BİLİMSEL ÖYKÜLER

Etkili fen eğitimi, öğrencileri ezbere teşvik etmek yerine kavramların anlamlı öğrenilmesini ve içselleştirilmesini sağlayarak gerçekleştirilebilir. Ezberlenerek öğrenilen bilgi zihinde uzun süre kalmayacak ve yeni kavramların öğrenilmesini olumsuz etkileyecektir (Maskan ve Maskan, 2007).

Öykü metodu disiplinler arası ve problem kökenli bir eğitsel yöntemdir ve bu yöntemle öğrenciler keşif, düşünce ve hareket yoluyla öğrenirler (Bertiz, 2005). Öyküler, öğrenciler için yeni kahramanların yönettiği kurgusal bir dünya geliştirir (Ødegaard, 2002).

Diğer alanlarda olduğu gibi fen bilimlerinde de kullanılabilen, çocukluktan itibaren bireyin iç dünyasında farklı bir yeri olan öyküler, öğrenmeyi de olumlu etkilemektedirler (Bertiz, 2005; Milne, 1998).

BİLİMSEL ÖYKÜLER Genellikle bilimsel olgu ve olayların, bilim insanlarının gerçek yaşamlarını konu alan öykülerdir. Çocuklar çok küçük yaşlardan itibaren öykülerle tanışırlar ve doğal olarak öykülerden hoşlanırlar.

BİLİMSEL ÖYKÜLER Öğrencilerin anlamada zorluk çektikleri bilimsel olay ve olgular bir bilim insanının yaşam öyküsü içerisinde verildiğinde daha dikkat çekici ve anlaşılır hale getirilebilmekte, bilimin doğasını anlatma aşamasında kullanılabilmektedirler.

Öğrencilerin ilk çocukluk dönemlerinde büyüklerinden dinlediği öykülerin ya da popüler kültürde karşılarına çıkan kahramanların, ders içinde fen kavramları ile uyarlanması, onlarda merak ve ilgi uyandıracaktır. Öykülerdeki karakterlerin tanıdıkları, sevdikleri karakterlere benzemesi onlar için karakterle beraber, konunun merkezinde olan fen kavramlarını da sevmelerine yardımcı olacağına inanılmaktadır.

Bilimsel öyküler 4 ana başlık altında toplanabilir (Milne, 1998) 1.Bilimsel kahramanlık öyküleri (Heroic science stories ):Bilimsel kahramanlık öyküleri bilimin gelişimine bizzat katkı sağlayan kişilerin hayatlarının işlendiği öykülerdir. 2. Bilimsel keşif öyküleri (Discovery science stories): Bilimsel keşif öyküleri, bilimsel çalışmalar sonucu elde edilen bazı deneysel bulguların kazara bulunduğunu gösteren öykülerdir.

Bilimsel öyküler 4 ana başlık altında toplanabilir (Milne, 1998) 3. Tanıtıcı-Demeçsel bilim öyküleri (Declaretive science stories):Bu öykü türlerinde daha çok bilimsel kavramlar ve bilimsel süreçler işlenir. Ayrıca tanıtıcı bilim öyküleri bilimin ve bilimsel bilginin herkes tarafından araştırmaya ve incelenmeye açık bir disiplin olduğu vurgulanır 4. Politik açıdan doğrulayıcı bilim öyküleri (Politically corrct science stories): Bu öyküler farklı kültürlerin etkileşimlerini inceleyerek bilimin farklı toplumlarda gelişimini temel alır.

Bilimsel öyküler 4 ana başlık altında toplanabilir Bilimsel öyküler, öğrenci seviyesine uygun olarak öğrencilerin öğrenebilecekleri bir dilde anlatıldığı takdirde bilime karşı ilgilerini arttıracak ve bilime karşı olumlu tutum geliştirmelerini sağlayacaktır.

Bilimsel öyküler 4 ana başlık altında toplanabilir Bilimsel öyküler pekiştirildiği takdirde bilimin doğası daha çok anlaşılacak ve daha kalıcı öğrenmeler meydana gelecektir. Öğrenci öğrendiği bilgiyi aklında ne kadar canlandırabilirse o kadar etkili anlayabilecek, ne kadar anladığını yansıtırsa bilgiyi hafızasına o kadar kalıcı yerleştirebilecektir.

Wellington ve Osborne’a göre Bilimsel kavramları öğrenmek için kullanılan metinler dört formda verilir. Bunlar; (1)Sergileyici Metin, (2)Tartışmacı Metin, (3)Hikâyelendirme, (4)Karışık Metinler.

SERGİLEYİCİ METİN Bilimsel kavram basit bir şekilde direk olarak verildiği yazılardır. Genelde okullarımızda ders kitaplarındaki bilgiler bu formatta hazırlanmıştır.

SERGİLEYİCİ METİN ÖRNEĞİ “Bazen çok hızlı yemek yediğimizde bir miktar hava yutarız. Havanın dışarı çıkarılması için diyafram ani kasılmalar yapar. Bu olaya hıçkırık denir (s,31). “Gaz halindeki bir madde dışarıya ısı verdiğinde sıvı hale geçiyorsa bu olaya yoğuşma denir (s, 49).

TARTIŞMACI METİN Tartışmacı metinlerde, diyalektik yaklaşımı temel alarak durumun gerçek nedenlerini vererek yani bilimsel bilginin tartışılarak farklı görüşler sunularak verildiği yazılar. Örneğin, Besinlerin Sindirimi ve Boşaltımı konusunda, böbreklerimizin Sağlığı adlı bölümde,

TARTIŞMACI METİN ÖRNEĞİ “Fen ve teknoloji dersinde öğretmen öğrencilerine “Böbreklerimizin sağlığını korumak için nelere dikkat etmemiz gerektiğini hiç düşündünüz mü?” diye bir soru sorar. Soruya ilk cevap Elif’ten gelir. Elif: Böbreklerimizi soğuktan korumalıyız. Azra: İdrarımızı uzun süre tutmamalıyız. Çünkü idrar tutma ileriki zamanlarda böbrek sorunlarına yol açıyormuş. Yusuf: Bol bol su içmeliyiz. Yusuf’un sözü üzerine; Emre: Ama zaten böbreklerimiz fazla suyu süzüp atıyor. Neden bol su içelim ki? Ben sadece yaz aylarında bol miktarda su içilmesi gerektiğini biliyordum.

TARTIŞMACI METİN ÖRNEĞİ Ceyda: Haklısın yaz aylarında aşırı terlemeden veya ishal gibi hastalıktan dolayı su kaybı fazla olur. İçtiğimiz su, bu açığı kapatmak içindir. Ancak düzenli olarak yeterli miktarda su içmemiz boşaltım ve boşaltıma yardımcı organlarımızı sağlığı için gereklidir. İrem: Niçin böyle düşünüyorsun? Ceyda: Çünkü su iyi bir çözücüdür. Vücuttaki atık maddeler suda çözünerek vücuttan uzaklaştırır. Benim amcam böbreklerimizden rahatsız. Doktoru ona günde en az iki litre su içmesi gerektiğini söylemiş. Ben bu bilgileri onlardan öğrendim” (Fen ve Tek. 5.Sınıf,37, MEB).

HİKÂYELENDİRME METİN Hikâyelendirme metinlerde, fende hikâyelendirme ve doğada hikâyelendirme adlı isimlerle de kullanılır. Hikâyelendirme, hiçbir veriye dayandırmadan bitkilerin ya da hayvanların başkarakter olarak kullandığı ve onların başından geçen olayları hikâye formunda ve bilimsel kavramların fark ettirilmeden sunulmasıdır. Hikâyelendirme insanın olduğu her yerde hemen hemen her eğitimde kullanılmaktadır. Hikâyelendirmenin yazılabilmesi için bazı temel kurallar vardır.

HİKÂYELENDİRME METİN Hikâyelendirme metinlerde, fende hikâyelendirme ve doğada hikâyelendirme adlı isimlerle de kullanılır. Hikâyelendirme, hiçbir veriye dayandırmadan bitkilerin ya da hayvanların başkarakter olarak kullandığı ve onların başından geçen olayları hikâye formunda ve bilimsel kavramların fark ettirilmeden sunulmasıdır. Hikâyelendirme insanın olduğu her yerde hemen hemen her eğitimde kullanılmaktadır. Hikâyelendirmenin yazılabilmesi için bazı temel kurallar vardır.

HİKÂYELENDİRME METİN Bunlar sırasıyla: (1)Amaç; yazarın veya öğretmenin hikâyeyi yazma amacını belirlemesi gerekir. Doğa ve yaşamı anlamamıza yardımcı olmaktır. Doğal yaşam açısından hikâyelendirme, okuyucunun yeni oluşlar, kavramlar ve madde dünyasının yazarın bakış açısından zihninde resimleri yaratmasına yardımcı olur. (2) Olaylar; hikâyenin içinde akıp giden ve okuyucuyu sürükleyen olay veya birbirlerine bağlı olaylar zinciri olmasıdır. (3) Yapı; hikâyenin bir başlangıç, gelişme ve sonuç olarak birbirine bağlı oldu bir yapının bulunması şarttır.

HİKÂYELENDİRME METİN (4) Zaman; ise geçmiş zaman olmalıdır. (5) Karakterler; hikâyede bireylerin (hayvan veya bitki veya insan) olması varoluş sebepleri açısından olayların anlaşılması ve akıcılığı sağlayan temel unsurlardır. Karakterler, insan ya da insana ait özelliklerle yüklenmiş maddelerden oluşurlar. Örneğin bir ayının işe gitmesi ve işte çok yorulması, eşini çocuklarını özlemesi gibi insanı özellikler hikâyedeki kahramanların özellikleridir.

HİKÂYELENDİRME METİN (6) Anlatıcı; hikâyede olayları anlatan kişidir buna bazı kaynaklar dış ses olarak ta tanımlar. Anlatıcı gerektiğinde gerçek bir karakter de olabilir ya da alternatif olarak yer alabilir. (7) Okuyucu; metni hikâyelendirme olarak yorumlamalı ya da tanımlamayan kişidir (Avraamidou & Osbourne, 2009). Öğrencilerimiz için hazırlanmış gerek MEB’in gerekse diğer yayın kuruluşlarının kitaplarında hikayelendirme tekniği ile hazırlanmış yazılı metinler bulunmamaktadır. Konun daha iyi anlaşılabilmesi için örnek tarafımızdan verilmiştir. 4. Sınıf Maddeyi Tanıyalım ünitesinde katıların, sıvıların ve gazların özellikleriyle ilgili kazanımlar için aşağıdaki hikâyelendirme metni örnek verilebilir,

HİKÂYELENDİRME METİN METİN Hikâyede görüldüğü üzere maddenin halleri yani katıların, sıvıların ve gazların özellikleri Ninja kaplumbağalar üzerinden veriliyor. Burada önemli olan öğrencilerin hikâyeyi okuduktan sonraki ders işleme sürecidir. Öğretmen hikâyede geçen gizli bilimsel bilgileri direk öğrenciye vermek yerine öğrencilerini çeşitli öğretim tekniklerini kullanarak (örneğin soru-cevap) dersin içine katarak bilgiye ulaşmasını sağlamalıdır.

HİKÂYELENDİRME METİN Öğrenciler bilimsel terminolojiyi söylemesi beklenemez lakin analoji (benzetim) yapılarak katıların, sıvıların ve gazların özellikleri Ninja kaplumbağaların özellikleri ile bağdaştırılarak öğrenmeleri sağlanabilinmektedir. Hikâyelendirme yapılandırmacılığın bakış açısıyla bir öğretim tekniği olarak kullanılırsa öğrencilerin öğrenmesine katkı sağlayabilir.

KARIŞIK METİN Karışık metinde ise, hikâyelendirme şeklinde başlayıp bir anda bilimsel bilginin direk verilmesi durumudur. Burada okuyucunun dikkatini çekmek, onları konu hakkında özendirmek amacıyla, bilimi halkın düzeyine indiren bilim adamları tarafından oldukça sık bir şekilde kullanılır.