On First Looking into Chapman’s Homer, John Keats (1816) On First Looking into Chapman’s Homer And many goodly states and kingdoms seen; Round many western islands have I been Which bards in fealty to Apollo hold. Oft of one wide expanse had I been told That deep-brow’d Homer ruled as his demesne; Yet did I never breathe its pure serene Till I heard Chapman speak out loud and bold: Then felt I like some watcher of the skies When a new planet swims into his ken; Or like stout Cortez when with eagle eyes He star’d at the Pacific–and all his men Look’d at each other with a wild surmise– Silent, upon a peak in Darien.
Çok dolaştım altından ülkelerde Nice görkemli devletler krallıklar gördüm: Gezdim batının bir çok adasını Ozanların Apollon’u yücelttiği. Hep adını işittim koca bir ülkenin Alnı geniş Homeros’un egemenlik sürdüğü Ama hiç solumadım o ülkenin duru havasını Chapman’ın gür yiğit sesini işitene değin: Bir yıldız gözlemcisi gibiydim o an Görüş alanına yeni bir gezegen giren; Ya da yiğit Cortez gibi kartal gözletiyle Pasifik’i süzen –bitün adamları Birbirine bakarken çılgın bir şaşkınlıkla- Sessizce Darien’de uçurumdan. Ünlü Ozan John Keats en güzel şiirlerinden birinde yurttaşı John Chapman’ın on altıncı yüzyılda yapmış olduğu bir Homeros çevirisini ilk kez okumanın coşkusunu dile getirir. Çeviri Babil’den beri hep varolagelmiştir. Bu yönüyle tek tek diller ötesinde bir ortak dildir çeviri, dillerin dilidir. Kıskanç bir Tanrı’nın, insanoğlunu bölüp dağıtmasından doğan olumsuz sonuçlara Prometheus’ça bir başkaldırmadır. Göktürk, Akşit, Çeviri Dillerin Dili, YKY, İstanbul, sf dilidir.
OCTAVIO PAZ ( ) Meksikalı şair, denemeci ve diplomat 1990 NOBEL EDEBİYAT ÖDÜLÜ yılları arasında Mexico’daki Ulusal Üniversite’de öğrenim gördü. 1937’de İspanya’ya gitti. Alberti ve Hernandez ile yakınlık kurdu. İç Savaş sırasında Antifaşist Yazarlar Kongresi’ne katıldı. İnsanlar, kültürler ve duyarlıklar arasında bağlantı kurmaya çalışan bir şair ve düşünür olarak pek çok derginin yayımlanmasına katkıda bulundu. 1944’te ABD’ye giderek T.S. Elliot, E. Pound, W. Carlos Williams, W. Stevens ve e. e. Cummings’in yapıtlarını inceledi. Daha sonra diplomat olarak çeşitli ükelerde bulundu.Özellikle Paris’te görev yaptığı yıllarda J.P. Sartre, A. Camus, J. Supervielle ile tanıştı. Şiirin yanı sıra yazındal eleştirileri, felsefe, insanbilim, sanat tarihi konularındaki denemeleri ve kültür,toplum, siyaset alanlarındaki yorumlarıyla dikkat çekti. Yapıtlarında Meksika geleneklerini, gerçeküstücülüğü ve Doğu şiirini birleştiren Paz bir çok İngiliz ve Amerikan şairini de İspanyolca’ya çevirmiştir.
“Söz sanatı ve Söze Bağlılık açısından Çeviri”, Almanca aslından çeviren, Ahmet Cemal, Yazko Çeviri, 1, Temmuz-Ağustos 1981, s “TRANSLATION: LİTERATURE AND LETTERS” Translated by IRENE del Corral
XIX. YÜZYILDAN ÖNCE ÇEVİRİYE BAKIŞ: GEÇMİŞTE ÇEVİRİ DİLLERİN ÇOKLUĞUNA EVRENSEL BOYUTTA ANLAŞILABİLİR OLMA ÜLKÜSÜYLE CEVAP VERİYORDU. MODERN ÇAĞ İLE GELEN YENİ ANLAYIŞ: ÇEVİRİ ARTIK İNSANLARIN ÖZDEŞLİĞİNİ ORTAYA ÇIKARAN BİR ARAÇ DEĞİL, İNSANLAR ARASINDAKİ AYRILIKLARIN TAŞIYICISIDIR.
RUHUN EVRENSELLİĞİ: BİRÇOK DİL-TEK BİR ÖZ GEÇMİŞTE ÇEVİRİ KUŞKULARI DAĞITMAKTAYDI;EVRENSEL BİR DİLİN BULUNMAYIŞINA KARŞIN, AYRI AYRI DİLLER YİNE DE EVRENSEL BİR TOPLUM OLUŞTURUYORDU. BU TOPLUM İÇERİSİNDE DE BELLİ GÜÇLÜKLERİN AŞILMASINDAN SONRA HERKES BİRBİRİYLE ANLAŞABİLİYORDU.BUNUN NEDENİ İNSANLARIN DEĞİŞİK DİLLERDE AYNI ŞEYİ SÖYLEMESİYDİ. DÜŞÜNCE ALANINDAKİ EVRENSELLİK, BABİL’İN DİL KARMAŞASINA VERİLEN YANIT OLUYORDU.
BABİL DERRİDA: DOĞU DİLLERİNDE BA, BABA, BABEL TANRI ANLAMI TAŞIMAKTADIR. BABEL DE TANRI KENTİ, KUTSAL KENT ANLAMINA GELİR. KUTSAL KİTAPTA YARADILIŞ BÖLÜMÜNDE BABİL’İN NEDEN KARMAŞA ANLAMINA GELDİĞİNİN BELİRSİZ OLDUĞUNU SÖYLER. ÇÜNKÜ ÖTEDEN BERİ BAŞKENTLERE BABEL ADI VERİLİRDİ. VERMEER: TANRI BU DENLİ ÇALIŞKAN KULLARINI GÖRÜNCE ONLARI DÖRT BİR YANA DAĞITARAK HER YERDE BU TÜR ŞEHİRLER İNŞA ETMELERİNİ İSTİYOR.
MODERN ÇAĞ MODERN ÇAĞ BU GÜVENLİK DUYGUSUNU YIKTI. YARADILIŞLARIN VE TUTKULARIN SONSUZ ÇEŞİTLİLİĞİNİN BİLİNCİNE YENİDEN VARILMASI, GELENEKLERİN VE KURUMLARIN GÖRMEZLİKTEN GELİNMEYECEK BİR ÇEŞİTLİLİK SERGİLEMESİ YÜZÜNDEN İNSANOĞLU ARTIK HEMCİNSLERİNDE KENDİNİ BULAMAZ OLDU. ÇEVİRİ TÜM İNSANLARIN ÖZDEŞLİĞİNİ BULMA ÇABASINI BİR KENARA ATARAK, İNSANLARI BİRBİRİNDEN AYIRAN ÖZELLİKLERİN TAŞIYICISI OLDU.
O güne değin tüm ayrımları aşarak benzerlikleri sergilemek işlevini üstlenmiş olan çeviri, o günden sonra bu ayrımların aşılmazlığını kanıtlamaya koymuştu. MODERN ÇAĞIN İZLEMESİ GEREKEN İKİLİ YOL: 1- İNSAN-DOĞA AYRIMI: ARTIK İNSANOĞLUNUN GÖREVİ SALT KENDİ ESENLİĞİNİ SAĞLAMAK DEĞİL, DOĞA ÜZERİNDE EGEMENLİK KURMAKTIR. 2-DOĞA-KÜLTÜR AYRIMI: İNSANLARIN KENDİ ARALARINDA AYRILMALARINA İLİŞKİNDİR.HER DİL KENDİNE ÖZGÜ BİR DÜNYA GÖRÜŞÜNÜ, HER KÜLTÜR DE KENDİNE ÖZGÜ BİR DÜNYAYI SERGİLEMEKTEDİR.
SÖZCÜĞÜ SÖZCÜĞÜNE ÇEVİRİ OLANAKSIZ DEĞİLDİR. ANCAK SÖZCÜĞÜ SÖZCÜĞÜNE ÇEVİRİ, ÇOĞUNLUKLA KELİMELERİN SATIR DÜZEYİNDE DİZİLMESİDİR. ÇEVİRİ HER ZAMAN ÖZGÜN METNİN DÖNÜŞTÜRÜLMESİNİ İÇERİR.
ROMAN JAKOBSON HER TÜRLÜ ÇEVİRİ METONYMIE ve METAPHOR ÖĞELERİNE DAYANIR. ÖZGÜN METİN ÇEVRİLDİĞİ DİLDE BİR DAHA GÖZÜKMEZ, BUNA KARŞILIK VARLIĞINI HER AN SÜRDÜRÜR. ÇÜNKÜ ÇEVİRİ ÖZGÜN METNE SÜREKLİ DEĞİNİR YA DA ÖZGÜN METNİ SÖZSEL BİR NESNEYE DÖNÜŞTÜRÜR. BU NESNE ÖZGÜN METNİ DÜZDEĞİŞMECE YA DA EĞRETİLEME YOLUYLA YANSITIR.
ŞİİR ÇEVİRİSİ/ ŞİİRİN ÇEVİRİLEBİLİRLİĞİ GEORGES MOUNIN: “ÇEVİRİ, BİR METNİN DÜZANLAMSAL İÇERİKLERİNİ VEREBİLMEKTEDİR.BUNA KARŞILIK ÇEVİRİ ARACILIĞIYLA YANANLAMSAL İÇERİKLERİN VERİLEBİLMESİ OLANAKSIZDIR. YANKILARDAN, YANSITLAMALARDANİ SES İLE ANLAM ARASINDAKİ İLETİŞİMLERDEN OLUŞAN ŞİİR DE, BİR YANANLAMLAR ÖRGÜSÜ OLMASI NEDENİYLE ÇEVİRİLEMEZ.”
PAZ BU DÜŞÜNCEYE KARŞI ÇIKIYOR: BUNUN SEBEBİ ŞİİRİN EVRENSEL OLDUĞU FİKRİ VE BU DÜŞÜNCEYİ TAŞIYANLARIN DÜŞÜNCELERİNİ YANLIŞ BİR ANLAYIŞ ANLAYIŞ ÜZERİNE TEMELLENDİRDİKLERİNİ BELİRTİYOR. (SÖZCÜK MALZEMESİNE AŞIRI SEVGİ DUYMALARI YA DA ÖZNELLİĞİN TUZAĞINA DÜŞMELERİ BUNUN SEBEBİ OLABİLİR.)
ÇEVİRİNİN EDEBİ YANININ KÜÇÜMSENME EĞİLİMİNDE OLDUĞUNA DAİR KANISINDAN SÖZ EDİYOR. OYSA ÇEVİRİ, ÇEVİRMENİN GİRİŞİM GÜCÜNDE YATAN BİR ETKİNLİKTİR. ARTHUR WALEY: BİR FRANSIZ DÜŞÜNÜRÜN “ÇEVİRMENLER METİNLERİN ARKASINA SİNMELİDİRLER....METİNLER KENDİLİKLERİNDEN DİLE GELECEKTİR.” SÖZÜNE KARŞIN BUNUN TÜMCELER ARASINDAN BİR SEÇİM SORUNU OLDUĞUNU SÖYLER. “KONUŞMAYI YAPAN, METİN DEĞİL KENDİMDİM.”
KURAMSAL OLARAK ŞİİR ÇEVİRİSİNİN SADECE OZANLAR TARAFINDAN YAPILMASI GEREKTİĞİ SÖYLENEBİLİR; ANCAK OZANLARIN İYİ ÇEVİRMEN OLABİLDİKLERİ ENDERDİR. ÇÜNKÜ OZANLAR HEMEN HER YABANCI ŞİİRİ, KENDİLERİNİN YAZACAĞI ŞİİRİN ÇIKIŞ NOKTASI SAYARLAR. İYİ ÇEVİRMEN İSE BUNUN TAM TERSİ YÖNDE GİDER.ONUN EREĞİ, ÖZGÜN ŞİİRLE ÖZDEŞ OLMAMAKLA BİRLİKTE ONUNLA BENZEŞEN BİR ŞİİRE VARABİLMEKTİR. ”
PEİRCE: BİR SÖZCÜĞÜN ANLAMI HER ZAMAN BAŞKA BİR SÖZCÜKTÜR. BİR SÖZCÜĞÜN YERİNİ BİR BAŞKA SÖZCÜK TUTABİLİR VE HER TÜMCE BİR BAŞKA TÜMCE İLE ANLATILABİLİR. ANCAK ŞİİR ALANINA GİRDİĞİNİZDE SÖZCÜKLER DEVİNGENLİKLERİNİ VE BİRBİRİYLE DEĞİŞTİRİLEBİLİRLİKLERİNİ YİTİRİRLER. ŞİİRİN ANLAMLARI ÇOK YÖNLÜ VE KAYPAK ; SÖZCÜKLERİ İSE YALNIZCA O ŞİİRE ÖZGÜDÜR; BUNLARIN YERİNİ BAŞKA SÖZÜKLERİN TUTMASI OLANAKSIZDIR.
ŞİİR, DİL OLMAKTAN ÇIKMAKSIZIN BİR DİL-ÖTESİDİR.
ÇEVİRMENİN ÇIKIŞ NOKTASI, OZANIN HAMMADDESİ OLAN DEVİNGEN DİL DEĞİL, ŞİİR İÇİNDE SAPTANMIŞ DİLDİR. DONMUŞ AMA TÜMÜYLE CANLI BİR DİL. ÇEVİRMENİN ÇABASI OZANINKİNİ KARŞITIDIR: BİR DAHA DEĞİŞTİRİLMESİ OLANAKSIZ BİR METNİ KURMAK DEĞİL, METNİ ÖĞELERİNE AYIRMAK, GÖSTERGELERİ YENİDEN DOLAŞIMA SOKUP DİLE GETİRMEK.
ÇEVİRMENİN ÇALIŞMASI OKURUN VE ELEŞTİRMENİN ÇALIŞMASINA BENZER: HER OKUMA BİR ÇEVİRİ EYLEMİ, HER ELEŞTİRİ, PARÇA PARÇA DA OLSA, BİR YORUMDUR. ELEŞTİRMEN AÇISINDAN ŞİİR BİR BAŞKA METİN İÇİN, KENDİ METNİ İÇİN ÇIKIŞ NOKTASIDIR. ÇEVİRMEN ASLIYLA BENZEŞEN BİR ŞİİR OLUŞTURMAKTADIR. ÇEVİRMEN-OZAN KOŞUTLUĞU : OZAN ŞİİRİN SONUNDA NASIL OLACAĞINI BİLMEZKEN, ÇEVİRMEN ÇEVİRİ ŞİİRİN ÖZGÜN ŞİİRİ YANSITMASI GEREKTİĞİNİ BİLİR.
SONUÇ, ÖZGÜN ŞİİRİN BİR BAŞKA ŞİİR İÇERİSİNDE YENİDEN ÜRETİLMESİDİR. VALERY: ŞİİR ÇEVİRİSİNDE İDEAL AMAÇ, BAŞKA ARAÇLARLA BENZER ETKİNİN YARATILMASIDIR.
ÇEVİRİ VE YARATIM SÜREÇLERİ İKİZ SÜREÇLERDİR. ÇEVİRİ GENELLİKLE YARATIDAN AYIRT EDİLEMEZ. İKİ SÜREÇ ARASINDA SÜREKLİ BİR ETKİLEŞİM VARDIR. EN İYİ YARATIM SÜREÇLERİ FARKLI ŞİİR GELENEKLERİ ARASINDAKİ ETKİLEŞİM –MELEZLEME BAZEN TAKLİT BAZEN ÇEVİRİ FORMUNDA
AVRUPA ŞİİRİNİN TARİHİ, ÇEŞİTLİ GELENEKLERİN BİRLEŞMESİNİN TARİHİ SAYILABİLİR. BATI YAZININI, İÇİNDE ULUSAL GELENEKLERİN DEĞİL, BİÇEMLERİN VE AKIMLARIN AĞIRLIK NOKTASINI OLUŞTURDUĞU BİR BÜTÜN OLARAK GÖRMEK DAHA AKILCI BİR TUTUMDUR. DİL SINIRLARI BİÇEMLERCE AŞILMIŞTIR. BİÇEMLER KOLEKTİF OLGULARDIR; BİR DİLDEN ÖTEKİNE GEÇERLER; HER YAPIT, KÖKENİNİ KENDİ DİL ALANINDA BULUR VE BİRİCİK OLMA NİTELİĞİNİ TAŞIR.
ZOHAR: KÜLTÜR REPERTUARI BAKHTİN: