Parazitolojiye Giriş ve Sınıflandırma Prof. Dr. İzzet ŞAHİN

Temel Kavramlar Birden fazla canlı türünün, belirli koşullar altında bir arada yaşaması, simbiyozis olarak tanımlanır. Simbiyoz içinde yer alan 3 temel yaşam şekli: Sığıntılık (=commensalism) (Entamoeba coli-İnsan) Yardımlaşma (=mutualism) (Geviş getirenler – Bakteriler) Parazitlik (=parasitism) dir. (Plasmodiumlar-İnsan)

Parazitolojiye giriş Özgür yaşam, bağımsız yaşamı temsil ederken; parazitik yaşam, derecesi farklı olmakla birlikte diğer bir canlıya bağımlı yaşamayı temsil eder. Özgür yaşamda temelde tek bir birey söz konusu iken, parazitik yaşamda birine parazit diğerine konak denen iki değişik canlı bulunmaktadır.

Parazit: Hayatının bir kısmında yada tüm hayatı boyunca kendinden büyük bir canlının üzerinde veya içinde (vücut boşlukları, dokular, hücreler) yaşayan, orada gelişip çoğalabilen ve daima zarar veren canlılardır. Konak: Paraziti barındıran ve onun yaşamı için gerekli olan ihtiyaçlarını karşılayan genelde parazitten daha büyük canlı. Parazitlik: Parazitin konak vücudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat sürdürmesine parazitlik denir.

Parazitoloji Parazit, konak, parazitlik, parazit-konak ilişkisi (Host-parasite relationship) ve bu ilişkinin hem parazit hem de konak üzerindeki etkilerini inceleyen bilim. -Tıbbi parazitoloji -Veteriner parazitoloji -Zirai parazitoloji

Parazitoloji, parazitlerin; Morfoloji ve biyoloji Fizyoloji ve metabolizma Ekoloji ve epidemiyoloji Patogenez ve semptomatoloji İmmunoloji Teşhis ve tedavi ile ilgilenmektedir.

Parazitoloji (ökaryotik mikrobiyoloji) üç ana bölüme ayrılır. Protozooloji (bir hücreli hayvansal canlılardan söz eder) Helmintoloji (solucanlardan söz eder) Artropodoloji (eklem bacaklılar söz eder)

Parazitolojide tanımlar Konak (host): Doğal koşullarda bir enfeksiyon etkeninin yerleşme, yaşama ve çoğalmasına olanak tanıyan canlıya konak denir. Kesin konak (son konak, final host, primer host): Parazitin erişkin şeklini(helmint) veya eşeyli çoğalan dönemini (protozoa) barındıran konaktır. (İnsan T.saginata için son konaktır, sivrisinek Plasmodium spp için son konaktır)

Parazitolojide tanımlar Ara konak (intermediate host, sekonder host): Parazitin erişkin olmayan evrim dönemini yada eşeysiz üreyen şeklini barındıran konaktır. Parazitlerin bir veya birden fazla ara konakları olabilir. T.saginata’nın ara konağı tektir (sığır). Diphyllobothrium latum’un iki ara konağı 1. Ara konak,cyclops ; 2. Ara konak, tatlı su balığı)

Rezervuar konak (reservoir host): Paraziti üzerinde taşıyan, kolay hastalanmaması nedeniyle bulaşmada önemli rol alan konak (Leishmania spp.-köpek başta olmak üzere 100 kadar memeli hayvan).

Parazitolojide tanımlar Vektör: Bir omurgalı hayvandan, başka bir omurgalıya paraziti taşıyan eklembacaklıya (arthropod) vektör denir. Biyolojik vektörlük (Aktif ve Pasif) Mekanik vektörlük (Aktif ve Pasif)

Aktif biyolojik bulaştırma Etken vektörde gelişir (Wuchereria bancrofti- Sivrisinek), Etken vektörde çoğalır (Rickettsia prowazeki – Bit), Etken vektörde hem gelişir hem de çoğalır (Plasmodium spp.-sivrisinek).

(Hymenolepis nana- Pire) Pasif Biyolojik Bulaştırma Vektörün vücudunda gelişen ya da çoğalan parazitin, tesadüfen yutularak bulaşması (Hymenolepis nana- Pire) (Dracunculus medinensis- Cyclops)

Mekanik vektör: Parazitin yaşamı için gerekli değildir. Paraziti ağız yada diğer vücut parçaları ile bulaştırır. (kara sinekler ve hamam böcekleri) Aktif Mekanik Bulaştırma (Taşıyıp sokarak):Stomoxis calcitrans-Leishmania tropica Pasif Mekanik Bulaştırma(Taşıyıp değerek):Enterik patojenler-Musca domestica

PARAZİTOLOJİ PROTOZOOLOJİ HELMİNTOLOJİ ARTROPODOLOJİ

Protozoonlar: Hareket Organellerine Göre 1- Sarcodina ( Pseudopodlular) 2- Flagellata ( Kamçılılar) 3- Sporozoa (Sporlular) 4-Cilliophora (Kirpikliler)

Örn:Ascaris lumbricoides İntestinal Sisteme Yerleşen Nematodlar Örn:Ascaris lumbricoides

Örn:Wuchereria bancrofti Dokuya Yerleşen Nematodlar Örn:Wuchereria bancrofti

İntestinal Sisteme Yerleşen Sestodlar Örn:Taenia saginata

Örn: Echinococcus granulosus Dokuya Yerleşen Sestodlar (Larval Formları) Örn: Echinococcus granulosus

Örn:Fasciolopsis buski Intestinal Sisteme Yerleşenler Trematodlar Örn:Fasciolopsis buski

Örn:Fasciola hepatica Karaciğer/Akciğer’e Yerleşen Trematodlar Örn:Fasciola hepatica

Dolaşım Sistemine Yerleşen Trematodlar (blood flukes) Örn: Schistosoma sp.

Artropodlar

Artropodlar Artropodlar dünyadaki hayvansal organizma gruplarının içinde en kalabalık olanıdır. Bilateral simetrili, hakiki vücut boşlukları bulunan vücutları kitinsel bir dış iskeletle örtülü olan, omurgasız canlılardır. Sindirim sistemleri ağızla başlar, anüsle sonlanır. Bu sistemin yapısı eklembacaklıların vektör rolü oynayıp oynamamasında birinci planda rol oynar.

Artropodlar

Arahnidler (Arachnida) Scorpionida (=Akrepler) Araneida (=Örümcekler) Ixodidae (=Keneler) Acarina (=Uyuz böcekleri)

İnsan sağlığı açısından önemli insectalar İki kanatlılar (Diptera=Sinekler) Pireler (Siphonaptera) Bitler (Anoplura) Hemipterler (Hemiptera)

Insectalar Insectaların belli başlı özellikleri; - Vücutları baş, göğüs ve karın olmak üzere üç farklı kısımdan oluşur - Başlarında bir çift anten vardır. - Erişkinleri 3 çift bacaklıdır. - Bacaklar ve varsa kanatlar göğüs’e bağlanırlar.