TORNA TEZGAHLARINDA EMNİYETLİ ÇALIŞMA VOLKAN ALTUNAY İŞ GÜLVENLİĞİ UZMANI(B)

Parçaya kesici alet yönünde bir hareket vererek talaş kaldırmaya tornalamak, bu işlemleri yapan tezgahlara da Torna Tezgahları denir.

TARİHÇE Üretim aracı olarak takım tezgahlarının kullanılması insanlık tarihi ile başlamıştır. İlk torna tezgahı ise iki ağaç arasına bağlanmış bir gerecin döndürülmesiyle düşünülmüştür. Buna ağaç tornası denilmekte idi.

TARİHÇE İlk elverişli torna 1700 yıllarında Fransa’ da geliştirilmiştir. Bunu takiben 1797’ de Henry Moudslay adında bir İngiliz vida çekmeye yarayan ilk tornayı geliştirmiştir.

TARİHÇE Amerika Birleşik Devletleri’nde ilk tornaların çoğunda hem ağaç hem de metal kısımlar bulunmakta idi. Metal gereçlerden yapılan ilk torna 1850’de geliştirilmiştir. Geliştirilen bütün torna tezgahlarının çalışma prensipleri aynı olmakla beraber, bugün çok daha modern torna tezgahları geliştirilmiştir. Bugüne kadar geliştirilen tezgahlar içerisinde en eski ve günümüzde de en çok kullanılan torna tezgahıdır.

TORNA TEZGAHI ÇEŞİTLERİ Tornada genellikle eksensel hareketle dış iç kısımlarda silindirik ve konik yüzeyler işlenir. Ayrıca çeşitli profillerde vida açma, matkapla delik delme, kılavuz salma, işlemlerinin yanında taşlama, frezeleme, profil tornalama, yay sarma, demir, çelik, ağaç, plastik alaşımlar ve yumuşak gereçlere istenilen şekil ve biçim verme işlemleri uygulanabilir.

Endüstrinin gelişmesine paralel olarak ilk ilkel torna tezgahlarından günümüz teknolojisi hidrolik kumandalı ve nümerik kontrollü takım tezgahlarını geliştirmiştir.

ÜNİVERSAL TORNA TEZGAHI Ayna Siperi Talaş Siperi Kalemlik Devir Kolları Şalter Gezer Punta Devir Hız Kutusu İlerleme Hız Kutusu Araba Ayak Ana Mil Talaş Mili

TORNA TEZGAHININ ÇEŞİTLERİ Yatay Torna Tezgahları Dikey Torna Tezgahları Fener milinin x ekseni etrafında dönme hareketi yaptığı tezgahlardır. Kesicinin bağlandığı spot ve araba yatay eksende (x ekseni) doğrultusunda hareket eder. Fener milinin y ekseni etrafında dönme hareketi yaptığı tezgahlardır. Kesicinin bağlandığı spot ve araba y ekseni doğrultusunda hareket eder. Özellikle büyük çaplı ağır parçaların işlenmesinde kullanılır.

TORNA TEZGAHININ ÇEŞİTLERİ Saatçi Tornası Masa Tornası Üniversal Torna Tezgahı Hidrolik Kumandalı Torna Tezgahları Elektronik Kontrollü Torna Tezgahları Özel Torna Tezgahları Rovelver Torna Tezgahları Otomatik Torna Tezgahları Düşey Torna Tezgahı Hava Tezgahı Kopya Tezgahı Sırt alma Tezgahı Kam Tezgahı Üretim tipi Tezgahı

TORNA TEZGAHINDA KULLANILAN BIÇAKLAR VE ÖZELLİKLERİ Torna makinelerinde kullanılan kesicilere torna kalemi adı verilir. Bunlar yapı olarak düz kalemlere benzerler. Ancak yapacakları işlere bağlı olarak gövde yapıları düz veya oluklu, kesici uçları ise düz, açılı, sivri (üçgen), içbükey veya dışbükey kavislidir. Yapılarına göre farklı isimlerle anılan torna kalemlerinin yaptıkları işler de farklıdır.

TORNA TEZGAHINDA KULLANILAN BIÇAKLAR VE ÖZELLİKLERİ Oluklu kalemler: Parçaların kaba tornalamalarında ve iç eğmeçlerin şekillendirilmesinde kullanılırlar. Eğik ağızlı kalemler: Düz ve dışbükey kısımların şekillendirilmesi ve V biçimli faturalı kısımların şekillendirilmesinde kullanılırlar. Bölme kalemleri: Üçgen ağızlı olan bu kalemler parçanın detay sınırlarını belirlemede ve boylarını belirlemede (kesmede) kullanılır.

TORNA TEZGAHINDA KULLANILAN BIÇAKLAR VE ÖZELLİKLERİ Düz kalemler: Silindirik ve konik parçaların perdah edilmesinde ve şekillendirilmesinde kullanılır. Yuvarlak uçlu kalemler: İçbükey ve dışbükey yuvarlak ağızlı olan bu kalemler parça üzerindeki içbükey ve dışbükey detayların şekillendirilmesinde kullanılır. Mızrak uçlu kalemler: Yapı olarak bölme kalemlerine benzer. Ancak üçgen kesici ağzın bir tarafı kısa diğer tarafı daha uzundur. V şekilli sivri iç köşelerin ve faturaların şekillendirilmesinde kullanılır.

İŞLEME BAŞLAMADAN ÖNCE!!! Kalemlerin keskinliğini kontrol ediniz. Gerekli ağız ve kama açısını dikkate alarak bileyiniz.  Gezer punta hareket ve bağlama düzenlerinin normal çalıştığını kontrol ediniz.  Siper hareket ve bağlama düzenlerinin normal çalıştığını, siperin üst kenarında, kalemlerin rahatça kaymasına engel bir bozukluk bulunmadığını kontrol ediniz.  Puntaların tam merkezli ve rahat çalışır durumda olduklarını kontrol ediniz. 

GÜNLÜK BAKIM Günlük çalışma sonunda makinenin talaşlarını temizleyiniz. Kullanılan kalem ve puntaları temizleyip yerlerine kaldırınız.

HAFTALIK BAKIM Kalemleri bileyiniz. Sap ve bileziklerinde gevşeme ve çatlamalar varsa onarınız, yerlerine kaldırınız. Mil ve punta yataklarındaki yağlama noktalarını, katalogunda belirtildiği şekilde yağlayınız. Makinenin talaş ve tozlarını temizleyiniz. Metal yüzeylerini ve eklentilerini ince yağ ile hafifçe yağlayınız.

MAKİNENİN ÇALIŞTIRILMASI Ayar, bakım ve onarım işlemleri ancak makinenin fişini çekerek, makinenin kazayla çalışması önlenerek ve acil durdurma düğmesi basılı olarak yapılmalıdır. Makineyi çalıştırmadan önce iş parçasının güvenli şekilde bağlanıp bağlanmadığını kontrol edin. Dönen ayna veya iş parçasını asla elinizle durdurmayın.

MAKİNENİN ÇALIŞTIRILMASI Parmaklarınızı asla döner parçalarla veya talaşla temas edebileceği bir yere koymayın. Kesim işleminden kaynaklanan talaşları makine hareketsiz durumdayken uygun bir talaş kancası ile uzaklaştırın. Makineyi çalıştırmadan önce daima mandren siperini ve makara kapağını kapatın.

MAKİNENİN ÇALIŞTIRILMASI Dengesiz iş parçalarında çalışırken ve diş açma ve pafta işlemlerinde daima düşük mil hızlarını seçin. Yüksek düzeyde yangın tehlikesi olduğundan asla magnezyum kesimi yapılmamalıdır! Tehlike söz konusu olduğunda, acil durdurma butonuna basın.

ÖLÇMEDE İŞ EMNİYETİ Tezgahı durdurmadan ölçme yapmayınız. Ölçme yapacağınız yüzeylerin çapaklarını almadan ölçme yapmayınız. Ölçme esnasında çapaklar size zarar verebilir ve yanlış ölçme yaparsınız. Ölçü aletlerini amacı dışında kullanmayınız. Ölçü aletleriyle arkadaşlarınıza şaka yapmayınız.

ÖLÇMEDE İŞ EMNİYETİ Ölçü aletleri ile ölçme yaparken çeneleri gereğinden fazla sıkmayınız. Ölçme yapmadan önce ölçme çenelerinin temiz olduğundan emin olunmalıdır. Ölçü aletleri hassas olduğu için dikkatli kullanın, yere düşürmeyin ve sert cisimlere çarparak ölçme çenelerine hasar vermeyin.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ Makinenin montajı veya kullanımından önce tüm kullanım kılavuzunu okuyun ve anlayın. Bu kullanım kılavuzunu makinenin yakınında ve kir ve nemden korunmuş olarak saklayın ve makineyi başkasına devrettiğiniz taktirde, bu kılavuzu da beraberinde verin. Makinede herhangi bir değişiklik yapılmamalıdır. Makineyi çalıştırmadan önce fonksiyonu ve emniyet araçları her gün gözden geçirilmelidir. Problem tespit ederseniz; bu durumda makineyi çalıştırmaya kalkmayın ve elektrik kablosunu prizden çekerek makineyi kullanmayın.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ Boyunbağı, kravat gibi giysiler, çalışma esnasında mutlaka çıkartılmalıdır. Çalışma sırasında yüzük, kolye vb. takılar takılmamalıdır. Uzun saçlar mutlaka toplu ve muhafaza altında olmalıdır. Önlüğün göğüs cebinde sivri uçlu küçük takım ve avadanlıklar taşınmamalıdır. İş ayakkabısı giyilmeli, gezinti ayakkabısı veya sandalet giyilmemelidir.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ İş önlüğü mutlaka giyilmelidir. Önlüğün kolları lastikli veya bağcıklı, etekleri fazla sarkmayacak biçimde olmalıdır. Yırtık ve bol olan iş giysileri giyilmemelidir. Çalışırken eldiven giyilmemelidir. Yüksek kesme hızlarında talaşlardan korunmak için, gözlük, yüz maskesi ve koruyucu siperler mutlak kullanılmalıdır. Çalışma alanı iyi aydınlatılmalıdır.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ Elektrik kablosunun çalışmayı engellememesine ve çalışanların takılmasına neden olmamasına dikkat edilmelidir. Makine çalışır durumdayken gezer puntayı veya gezer punta milini asla oynatmayın. Kesim işleminden kaynaklanan talaşları makine hareketsiz durumdayken uygun bir talaş kancası ile uzaklaştırın.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ Daima dikkatli olun! Tüm dikkatinizi işinize verin. Sağduyunuzu kullanın. Yorgun olduğunuzda makineyi çalıştırmayın. Alkol, ilaç veya herhangi bir tıbbi tedavinin etkisi altındayken makineyi çalıştırmayın. İlaçların davranışınızı değiştirebileceğini unutmayın. Makine çalışırken veya hala dönerken makinenin içine erişmeye çalışmayın.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ Makine çalışırken başından asla ayrılmayın. İşyerinden ayrılmadan önce makineyi kapatın. Ziyaretçileri çalışma alanından güvenli bir uzaklıkta tutun. Elektrikli aletleri, parlayıcı sıvıların veya gazların yakınında çalıştırmayın. Yangın önleme ve yangınla mücadele kurallarını uygulayın. Yangın söndürücünün yerini ve çalışma şeklini öğrenin.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ Ayna anahtarı kesinlikle, aynanın üzerinde bırakılmamalıdır. İki punta arasında kesinlikle kesme işlemi yapılmamalıdır. Uzun parçalar, fener milinin arkasından çıkarılmamalıdır. Zorunlu olarak çıkartılıyorsa; yataklamalı veya düşük devirde çalışılmalıdır.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ İş sağlam bağlanmalıdır. Ayna ve ayna punta arasındaki çalışmalarda, eksensel baskı kuvvetinin işi, ayna içine doğru kaydıracağı ve bağlama emniyetini bozacağı unutulmamalıdır. Bunun için kuvvetli sıkmanın yanında Ayna ayak boyunun en az 2/3’ ü iş parçasını sıkacak şekilde bağlanmalıdır. Kısa bağlama zorunlu ise, ayakların oturacağı kısım daha önce tornalanarak bir fatura meydana getirilmelidir. Aynanın içine, fener mili morsu ile iş parçası arasında, çapı iş parçası çapından daha küçük çaplı uygun bir dayama konulmalıdır.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ Tezgah çalışırken; ölçme, kesiciyi bağlama ve ne suretle olursa olsun temizleme işlemi yapılmamalıdır. Tezgahın önünde duruş yeri iyi seçilmelidir. İyi bir tornacı genellikle, torna arabasının solunda durur. Tezgah çalışırken hareket kolları ile oynanmamalıdır. Eğe ve zımpara kullanırken çok dikkatli olunmalıdır. Eğe, sapına sıkı geçmeli ve tornacı eğe sapını, sol elle tutarak kullanmalıdır.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ Kullanılan takım ve avadanlıklar tezgah üzerinde bırakılmamalıdır. Gerekli olanları düzenli bir şekilde çalışma masası veya tezgah dolabı üzerinde tanzim etmelidir. Bir tezgahta bir kişi çalışmalı, ikinci kişi çalışanı meşgul etmemelidir. Dönen ve hareket eden dişli çark, kayış, kasnak, vida gibi makine elamanlarına kesinlikle dokunulmamalıdır. Tezgah durdurulmadan önce kalem otomatikten kurtarılmalıdır. Tersi hareketlerde kesici ucu kırılır.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ Karşılık puntasında sabit punta kullanılmamalıdır. Karşılık puntası kullanırken yapılan punta baskısı uygun olmalıdır. Az baskılar bağlama emniyetini bozarken, fazla yapılan baskılar da döner punta bilya yatakların bozulmasına neden olmaktadır. Kesici sağlam ve kısa bağlanmalıdır. İşe ve kaleme uygun bir devir sayısı seçilmelidir. Aynası vidalı olarak fener miline bağlanan tornalarda yüksek devirlerde, ani ters devire geçiş yapılmamalıdır. Dört ayaklı ve devirli ayna ile yapılan çalışmalarda, tezgahın sınırladığı en yüksek devir aşılmamalı; merkez kaç kuvvet meydana getirilmemeli ve mutlaka dengeleme yapılmalıdır.

TORNA İLE ÇALIŞMADA İŞ EMNİYETİ Çıkan talaşların aynaya sarılmasına asla izin verilmemelidir. Çalışma sahası sürekli temiz tutulmalı, kaymaya neden olabilecek yağ lekeleri mutlaka temizlenmelidir. Ayna söküp takmalarda, tezgahın kayıtları üzerinde mutlaka uygun ölçülerdeki tahta bir tabla konulmalıdır. Keskin köşeli ve çapaklı iş parçalarının sökülüp bağlanmasında dikkatli olmalı, eldiven giyilmelidir.

TEŞEKKÜRLER