BİTKİ VİRÜS HASTALIKLARI Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Dr. Aydan KAYA Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü

VİRÜS, zehir veya koku anlamına gelir. İleri derecede parazit hastalık meydana getiren (enfeksiyöz ) etmenlerdir.

ÖZELLİKLERİ Submikroskobik’tirler ( Işık mikroskobunda görülemeyecek kadar küçüktürler).

ÖZELLİKLERİ Tek tip nükleik asit içerirler (RNA ya da DNA). Genetik materyal bir protein kılıf ile çevrilidir.

ÖZELLİKLERİ Yalnız canlı hücrelerde çoğalır ve yaşarlar. (Obligat parazit) Antibiyotiklere duyarlı değildirler.

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Genel görünüş: Anormal renk Cüceleşme Büyümede duraklama Rozetleşme Göçme (Kuvvet kaybı)

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Anormal renk

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Cüceleşme Büyümede duraklama

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Rozetleşme

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Göçme (Kuvvet kaybı)

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER RENK DEĞİŞİKLİKLERİ Yapraklar Mozaik Kloroz (Sararma) Aklaşma Kızarma Kahverengileşme ve kararma Bronzlaşma

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Mozaik

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Kloroz (Sararma)

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Kahverengileşme ve kararma Bronzlaşma

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Renk değişiklikleri Yapraklar Beneklenme Halkalı lekeler

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Çizgililik Bantlaşma

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Damar bantlaşması Damar kahverengileşmesi

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Renk değişiklikleri ÇİÇEKLER Renk eksiklikleri Kesiklikler (Petallerde anormal leke, çizgi ve bant oluşumu)

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Renk değişiklikleri MEYVELER Tüm meyvede Meyvenin kısımlarında ( Damarlanma, beneklenme)

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Renk değişiklikleri MEYVELER

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Renk değişiklikleri MEYVELER

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Şekil değişiklikleri YAPRAKLAR Biçim bozuklukları Epinasti (geriye bükülme) Daralmalar Küçülmeler Kalınlaşmalar Enationlar

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER YAPRAKLAR Biçim bozuklukları

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER YAPRAKLAR Biçim bozuklukları

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER YAPRAKLAR Epinasti (geriye bükülme)

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER YAPRAKLAR Daralmalar Küçülmeler

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Şekil değişiklikleri ÇİÇEKLER Çeşitli tipte şekil değişiklikleri Anormal çiçek kısımları

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Şekil değişiklikleri MEYVELER Deformasyon ve normalden büyük oluş

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Şekil değişiklikleri Tümör şeklinde kabarcıklar Anormal çekirdek oluşumu

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Şekil değişiklikleri GÖVDE Şekil bozuklukları Boğum aralarının kısalması

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER DİĞER BELİRTİLER Solgunluk Zamansız yaprak dökümü Erken veya geç çiçeklenme Anormal meyve tadı Zamklanma Kabuk kavlaması Odunda çıkıntılar Aşı uyuşmazlığı Sürgün oluşumunda artma

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Solgunluk

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Erken veya geç çiçeklenme

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Zamklanma

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Kabuk kavlaması Odunda çıkıntılar

BİTKİLERDE OLUŞTURDUKLARI BELİRTİLER Aşı uyuşmazlığı

BİTKİLERDE TAŞINMA YOLLARI Aşı ile Enfekteli bitki materyali vejetatif üretimde kullanıldığında (yumru ,soğan, rizom, kol ve çelik) Mekanik yolla (bitki özsuyu ile) Tohum ve polen ile Vektörler ile Hayvansal vektörler ( Böcekler ve nematodlar) Bitkisel vektörler ( Parazitik tohumlu bitkiler)

BİTKİLERDE TAŞINMA YOLLARI Hayvansal vektörler Böcekler Isırıcı ağız parçalarına sahip böcekler( Çekirge, kelebek larvaları, Diptera larvaları ve Coleopter’ler) Sokucu emici ağız parçalarına sahip böcekler (yaprak bitleri, beyaz sinekler, yaprak pireleri, ağustos böcekleri, unlu bitler, psillid’ler, thrips’ler, akarlar)

BİTKİLERDE TAŞINMA YOLLARI Nematodlar Alınma süresi beslenme arttıkça artar. Virüsler birkaç haftadan birkaç aya kadar kalırlar. Daha sonraki nesillere geçiremezler. Tarlada yavaş yayılırlar.

VİRÜS HASTALIKLARI İLE MÜCADELE YOLLARI Virüs hastalıklarının kontrolünde Taşınma şekli Konukçunun üretim şekli mücadele yollarını belirler.

1. ÜRETİM MATERYALİNİN TEMİZLİĞİ: Virüs ve virüs benzeri hastalık etmenlerinden arındırılmış sağlıklı, sertifikalı, ismine doğru üretim materyali kullanılmalıdır. Sağlıklı bitki yetiştirmek için üretimde kullanılacak üretim materyali (tohum, yumru, aşı kalemi, aşı gözü) tamamen sağlam olan bitkilerden alınmalıdır.

1. ÜRETİM MATERYALİNİN TEMİZLİĞİ (devamı): Yeni bahçeler, eskilerden uzak yerlerde ve virüsten arındırılmış fidanlarla kurulmalıdır. Tohum alınacak tarlalar enfeksiyondan korunmak için izole edilmelidir. Ayrıca, tohumların uygun şekilde depo edilmiş, genetik açıdan temiz ve özellikleri bilinen üretim alanlarında yetiştirilmiş olmalarına özen gösterilmelidir.

2. BİTKİYİ SAĞLIKLI YETİŞTİRMEK: Bitkiyi sağlıklı yetiştirmek için önce en uygun üretim yerinin, tür ya da çeşidin seçilmesi, sonra da toprak işlemesi, sulama ve gübreleme gibi bakım işlerinin yerine getirilmesi gerekir.

3. KÜLTÜR VE BAKIM TEDBİRLERİ: Virüs enfeksiyonlarının yayılmasının bir nedeni de kültür ve bakım tedbirleridir. Mekanik olarak özsu ile yayılan virüsler açısından; bitkiler arasında dolaşılması ve özellikle sera ve bahçelerde bakım işlemleri sırasında hasta bitkilerden sonra sağlıklı bitkilere temas yayılmayı artırmaktadır.

3. KÜLTÜR VE BAKIM TEDBİRLERİ (devamı): Bakım işleri sırasında kullanılan ekipman uygulamalar sırasında deterjan ile temizlenmelidir. Hastalıklı bitkiler ve bitki artıkları üretim alanından uzaklaştırılmalıdır.

4. EKİM VE HASAT ZAMANI: Bazı durumlarda ekim ve hasat zamanının değiştirilmesi yararlı görülmektedir. Ekim erkene alınırsa vektörlerin çoğaldığı sırada bitkiler daha az hassas bir devrede bulunacaklarından virüs enfeksiyonları daha az görülecektir.

5. YABANCI OTLARLA MÜCADELE: Çok yıllık yabancı otlar enfeksiyon kaynağı olarak veya simptom göstermeyen taşıyıcılar olarak ortaya çıkacaklarından enfeksiyondan korumak için alınacak tedbirlerin başında yabancı otlarla savaş gelmektedir. Kışlayan otlarda virüs enfeksiyonu ertesi yıla kalabilir, ara konukçu olarak iş görürler. Yalnız virüslerin kış konukçuları olarak değil , vektörlerin kış konukçuları olarak da yabancı otlar önemlidir.

6. VEKTÖRLERLE MÜCADELE: 6.1. Malç, net ve sarı levha kullanımı: Bitkiler arasındaki toprağı yansıtıcı bir yüzey (alüminyum folyo ya da gri malç gibi) ile kaplama yaprakbitlerini uzaklaştırarak virüs enfeksiyonlarını önleme ve azaltmada etkili olmaktadır. Ayrıca, yaprakbitleri ve beyaz sinekler için, sarı rengin çekiciliğine dayanan sarı tuzaklar da kullanılmaktadır.

6.2 . Kimyasal Madde Kullanımı: Seralarda ilaçlama ile virüs vektörü olan böcekler yok edilebilir. Dış koşullarda ise vektörlerle savaş daha büyük problemdir. Sistemik insektisitler ileri bir adım olmasına rağmen enfeksiyondan korumada tam bir çözüm olmamaktadır. Persistent ve non-persistent olan virüslerde durum farklıdır. Böceğin ölmesi için gerekli zamandan daha uzun bir süre, virüsün böcek vücudunda kalması gerekiyorsa, bu takdirde sistemik ilaçların etkisi görülebilir.

6.2 . Kimyasal Madde Kullanımı (devam): Bazı durumlarda vektörlerin kışlamasının önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Pek çok virüsün vektörü olan Yeşil şeftali yaprak biti (Myzus persicae) şeftali ve kayısılarda kışlar. Bu kış konukçularında uygun mücadele yöntemleri ile bırakılmış yumurtalar ve ertesi yılın ilk populasyonu yok edilebilir.

7. DAYANIKLILIK ISLAHI : Virüs hastalıklarının kontrolünde amaca en uygun yol virüse dayanıklı çeşitlerin tarımıdır. Dayanıklılık ıslahı, dayanıklı ya da tolerant çeşitlerin seçimini kapsar. Dayanıklı çeşitlerde zaman zaman yeni virüs ırklarının oluşması mümkün olmaktadır. Tolerant çeşitlerin yetiştirilmesi daha değerli bir yoldur. Bu çeşitler hastalığa yakalanmakta fakat ürün kaybı az olmakta ya da hiç olmamaktadır.

TEŞEKKÜR EDERİM