MERKEZ İ İ DARE (DEVLET İ DARES İ ) ÜÇÜNCÜ DERS

HEDEFLER Ülkemizde Cumhurba ş kanının seçimi, görev yetkileri ile sorumlulu ğ unun nasıl sa ğ lanaca ğ ını ö ğ renmek Kar ş ı imza kuralını ö ğ renmek Devlet Denetleme Kurulu’nun yapı ve i ş leyi ş i hakkında bilgi sahibi olmak Bakanlar Kurulu, Ba ş bakan, Ba ş bakanlık Te ş kilatı, Bakan ve Bakanlık te ş kilatının yapı ve i ş leyi ş ini ö ğ renmek Danı ş tay’ın görevlerini ö ğ renmek Sayı ş tay’ın yapısı ve görevlerini ö ğ renmek Milli Güvenlik Kurulu’nun yapı ve i ş leyi ş ini ö ğ renmek İ l yönetimini ö ğ renmek İ lçe yönetimini ö ğ renmek Bucak yönetimini ö ğ renmek

İÇİNDEKİLER Merkezi İ darenin Ba ş kent Te ş kilatı Cumhurba ş kanı Bakanlar Kurulu Ba ş bakan ve Ba ş bakanlık Bakan ve Bakanlıklar Merkezi İ dareye Yardımcı Kurulu ş lar Milli Güvenlik Kurulu Danı ş tay Sayı ş tay Merkezi İ darenin Ta ş ra Te ş kilatı İ l İ lçe Bucak Bölge

MERKEZİ İDARE Merkezi idare kavramı yerine, “devlet”, “devlet idaresi” ve “genel idare” kavramları da kullanılmaktadır. Merkezi idare, üstlendi ğ i kamusal hizmetleri devlet merkezinde planlar ve yürütür. Bu örgüte merkezi idarenin “ba ş kent te ş kilatı” adı verilir. Merkezi idarenin ba ş kent te ş kilatı, cumhurba ş kanı, bakanlar kurulu, ba ş bakan ve bakanlıklardan olu ş maktadır.

CUMHURBAŞKANI Ülkemizde yürütme ikili bir yapıdadır. Yürütme yetkisi cumhurba ş kanı ve bakanlar kurulu arasında payla ş tırılmı ş tır.

Cumhurbaşkanının seçimi Cumhurba ş kanı, 40 ya ş ını doldurmu ş ve yüksek ö ğ renimini yapmı ş TBMM üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterlili ğ ine sahip Türk vatanda ş ları arasından halk tarafından seçilir

2007 Öncesinde2007 Sonrası (Günümüzdeki sistem) Cumhurbaşkanı TBMM tarafından seçiliyordu. Cumhurbaşkanı halk tarafından seçiliyor. Cumhurbaşkanının görev süresi 7 yıldır. Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıldır. Bir kimse en fazla bir defa cumhurbaşkanı seçilir. Bir kimse en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilir. Dışarıdan aday gösterilebilmesi için 110 milletvekilinin yazılı teklifi gerekmektedir. Cumhurbaşkanlığına TBMM üyeleri içinde veya meclis dışından aday gösterilebilmesi için yirmi milletvekilinin yazılı teklifinin olması gerekir. Parlamento dışında kalan partilerin cumhurbaşkanı adayı gösterebilmeleri mümkün değildir. En son yapılan milletvekili genel seçiminde geçerli oylar toplamı birlikte hesaplandığında %10’u geçen siyasi partiler ortak aday gösterebilir. Cumhurbaşkanı seçimine makamın dolmasından önceki 30 gün içinde başlanıyor, makamın boşalmasında, boşalmayı takip eden 10 gün içinde sonuçlanıyordu. Cumhurbaşkanı seçimi, cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından önceki 60 gün içinde; makamın herhangi bir sebeple boşalması halinde ise boşalmayı takip eden 60 gün içinde tamamlanır.

Görev ve Yetkileri Yasama ile ilgili görev ve yetkileri Gerekli gördü ğ ü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılı ş konu ş masını yapmak, Türkiye Büyük Millet Meclisini gerekti ğ inde toplantıya ça ğ ırmak, Kanunları yayımlamak, Kanunları tekrar görü ş ülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri göndermek, Anayasa de ğ i ş ikliklerine ili ş kin kanunları gerekli gördü ğ ü takdirde halkoyuna sunmak, Kanunların, kanun hükmündeki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İ çtüzü ğ ünün, tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya ş ekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek,

Yürütme ile ilgili görev ve yetkileri Ba ş bakanı atamak ve istifasını kabul etmek, Ba ş bakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek, Gerekli gördü ğ ü hallerde Bakanlar Kuruluna ba ş kanlık etmek veya Bakanlar Kurulunu ba ş kanlı ğ ı altında toplantıya ça ğ ırmak, Yabancı devletlere Türk Devletinin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek, Milletlerarası antla ş maları onaylamak ve yayımlamak, Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Ba ş komutanlı ğ ını temsil etmek, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek, Genelkurmay Ba ş kanını atamak, Millî Güvenlik Kurulunu toplantıya ça ğ ırmak, Millî Güvenlik Kuruluna Ba ş kanlık etmek,

Ba ş kanlı ğ ında toplanan Bakanlar Kurulu kararıyla sıkıyönetim veya ola ğ anüstü hal ilân etmek ve kanun hükmünde kararname çıkarmak, Kararnameleri imzalamak, Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli ki ş ilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak, Devlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve Ba ş kanını atamak, Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, ara ş tırma ve denetleme yaptırtmak, Yüksekö ğ retim Kurulu üyelerini seçmek, Üniversite rektörlerini seçmek,

Yargı ile ilgili görev ve yetkileri Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danı ş tay üyelerinin dörtte birini, Yargıtay Cumhuriyet Ba ş savcısı ve Yargıtay Cumhuriyet Ba ş savcı vekilini, Askerî Yargıtay üyelerini, Askerî Yüksek İ dare Mahkemesi üyelerini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.

Cumhurbaşkanı ne derecede sorumludur? Cumhurba ş kanı, yürütme organının sorumsuz kanadını olu ş turmaktadır. Cumhurba ş kanını görevleriyle ilgili i ş ler için sorumlu tutulamaz. Yürütmenin sorumlu kanadını hükümet olu ş turur. Cumhurba ş kanı ancak vatana ihanetten dolayı sorumlu tutulabilir. TBMM üye tam sayısının en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tam sayısının en az 3/4’ünün verece ğ i karar ile mümkün olmaktadır.

Karşı İmza Kuralı Cumhurba ş kanının yaptı ğ ı i ş lemlerde ba ş bakan ve ilgili bakanın kar ş ı imzası bulunmaktadır. Ancak bunun bir takım istisnaları bulunmaktadır. Cumhurba ş kanının tek ba ş ına yaptı ğ ı i ş lemler. Cumhurba ş kanın, sekreterya, yazı ş ma ve diplomasi ili ş kilerini yürütmekle görevli idari te ş kilata Cumhurba ş kanı Genel Sekreterli ğ i denir

Devlet Denetleme Kurulu Cumhurba ş kanının iste ğ i ş u kurulu ş larda inceleme, ara ş tırma ve denetleme yapmakla yetkilidir: Tüm kamu kurum ve kurulu ş larında Sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kurulu ş ların katıldı ğ ı her türlü kurulu ş ta, Kamu kurumu niteli ğ indeki meslek kurulu ş larında Her düzeydeki i ş çi ve i ş veren kurulu ş larında Kamuya yararlı dernekler ve vakıflarda Ancak silahlı kuvvetler ve yargı organları DDK’nın görev alanı dı ş ındadır.

Kurul’un raporlarında; incelenmesi, tefti ş i tahkiki veya dava açılması istenilen konular, en geç 45 gün içinde gere ğ i yapılmak üzere Ba ş bakanlıkça yetkili mercilere gönderilir. Sonuçtan, Ba ş bakanlık aracılı ğ ı ile Cumhurba ş kanlı ğ ına bilgi verilir. Cumhurba ş kanı adli ve idari mercilere de gönderir. Kurul’un raporları ba ğ layıcı de ğ ildir.

BAKANLAR KURULU Bakanlar kurulu yürütme organının siyasi yönden sorumluluk ta ş ıyan kanadını olu ş turmaktadır. Bakanlar Kurulun hükümet de denir. Bakanlar kurulu ba ş bakan ve bakanlardan olu ş maktadır. Ba ş bakan ba ş kanlı ğ ında toplanır. Bakanlar Kurulunun görev ve yetkileri esas itibariyle idari de ğ il, siyasi nitekiltedir. Anayasanın 112. Maddesine göre, Bakanlar Kurulunun ana görevi genel siyaseti yürütmektir.

BAŞBAKAN Ba ş bakan TBMM üyeleri arasından cumhurba ş kanınca atanır. Parlamenter sistemin gereklerine göre, Cumhurba ş kanı, mecliste ço ğ unlu ğ u alan partinin ba ş kanını Ba ş bakan olarak atar. Ba ş bakan ve bakanlar arasında hiyerar ş ik bir ili ş ki yoktur. Ancak parlamenter sistemlerde, ba ş bakanın önemli bir siyasi liderlik konumu bulunmaktadır. Haziran 2011 tarih v 643 sayılı KHK ile birlikte, Ba ş bakanın teklifi ve Cumhurba ş kanının onayıyla, Ba ş bakan yardımcısı ünvanıyla sayısı be ş i geçmemek üzere bakan görevlendirilmesine imkan verilmektedir.

BAŞBAKANLIK Ba ş bakanlık te ş kilatı, bakanlıklar arası i ş birli ğ ini sa ğ lamak, hükümetin genel siyasetini yürütmek, anayasa ve kanunlarla Ba ş bakana verilen yerine getirmek amacıyla kurulmu ş tur.

Merkez te ş kilatı Ba ğ lı kurulu ş lar: Ba ğ lı kurulu ş ların bazılarının tüzel ki ş ili ğ i yoktur. Bunlar ile ba ş bakanlık arasındaki ili ş ki hiyerar ş ik ili ş kidir. Bazılarının ise vardır (Örn. Vakıflar Genel Müdürlü ğ ü). Tüzel ki ş ili ğ i olan kurulu ş lar ile ba ş bakanlık arasındaki ili ş ki ise vesayet ili ş kisidir.

İ lgili Kurulu ş lar: hepsinin ayrı bir tüzel ki ş ilikleri bulunmaktadır. Bu nedenle bunlar ile ba ş bakanlık arasındaki ili ş ki vesayet ili ş kisidir. TRT Genel Müdürlü ğ ü, Futbol Federasyonu, TC. Merkez Bankası, İ li ş kili kurulu ş lar: İ li ş kili statüde bulunan kurulu ş ların da ayrı bir tüzel ki ş ilikleri vardır. Bu nedenle bunlar ile ba ş bakanlık arasındaki ili ş ki vesayet ili ş kisidir.

BAKANLAR Bakanlıkların devlet tüzel ki ş ili ğ inden ayrı bir tüzel ki ş ilikleri yoktur. Her bakanlık, yürüttü ğ ü kamu hizmeti alanında devlet tüzel ki ş ili ğ ini temsil etmektedir. Ba ş bakanın aksine, bakan olabilmek için mutlaka milletvekili olmaya gerek yoktur. Bakanlar, Ba ş bakanca seçilip, Cumhurba ş kanı tarafından atanmaktadır. Bakanlar, bakanlık örgütünün ve merkezi idarenin en üst hiyerar ş ik amiridir.

3 Haziran 2011 tarih ve 643 sayılı KHK’den önce ülkemizde “hizmet bakanları” ve “devlet bakanları” olmak üzere iki tür bakanlık bulunmaktaydı. Ancak 643 sayılı KHK ile devlet bakanlı ğ ı müessesesi kaldırılmı ş tır. 3 Haziran 2011 tarihinde getirilen bir ba ş ka yenilik bakanlıklarda, bakan yardımcılı ğ ı adıyla bir statü olu ş turulmasıdır.

Bakanların Sorumluluğu Hükümet yürütme organının sorumlu kanadını olu ş turmaktadır. Bakanların, siyasi, cezai ve mali sorumlulukları bulunmaktadır. Siyasi: Bireysel ve kolektif Cezai: Yüce divan da yargılanması

Bakanlık Teşkilatı Merkez te ş kilatı: üç temel birimden olu ş maktadır. Bunlar, “ana hizmet birimleri”, “danı ş ma ve denetim birimleri” ve “yardımcı birimler” dir. Ta ş ra te ş kilatı: Bakanlı ğ a verilmi ş hizmetlerin tüm ülke düzeyinde yürütülmesini sa ğ lamak üzere kurulmu ş te ş kilattır.

Ba ğ lı Kurulu ş lar: Ba ğ lı kurulu ş lar bakanlı ğ ın hizmet veya görev alanına giren ana hizmetleri yürütmek için, bakanlı ğ a ba ğ lı olarak özel kanunla kurulan genel bütçe içinde ayrı bütçeli veya katma bütçeli veya özel bütçeli kurulu ş ladır. Orman ve Su İş leri Bakanlı ğ ı’na ba ğ lı Devlet Su i ş leri Genel Müdürlü ğ ü, Ula ş tırma Bakanlı ğ ına ba ğ lı Karayolları Genel Müdürlü ğ ü.

İ lgili kurulu ş lar: İ lgili Kurulu ş lar, özel kanun ya da statü ile kurulan İ ktisadi ve Devlet Te ş ekkülleri ve Kamu İ ktisadi Kurulu ş ları ile bunların müessese, ortaklık ve i ş tirakleri veya özel hukuki, mali ve idari statüye sahip hizmet bakımdan yerinden yönetim kurulu ş larıdır. Örne ğ in, Devlet Demir Yolları Ula ş tırma Bakanlı ğ ı ile ilgilendirilmi ş

İ li ş kili kurulu ş lar: İ li ş kili Kurulu ş lar özel kanunla kurulan, yönetim bakamından idari ve mali olarak özerk yapılı kamu kurumlarıdır

Merkezi İdareye Yardımcı Kuruluşlar Danı ş tay Sayı ş tay Milli Güvenlik Kurulu

DANIŞTAY Danı ş tay hem yüksek idare mahkemesi hem de devletin en yüksek danı ş ma ve incelme merciidir. Dolayısıyla Danı ş tay’ın görevleri «yargılama» ve «idari» olmak üzere iki tip görevi bulunmaktadır.

SAYIŞTAY Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetlemek, Sorumluların hesap ve i ş lemlerini kesin hükme ba ğ lamak, Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme ba ğ lama i ş lerini yapmak, Mahalli idarelerin hesap ve i ş lemlerinin denetimi ve kesin hükme ba ğ lanmasını sa ğ lamak

Buna göre, Sayı ş tay’ın “yargısal” ve “idari olmak üzere iki tür görevinin oldu ğ unu söyleyebiliriz. Yargısal: Kesin hükme ba ğ lama. İ dari: Denetim ve görü ş bildirme Denetim: Düzenlilik denetimi ve performans Sayı ş tay, Anayasa’da yargı bölümünde düzenlenmi ş olmasına ra ğ men yüksek mahkemeler olarak sayılmamı ş tır.

Milli Güvenlik Kurulu Olu ş umu: Cumhurba ş kanı ba ş kanlı ğ ında, Ba ş bakan, Genel Kurmay Ba ş kanı, Ba ş bakan yardımcıları, Adalet, Milli Savunma, İ çi ş leri, Dı ş i ş leri Bakanları, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanından olu ş ur. Görevi: Milli Güvenlik ile ilgili konularda görü ş bildirmek. Bu konu dı ş ındaki bir konuda görev bildirme yetkisi yoktur. Kararlarının niteli ğ i: Ba ğ layıcı de ğ il i ş ti ş ari niteliktedir.

MERKEZİ İDARENİN TAŞRA TEŞKİLATI (DEVLET İDARESİNİN MÜLKİ TEŞKİLATI) Anayasa, merkezi idarenin ta ş ra te ş kilatı, hem il ve di ğ er kademeli bölümler (mülki idare bölümleri), hem de birden fazla ili içine alan “bölge idareleri” kurulmasını öngörmü ş tür. Anayasa, sadece ilden söz etmi ş, ilin altındaki di ğ er kademeli bölümleri isim olarak saymamı ş tır. O halde, bunlar yasa koyucuya kalmaktadır. Mülki idare bölümleri (il ve di ğ er bölümler) kurulurken, co ğ rafya durumuna, ekonomik ş artlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre hareket edilecektir. Birden çok ili içine alan bölge idarelerinin kurulmasında “kamu hizmetlerinde verim ve uyumu sa ğ lama amacı güdülecektir”. İ llerin idaresi yetki geni ş li ğ i esasına dayanır.

İL YÖNETİMİ Merkezi yönetimin temel ta ş ra birimidir. İ l ve ilçelerin kurulması, kaldırılması, merkezlerinin belirtilmesi, adlarının de ğ i ş tirilmesi, bir ilçenin ba ş ka bir ile ba ğ lanması kanunla olur. İ l idaresi, vali, il müdürleri ve il idare kurulu olmak üzere üç birimden olu ş ur.

Devleti ve hükümeti ilde temsil eder, her bakanın mümessilidir. Vali, İ çi ş leri Bakanlı ğ ı'nın önerisi, Bakanlar Kurulu'nun kararı ve Cumhurba ş kanının onayı ile atanmaktadır. İ stisnai bir memuriyettir. Vali adli ve askeri idareler dı ş ındaki bakanlık ve bunların ba ğ lı kurulu ş larında çalı ş an bütün memurların en büyük üstüdür.

Valinin devletin temsilcisi olarak görevleri: Örne ğ in resmi törenlere ba ş kanlık etmek. Hükümetin temsilcisi olarak görevleri: Örne ğ in idari mali, ekonomik, kültürel, sa ğ lık ve sosyal durumu ve hükümetçe alınmı ş kararların sonuçları hakkında gerekti ğ inde rapor hazırlamak. Bakanlıkların ildeki temsilcisi olarak görevleri: Vali her bakanın ilde temsilcisidir. Bu nedenle her bakan kendi bakanlı ğ ının hizmet alanında valiye emir ve talimat verebilir Kolluk yetkileri: Vali ilde kamu düzenini sa ğ lamakla görevlidir. Vali ildeki kolluk te ş kilatının hiyerar ş ik amiridir. Vesayet yetkileri: Yerinden yönetim kurulu ş ları üzerinde kanunla öngörülmü ş vesayet yetkileri bulunmaktadır.

İL MÜDÜRLERİ Dı ş i ş leri, Adalet ve Milli Savunma Bakanlıkları dı ş ında her bakanlı ğ ın illerde ta ş ra te ş kilatı bulunur. İ l milli e ğ itim müdürlü ğ ü, il sa ğ lık müdürlü ğ ü, il çevre müdürlü ğ ü gibi. İş te bakanlıkların illerde bulunan te ş kilatlarının ba ş ındaki yöneticiye il müdürleri denir.

İL İDARE KURULU İ l idare kurulu, il genel yönetiminde valiye yardımcı olan bir or­gan­dır. İ l idare kurulu, valinin ba ş kanlı ğ ında, hukuk i ş leri müdürü, defterdar, milli e ğ itim müdürü, bayındırlık müdürü, sa ğ lık müdürü, tarım ve köy i ş leri müdüründen olu ş maktadır.

İLÇE YÖNETİMİ İ lçe yönetimi, kaymakam, ilçe müdürleri ve ilçe idare kurulundan olu ş ur.

Kaymakam İ çi ş leri Bakanının, Ba ş bakanın ve Cumhurba ş kanının imzasını ta ş ıyan bir kararname ile atanırlar (mü ş terek kararname) Kaymakamlık, valilik gibi istisnai bir memurluk de ğ il, meslek memurlu ğ udur. Kaymakam ilçede sadece hükümetin temsilcisidir.

Vali ile Kaymakam Arasındaki Farklılıklar Vali ilde hem devleti hem de hükümeti temsil ederken, kaymakam ilçede sadece hükümeti temsil etmektedir. Vali istisnai memuriyet iken, kaymakam bir meslek memurudur. Vali yetki geni ş li ğ i ilkesinden yararlanırken, Kaymakam yararlanamaz. Valinin genel emir çıkarma yetkisi varken, kaymakamın yoktur.

İ lçe Müdürleri: Bakanlıkların kurulu ş kanunlarına göre ilçede lüzumu kadar ilçe te ş kilatı bulunur. İ lçe milli e ğ itim müdürlü ğ ü, ilçe sa ğ lık müdürlü ğ ü, ilçe emniyet müdürlü ğ ü, ilçe bayındırlık müdürlü ğ ü gibi. İş te bakanlıkların ilçelerde bulunan te ş kilatlarının ba ş ındaki yöneticilere ilçe müdürleri denir. İ lçe İ dare Kurulu: İ lde oldu ğ u gibi, ilçede de kaymakamın ba ş kanlı ğ ında idare ku­rulu görev yapar.

BUCAK YÖNETİMİ Bucak, co ğ rafya, ekonomi, güvenlik ve yerel hizmetler bakımından aralarında ili ş ki bulunan kasaba ve köylerden meydana gelen bir yönetim birimidir. Merkezi yönetimin ilde son halkasıdır. Bucak kurulması, kaldırılması ve merkezinin belirtilmesi İ çi ş leri Bakanlı ğ ı'nın kararı ve Cumhurba ş kanının onayı ile olur. Buca ğ ın yönetiminden bucak müdürü sorumludur. Bucaklarda "bucak meclisi" ve bir de "bucak komisyonu" bulunur.

BÖLGE YÖNETİMİ 1982 Anayasası'na göre, "kamu hizmetlerinin görülmesinde ve­rim ve uyum sa ğ lamak amacıyla, birden çok ili içine alan merkezi idare te ş kilatı kurulabilir. Bu te ş kilatın görev ve yetkileri kanunla düzenlenir" (Md. 126). Bakanlıkların her ne kadar "il" esasına göre örgütlenmeleri gere­ki­yorsa da, bölge kurulu ş ları da olu ş turabilmektedirler. Ancak, bölge düze­yinde örgütlenmeye gidebilmek için, bunun kurulu ş kanununda öngörül­mü ş olması gerekmektedir. Örne ğ in Karayolları genel Müdürlü ğ ü, Devlet Su İş leri Genel Müdürlü ğ ü ve Orman Genel Müdürlü ğ ü gibi.