerk araçlar (özellikle silahlar) dünyası

35 Kaynak: Tuncer Ören ve Levent Yılmaz ( Basımda): The Age of the Connected World of Intelligent Computational Entities: Reliability Issues including Ethics, Autonomy and Cooperation of Agents (Invited ebook chapter), F. N. Mofakham (ed.) Frontiers in Artificial Intelligence - Intelligent Computational Systems. Bentham Science Publishers Kaynak: Tuncer Ören ve Levent Yılmaz ( Basımda): The Age of the Connected World of Intelligent Computational Entities: Reliability Issues including Ethics, Autonomy and Cooperation of Agents (Invited ebook chapter), F. N. Mofakham (ed.) Frontiers in Artificial Intelligence - Intelligent Computational Systems. Bentham Science Publishers

36 Plan:  Özenli Türkçe  Benzetim: Nedir  Araçların evrimi  Benzetimin gelişme evreleri  Benzetim bilgi dalı ve mesleği

37  Benzetimin gelişme evreleri – bazı kaynaklar  Ören, T.I. (1990). A Paradigm for Artificial Intelligence in Software Engineering. In: Advances in Artificial Intelligence in Software Engineering - Vol. 1, T.I. Ören (ed.), JAI Press, Greenwich, Connecticut, pp  Durak, U. and T. Ören (2016). Towards an Ontology for Simulation Systems Engineering. Proceedings of the SpringSim’16, Umut Durak and Murat Günal, (eds.), April 3- 6, 2016, Pasadena, CA, (SCS – The Society for Modeling and Simulation International), San Diego, CA, pp

38 Bilgisayarlaşmamış benzetim Deney amaçlı Düşünce deneyleri (thought experiments*)thought experiments Ölçekli fiziksel modellerle benzetim Deneyim amaçlı  Kumhavuzu deneyi  Yapar gibi görünmek, -mış gibi davranmak * İlginç bir düşünce deneyi: Einstein’ın 1916’da Genel Görelilik kavramında öngördüğü kütleçekimsel dalgalar ancak 2016’da deneyle kanıtlanabilmiştir. Evre 1: Bilişim öncesi * Felsefede düşünce deneyleriFelsefede düşünce deneyleri

39 Bilgisayarlaşmamış benzetim Deney amaçlı Düşünce deneyleri (thought experiments)thought experiments Ölçekli modellerle benzetim Deneyim amaçlı  Kumhavuzu deneyi  Yapar gibi görünmek, -mış gibi davranmak Yeni bir özellik Bilgisayarlaşma Bilgisayarlı benzetim Evre 1: Bilişim öncesi 2: Bilişim

40 İngilizcede bir açıklama: “Computer simulation” iki anlamda kullanılır: - Simulation of computer systems – bilgisayar benzetimi - Computerized simulation – Bilgisayarlı benzetim (Bilgisayarlaştırılmış benzetim)

41 Bilgisayarlaşmamış benzetim Deney amaçlı, Deneyim amaçlı Yeni bir özellik Bilgisayarlaşma Bilgisayarlı benzetim Örneksel (analog) benzetim, karma (hybrid) benzetim ve sayısal (digital) benzetim (Başlangıçta (1980’lerden önce), bilgisayarlar yalnız model davranışı üretmek amacıyla kullanılırdı*) Nicemsel benzetim (quantum simulation) AB’de 1 milyar avroluk 10 yıllık proje10 yıllık proje Yüksek başarımlı (high performance) bilgisayarla benzetim (tera ( ) benzetim, peta ( ) benzetim, exa ( ) benzetim)exa Yaygın (ubiquitous) bilişim (Bulut benzetim, giyilebilir (wearable) bilgisayarla benzetim? ve vücuda yerleştirilebilir (implantable) bilgisayarla benzetim?) * Ören, T.I. (1982 – Keynote Paper ). ). Computer-Aided Modelling Systems. In: Progress in Modelling and Simulation, F.E. Cellier (ed.). Academic Press, London, England, pp Evre 1: Bilişim öncesi 2: Bilişim

42 Bilgisayarlaşmamış benzetim Yeni bir özellik Bilgisayarlaşma Bilgisayarlı benzetim Sistem kuramları Biçimsel (formel) benzetim  Model-tabanlı benzetim (1979), sistem kuramı tabanlı benzetim (1971, 1984), Model kurma ve Benzetim – MB) (Modeling and Simulation - M&S)  Dağıtılmış (distributed) benzetim  Bilgisayar destekli benzetim: Bilgisayarla model davranışı üretmekten başka, benzetim probleminin tasarlanması ve belirtilmesi, model işlenmesi (model processing)  Modelleme ve benzetim için araç ve çevrelerin kullanılması  Benzetim tabanlı problem çözme yazılımları  Benzetim mühendisliği  Model tabanlı benzetim mühendisliği Evre 1: Bilişim öncesi 2: Bilişim 3: Sistem kuramları

43 Bilgisayarlaşmamış benzetim Yeni bir özellik Bilgisayarlaşma Bilgisayarlı benzetim Sistem kuramları Biçimsel (formel) benzetim Kaynakça:  Ören, T.I. and B.P. Zeigler (2012). System Theoretic Foundations of Modeling and Simulation: A Historic Perspective and the Legacy of A. Wayne Wymore. Special Issue of Simulation –The Transactions of SCS. (abstract). Vol. 88, issue 9, Sept. 2012, pp System Theoretic Foundations of Modeling and Simulation: A Historic Perspective and the Legacy of A. Wayne Wymore DEVS (1976) Discrete Event System Specification - Bernard P. Zeigler DEVS GEST (1971) General System Theory implementor - Tuncer Ören GEST  Ören, T.I., Zeigler, B.P., Elzas, M.S. (eds.) (1984). Simulation and Model- Based Methodologies: An Integrative View. NATO ASI Series, Springer- Verlag, Berlin, Heidelberg, New York, 651 p.Simulation and Model- Based Methodologies: An Integrative View Evre 1: Bilişim öncesi 2: Bilişim 3: Sistem kuramları

44 Bilgisayarlaşmamış benzetim Yeni bir özellik Bilgisayarlaşma Bilgisayarlı benzetim Sistem kuramları Biçimsel (formal) benzetim Makine zekâsı (MZ), yapay zekâ (YZ) MZ yönlendirmeli benzetim  Zeki varlıkların benzetimi  MZ destekli benzetim (kullanıcı ve sistem arayüzü için)  MZ ile denetlenen benzetim Etmen yönlendirmeli benzetim  Etmen benzetimi  Etmen destekli benzetim (kullanıcı ve sistem arayüzü için)  Etmen ile denetlenen benzetim Etmen Evre 1: Bilişim öncesi 2: Bilişim 3: Sistem kuramları 4: Zekâ 5: Etmen

45 Bilgisayarlaşmamış benzetim Yeni bir özellik Bilgisayarlaşma Bilgisayarlı benzetim Sistem kuramları Biçimsel (formal) benzetim Makine zekâsı (MZ), yapay zekâ (YZ) MZ yönlendirmeli benzetim Etmen yönlendirmeli benzetim Etmen Esnek benzetim (?) (Soft computing simulation) Yapay sinir ağları ile benzetim Bulanık benzetim Toplum benzetimi ? (swarm sim.) Esnek bilişim ?) Evre 1: Bilişim öncesi 2: Bilişim 3: Sistem kuramları 4: Zekâ 5: Etmen 6: Esnek (?) bilişim

46 Bilgisayarlaşmamış benzetim Yeni bir özellik Bilgisayarlaşma Bilgisayarlı benzetim Sistem kuramları Biçimsel (formal) benzetim Makine zekâsı (MZ), yapay zekâ (YZ) MZ yönlendirmeli benzetim Etmen yönlendirmeli benzetim Etmen Esnek benzetim (?) (Soft computing sim.) Esnek bilişim ?) Sistem mühendisliği Sistem mühendisliği tabanlı benzetim Benzetim sistem mühendisliği Evre 1: Bilişim öncesi 2: Bilişim 3: Sistem kuramları 4: Zekâ 5: Etmen 6: Esnek (?) bilişim 7: Sistem müh.

47 Bilgisayarlaşmamış benzetim Evre 1: Bilişim öncesi Yeni bir özellik Bilgisayarlaşma 2: Bilişim Bilgisayarlı benzetim Sistem kuramları 3: Sistem kuramları Biçimsel (formal) benzetim 4: Zekâ Makine zekâsı (MZ), yapay zekâ (YZ) MZ yönlendirmeli benzetim 5: Etmen Etmen yönlendirmeli benzetim Etmen Esnek benzetim (?) (Soft computing sim.) Esnek bilişim ?) Sistem mühendisliği Sistem mühendisliği tabanlı benzetim 6: Esnek (?) bilişim 7: Sistem müh. Altyapı 8: Altyapı Benzetim tabanlı bilgi dalları

48 Benzetim tabanlı bilgi dalları Mittal, S., U. Durak, T. Ören (editörler). (2017 – Hazırlanmakta). Guide to Simulation-Based Disciplines: Advancing our Computational Future. Springer. Ören, T., S. Mittal, U. Durak (2017 – Hazırlanmakta). The evolution of simulation: From thought experiments to simulation-based disciplines. Chapter 1 of: S. Mittal, U. Durak, T. Ören (editörler), Guide to Simulation-Based Disciplines: Advancing our Computational Future, Springer.

49 Bilgisayarlaşmamış benzetim Evre 1: Bilişim öncesi Yeni bir özellik Bilgisayarlaşma 2: Bilişim Bilgisayarlı benzetim Sistem kuramları 3: Sistem kuramları Biçimsel (formal) benzetim 4: Zekâ Makine zekâsı (MZ), yapay zekâ (YZ) MZ yönlendirmeli benzetim 5: Etmen Etmen yönlendirmeli benzetim Etmen Esnek benzetim (?) (Soft computing sim.) Esnek bilişim ?) Sistem mühendisliği Sistem mühendisliği tabanlı benzetim 6: Esnek (?) bilişim 7: Sistem müh. Servis 9: Servis Benzetim servisi (Servis olarak benzetim) Altyapı 8: Altyapı Benzetim tabanlı bilgi dalları

50 Plan:  Özenli Türkçe  Benzetim: Nedir  Araçların evrimi  Benzetimin gelişme evreleri  Benzetim bilgi dalı ve mesleği

51  Benzetim bilgi dalı ve mesleği  Benzetim mesleği  Etik ilkeler  Bilgi varlığı  Modelleme ve benzetim terimleri

52  Benzetim bilgi dalı ve mesleği Benzetim mesleği Tolk, A. and T. Ören (eds.) (2017 – Hazırlanmakta). The Profession of Modeling and Simulation. Wiley. Etik ilkeler Bilgi varlığı Modelleme ve benzetim terimleri

53  Benzetim bilgi dalı ve mesleği Benzetim mesleği Etik ilkeler - SimEthics - A Code of Professional Ethics for SimulationistsSimEthics - Ören, T.I., M.S. Elzas, I. Smit, and L.G. Birta (2002). A Code of Professional Ethics for Simulationists. Proceedings of the 2002 Summer Computer Simulation Conference, pp A Code of Professional Ethics for Simulationists - Ören, T.I. (2002). Rationale for A Code of Professional Ethics for Simulationists. Proceedings of the 2002 Summer Computer Simulation Conference, pp Rationale for A Code of Professional Ethics for Simulationists Bilgi varlığı Modelleme ve benzetim terimleri

54  Benzetim bilgi dalı ve mesleği Benzetim mesleği Etik ilkeler Bilgi varlığı - Tuncer Ören’in yazı ve diğer çalışmalarıTuncer Ören’in yazı ve diğer çalışmaları -SCS’in Modelleme be Benzetim Bilgi Varlığı hazırlama Çalışma Grubu ( )

55 First nameLast name/URLCountryInstitution Publications on M&S BOK AgostinoBruzzoneItaly AndreasTolkUSA Bernard P.ZeiglerUSA Bo HuLiChina CharlesTurnitsaUSA GregoryZacharewiczFranceLab. IMS - Université de Bordeaux HessamSarjoughianUSA John A.SokolowskiUSA Old Dominion University, Virginia Modeling, Analysis and Simulation Center LeventYilmazUSA LinZhangChina LouisBirtaCanadaUniv. of Ottawa MohammadObaidatUSA Navonil Mustafee Mustafee (university)university UKUniversity of Exeterpubs_BoK RoyCrosbieUSA Saikou Y.DialloUSA Old Dominion University, Virginia Modeling Analysis and Simulation Center pubs_BoK 1, 2, 3, SaurabhMittalUSA TuncerÖrenÖren*CanadaUniv. of Ottawapubs_BoK UmutDurakGermanyGerman Aerospace Center SCS-TC-M&S-BoK (TT) SCS Technical Committee on M&S Body of Knowledge (Tiger Team) (18) * Founding Chair ( )

56  Benzetim bilgi dalı ve mesleği Benzetim mesleği Etik ilkeler Bilgi varlığı Modelleme ve benzetim terimleri

57

58

59 Modelleme ve benzetim terimleri – süregiden çalışmalar: -İngilizce terimlerin derlenmesine devam (Tuncer Ören) ~ terim -İngilizce-Çince sözlük – 2. sürüm -İngilizce-Türkçe sözlük -İngilizce-Fransızca sözlük -İngilizce-İtalyanca sözlük -İngilizce-İspanyolca sözlük

60 Kısaca gördüklerimiz:  Özenli Türkçe  Benzetim: Nedir  Araçların evrimi  Benzetimin gelişme evreleri  Benzetim bilgi dalı ve mesleği

61 İlginize teşekkür eder, Verimli çalışmalar dilerim!. Tuncer Ören