Bası Yaraları Dr. Umut Safer

Tanım Deri veya deri altı dokularda sıklıkla kemik çıkıntılarda basınç ve/veya basınçla birlikte olan makaslama (yırtılma) ve sürtünme ile oluşan lokalize doku hasarı1 1.National Pressure Ulcer Advisory Panel (NPUAP). Pressure ulcer prevalence, cost, and risk assessment. Consensus Development Conference Statement. Decubitus 1989; 2: 24-8.

Epidemiyoloji Belçika, İtalya, Portekiz, İsveç, Birleşik Krallık (UK)’tan 5947 hastalık Avrupa Bası Ülseri Tavsiye Paneli (EPUAP) çalışması2 %18.11 Amerika Bası Ülseri Ulusal Tavsiye Paneli (NPUAP)3 insidansı %7, hastanedeki prevalansı ise %15 2. Clark M, Bours G, Defloor T. Summary report on prevalence of pressure ulcers 2002. EPUAP Review 2002; 4: 49-57. 3. Ayello EA, et al. Methods for determining pressure ulcer prevalence and incidence. In: Cuddigan J, et al. (editors). Pressure ulcers in America: Prevalence, incidence and implications for the future. Reston, VA: NPUAP, 2001.

Epidemiyoloji Pektekin ve ark. (1992) 3892 hasta % 1.1 yatağa bağımlı hastada %6.1 Alaca ve ark. (2001) spinal kord hasarında %28.4 Huk ve ark. %7.2 Karadağ ve ark. operasyon geçiren hastalar %54.8

Epidemiyoloji Kalça kırığı operasyonu geçirenlerin 1/3 ünde bası yarası Bakım evinde kalış süresi arttıkça bası yarası gelişme riski artıyor

Mekanizma Cilt sıcaklığı arttıkça cilt metabolisması ve O2ihtiyacı artar Cildin maruz olduğu bası arttıkça metabolik ihtiyaçları karşılanamaz ve cilt hipoksik kalır Hipoksi cildin bütünlüğünün bozulmasını kolaylaştırır Sürtünme ile frajil olan cildin bütünlüğü kolaylıkla bozulur

Risk Faktörleri Ekstrensek risk faktörleri: Basınç, Sürtünme, Makaslama-yırtılma, Nem-maserasyon.

Risk Faktörleri İntrensek risk faktörleri: Yaş, Anemi, Ciltte kuruluk, İnfeksiyon, Hipotansiyon-iskemi, Malnütrisyon, Spinal kord yaralanmaları, Kas kitlesinde azalma, Spastisite, Nörolojik hastalıklar-bilinç durumu, İmmobilite, Üriner ve fekal inkontinans

LOKALİZASYON Bası yaraları vücuttaki kemik çıkıntılarının bulunduğu her alanda gelişebilmektedir. Supin pozisyonda en sık sakrum, koksiks ve topuklarda, sürekli bir tarafa doğru yatanlarda kalça ve ayak bileklerinde, oturur pozisyonda ise kalçalarda daha sık bası yarası gelişmektedir

Sınıflama Evre-1 Basmakla solmayan kızarıklık vardır ancak cilt bütünlüğü bozulmamıştır.

Sınıflama Evre-2 Dermiste kısmi kayıp vardır, Yara yatağı pembe kırmızı kabuksuz, Yüzeyel yaralardır Rüptüre veya korunmuş büller

Evre-2

Sınıflama Evre-3 Ciltte tam kat kayıp Subkütan yağ dokusu görülebilir Kas, kemik, eklem tutulumu yoktur Nekroz, yara altında tünel ve boşluk Yarada kabuklanma

Evre-3

Sınıflama Evre-4 Ciltte tam kat kayıp ile birlikte kemik, eklem kas dokusunun tutulumu vardır, Nekroz olabilir. Yara zemininin bir kısmında kabuk veya eskar olabilir, Sıklıkla yara altında tünel ve boşluk vardır

Evre-4

Komplikasyonlar Sellülit Osteomiyelit ve artrit Sepsis Kanser: Agresif seyreder ve skuamöz h.lerden köken alır

ÖNLEME Braden Skalası Algılaması, aktivitesi, hareketliliği, nem, beslenme, sürtünme-tahriş Maks. 23puan, 15-18 puan hafif risk, 13-14 orta risk, 10-12 yüksek risk, 0-9 çok yüksek riskli

ÖNLEME Hafif Risk (15-18 Puan): mobilizasyon arttırılmalı, topuklar korunmalı İmmobil hastalarda 2 saat aralarla pozisyonlanmalı ve basınç azaltıcı destekler Çatlakların oluşumunu engelleyecek yeterli nem sağlanmalı, Pozisyon verilirken sürtünme, yırtılma ile dokunun hasar görmesi engellenmeli

ÖNLEME Orta risk (13-14 puan): Hafif risk önlemleri köpük destekler 30o’de pozisyonlar eklenmeli

ÖNLEME Yüksek riskli (10-12 puan) Orta risk önlemleri kısa aralıklarla küçük vücut hareketleri eklenmeli pozisyon sürelerinin kısaltılması

ÖNLEME Çok Yüksek Risk (0-9 puan) Yüksek risk önlemleri Basınç rahatlatıcı yatak ve minderler eklenmelidir

Tedavi İlkeleri Problemin tanımlanması Nekrotik doku debridman Enfeksiyon kontrolü Ağrı yaklaşımı Basının azaltılması/ dağıtılması Yara iyileştirme ürünlerinin, objektif kanıtlara dayanılarak, bireysel olarak kullanımı

Konservatif Yaklaşım Pozisyon değiştirme Koruyucu yüzeyler Temizlik Tekerlekli sandalyede 15 dakikada bir Yatakta 2 saate bir Koruyucu yüzeyler Bası dağılımı yapan yataklar, simitler petler Temizlik Evre 1; temiz suyla + sabun yıkama Povidon iyot; granulasyon dokusu başlamış, infekte olmayan yaraya verememelidir Asetil asit % 0.5 pseudomonasa etkili ancak deri rengini değiştirerek süperenfeksiyonu gizleyebilir. Takibinde SF ile durula Açık yarlarda tuzlu solusyonlarla, hidrojen peroksit ve iyodin den kaçın

Konservatif Yaklaşım Debridman Otoliz, vucut enzimleri ile Biyolojik debitman veya maggot debritman Kimyasal veya enzimatik debridman Asetik asit Sodyum hipoklorit Mekanik debritman Bistüri veya benzeri bir aletle Cerrahi debritman

Konservatif Yaklaşım Yaranın uygun kapama ile kapatılması Transparan film, eksüda olmayan ortamda nemlendirme içi Hidrojel, hafif eksüdalı evre 1-2 bası yaralarında. SF bazlı Hidrokolloid, otolitik debritman yardımcı olur, çok az nem ve buhar değişimi yapar Alginat, emici özellikte, evre 3-4 yarada, Köpükler, yüksek düzeyde emici, kaviter lezyonda Kollajen, kaviter lezyonda kullanılır. Orta düzeyde emicidir

Yara kapamaları Hidrokolloid Hidrojel Kollajen Hidrokolloid

Cerrahi onarım Negatif basınçlı yara terapisi Doku flebi Serbest flep

Konservatif Yaklaşım Antibiyoterapi Diyet Kas gevşetici Sistemik antibiyoterapi Lokal tedaviye yanıt yok Sisistemik enfeksiyon bulgusu Sellülüt Osteomiyelit şüphesi Diyet Kas gevşetici Bakıcının eğitilmesi

Diğer tedavi Seçenekleri Hiperbarik tedavi Deneysel tedaviler: Topikal growth hormon terapisi Kök hücre tedavileri

Tedavinin Değerlendirilmesi

Sonuç Bası yarasının en iyi tedavisi bası yarasının oluşturulmamasıdır. ÖNLEYİCİ YAKLAŞIMLAR Bası yarası objektif kriterlere göre değerlendirilmelidir Verilen tedavi yanıtı takip edilmeli iyileşme gecikirse neden ortaya konmalıdır Hasta bakıcı, hemşire, multidisipliner bir doktor ekibi kodinasyonunda değerlendirilmelidir.