Bölüm 5 Kısım 1 Fiyat Teorisi

Firma Dengesi veya Kar Maksimizasyonu Firmaların satış fiyatı ve üretim miktarı konusundaki tutumlarının ekonomik analizi, firmaların karlarını maksimize etme amaçlarına bağlı olarak belirlenir. Karını maksimum noktaya çıkaran firmanın dengeye geldiği ve denge üretim miktarını koşullar değişmediği sürece sürdüreceği kabul edilir.

Firma Dengesi (Kar Maksimizasyonu) Koşulu Toplam satış hasılatına TH, toplam üretim maliyetine TM dersek, firmanın toplam karı (π), π = TH – TM. Satış hasılatı firmanın karşı karşıya olduğu talep eğrisine bağlıdır. Talep eğrisi firmanın faaliyette bulunduğu rekabet piyasasına göre farklılıklar gösterir. Toplam satış hasılatı firmanın sattığı mal miktarı ile satış fiyatının çarpımına eşittir. Yani F1 fiyatından M1 kadar mal satan bir firmanın toplam hasılatı TH = F1 x M1

Firma Dengesi (Kar Maksimizasyonu) Koşulu Ortalama satış hasılatı, satılan mal birimi başına düşen hasılatı ifade etmektedir. Ortalama hasılat (OH) 𝑂𝐻= 𝑇𝐻 𝑀 = 𝐹𝑥𝑀 𝑀 =𝐹 Dolayısıyla ortalama hasılat daima satış fiyatına eşittir. Marjinal satış hasılatı, satılan son birim maldan elde edilen hasılattır. Satış miktarında ΔM kadar küçük bir artış olduğunda, toplam hasılatta ΔTH kadar bir artış oluyorsa, marjinal hasılat (MH) 𝑀𝐻= ∆𝑇𝐻 ∆𝑀

Firma Dengesi (Kar Maksimizasyonu) Koşulu Firma dengesi veya kar maksimizasyonu, toplam satış hasılatı ve toplam maliyete bakılarak saptanabildiği gibi, firmanın marjinal hasılatı ve marjinal maliyetine bakılarak da bulunabilir. Toplam hasılat ile toplam maliyet arasındaki farkın yani karın en fazla olduğu üretim miktarında, son birimin firmaya yüklediği ilave maliyet (MM) ile son birimin satışından elde edilen hasılat ( MH) birbirine eşit olmaktadır.

Firma Dengesi (Kar Maksimizasyonu) Koşulu Eğer firmanın üretim düzeyinde 𝑀𝐻>𝑀𝑀 ise, firmanın üretimi bir birim artırması halinde firma karını artırmış olacaktır. Eğer firmanın üretim düzeyinde 𝑀𝑀>𝑀𝐻 ise, firmanın son birim satışından elde ettiği gelir, sözkonusu birimin üretim maliyetinden az olduğundan, firmanın karı azalmış olacaktır. Sonuç olarak kar maksimizasyonunun olduğu üretim düzeyinde 𝑀𝑀=𝑀𝐻

Firma Dengesi ve Sektör (Endüstri) Dengesi Endüstri dengesi hiçbir yeni firmanın o endüstri dalına gelmek istememesi ve o endüstriye dahil firmaların hiçbirinin endüstriyi terk etmek veya üretim tesis ölçeğini değiştirmek istememesi halini ifade eder. Başka bir deyişle, endüstri dengesi sağlandığında endüstrideki firma sayısı sabittir. Endüstri dengesinin oluşabilmesi için, endüstrideki tüm firmaların üretim birimi başına aynı ekonomik karı kazanmaları gerekmektedir. Bu kara “ normal kar ” denir.

Firma Dengesi ve Sektör (Endüstri) Dengesi Normal kar o endüstride çalışan firmaların başka endüstrilere kaymasını önleyecek kadar yeterli, fakat yeni firmaları sözkonusu endüstriye cezbetmeyecek kadar önemsiz olan bir kar miktarıdır. Endüstri dengesi tüm firmaların ancak normal kar elde etmeleri halinde gerçekleşeceğinden, endüstri dengesinin oluşması için her firmanın toplam ekonomik karının sıfır olması gerekir. Başka bir deyişle, π = TH – TM= 0 veya TH=TM (OH=OM) olmalıdır. Diğer yandan F=MH=OH olduğu tam rekabet piyasasında firma ve endüstri dengesinin gerçekleşmesi için

Firma Dengesi ve Sektör (Endüstri) Dengesi F= UDMM= KDMM=MH = UDOM=KDOM= OH koşulu sağlanmalı. Firma Dengesi  Endüstri Dengesi Aksak rekabet piyasasında ise daima 𝐹>𝑀𝐻 olduğundan, uzun dönem firma ve endüstri dengesi koşulu UDMM= KDMM=MH ve F=UDOM=KDOM dir. Firma Dengesi Endüstri Dengesi

Tam Rekabet Piyasasında Firma Dengesi Firmalar karını maksimum yapacak olan üretim miktarını belirlerken, öncelikle hangi fiyatlardan ne miktarlarda satış yapabileceğini gösteren talep eğrisini bilmesi gerekir. Tam rekabet piyasasında çok sayıdaki alıcıların taleplerinin yatay toplamına eşit olan piyasa talep eğrisi, o piyasadaki tüm alıcıların hangi fiyatlardan ne kadar mal satın almak istediklerini göstermektedir. Tek satıcının (firmanın) karşı karşıya olduğu talep eğrisi piyasa talep eğrisinden farklıdır.

Piyasa Talebi ve Firmanın Talebi

Piyasa Talebi ve Firmanın Talebi Tam rekabet piyasasında, şekil 20-1 deki gibi piyasa talebinin TT ve piyasa arzının AA olduğunu varsayarsak, bu piyasada denge denge fiyatı Fp ve denge miktarı Mp olacaktır. Tek firmanın karşı karşıya olduğu talep eğrisi ise, Fp fiyat düzeyinden yatay eksene paralel olarak çizilen (esnekliği sonsuz olan) bir doğru şeklindedir (şekil 20-2). Yani, tek firma Fp piyasa fiyatından dilediği kadar malı satabilecektir.

Piyasa Talebi ve Firmanın Talebi Firmaların piyasa fiyatının üzerindeki herhangi bir fiyattan satış yapması olanaksızdır. Ayrıca piyasada firmaların piyasa fiyatının altındaki bir fiyattan mal satması akılcı değildir.

Ortalama ve Marjinal Hasılat Firmanın parça başına hasılatını ifade eden ortalama hasılat firmanın satış fiyatına eşittir. Aynı şekilde firmanın bir birim daha fazla satması halinde toplam hasılattaki artışı ifade eden marjinal hasılat da firmanın satış fiyatına eşittir. Dolayısıyla firmanın talep eğrisi aynı zamanda firmanın ortalama hasılat ve marjinal hasılat eğrisi olmaktadır (şekil 20-2).

Tam Rekabet Piyasasında Tek Firmanın Kısa Dönem Dengesi Firmanın kısa dönem dengesi birbirinin tamamlayıcısı olan toplam hasılat - toplam maliyet ve marjinal hasılat – marjinal maliyet göze alınarak belirlenebilir. Hangi yöntem takip edilirse edilsin, karı maksimum kılan denge üretim düzeyi aynıdır. Dolayısıyla biz yalnızca ikinci yöntemden hareketle kısa dönem denge analizini inceleyeceğiz.

Marjinal Maliyet ve Marjinal Hasılata Göre Denge Kararı (Anormal Kar Durumu) Şekil 20-5 de görüldüğü gibi piyasa fiyatı F dir. Bu piyasadaki tek firmanın karşı karşıya olduğu talep eğrisi Şekil 20-6 da gösterildiği gibi F piyasa fiyatı düzeyinden yatay eksene paralel çizilen doğru şeklindedir. Hatırlanacağı gibi bu doğru üzerindeki her noktada F=MH=OH dır. Ayrıca firma denge koşulunun Marjinal Maliyet = Marjinal Hasılat olduğunu belirtmiştik.

Marjinal Maliyet ve Marjinal Hasılata Göre Denge Kararı (Anormal Kar Durumu)

Marjinal Maliyet ve Marjinal Hasılata Göre Denge Kararı (Anormal Kar Durumu) Şekil 20-6 daki firma, MM=MH eşitliğinin olduğu D noktasında dengeye gelecektir. Yani firma M2 kadar üretim yapıp piyasa fiyatından (F) sattığında, karını maksimum yapacaktır. M2 kadar malın ortalama maliyeti LM2 iken ortalama hasılatı DM2 kadardır. Bu durumda FDLE dikdörtgeninin alanı firmanın karını vermektedir.

Marjinal Maliyet ve Marjinal Hasılata Göre Denge Kararı (Anormal Kar Durumu) Şekil 20-6 da görüldüğü gibi marjinal maliyet marjinal hasılatı ayrıca N noktasında da kesmektedir. Fakat önceden açıkladığımız gibi firma OH>OM olduğu M1M3 üretim miktarları arasındaki bir noktada dengeye gelecektir ( N noktası M1M3 ‘ün dışında olduğundan firma zarar etmektedir ve bu noktada dengeye gelmiş olması mümkün değildir). Dolayısıyla tam rekabet piyasasındaki firma kısa dönemde marjinal maliyetin yükselmesi safhasında, marjinal maliyetin marjinal hasılata eşit olduğu üretim düzeyinde dengeye gelmektedir.

Kısa Dönemde Kar Koşulu Firmaların maliyet yapılarının farklı olmasından dolayı, kısa dönemde, bir piyasadaki firmaların bir kısmı anormal kar (normalin üzerinde kar veya aşırı kar), bir kısmı ise normal kar yapabilir. Hatta bazı firmalar zarara rağmen üretimlerini sürdürebilir.

Anormal Kar Elde Eden Firmanın Dengesi Eğer piyasa fiyatı firmanın ortalama maliyetinin minimum olduğu düzeyin üstündüyse böyle bir firma anormal kar elde etmiş olur.

Normal Karla Çalışan Firma Dengesi Eğer piyasa fiyatı, ortalama maliyetin minimum olduğu düzeyde ise, anormal kar sıfır olmuş olur. Örneğin, şekil 20-7 deki gibi firma M1 kadar üretip malını F0 fiyatından sattığında, hem OH=OM, hem de MH=MM olmaktadır. Dolayısıyla anormal karın sıfır olduğu bu denge durumunda,firmanın elde ettiği kara ‘’normal kar’’ adı verilir.

Normal Karla Çalışan Firma Dengesi

Normal Karla Çalışan Firma Dengesi Tam rekabet piyasasında faaliyette bulunan bir firma, kısa dönemde normal kar elde ederek faaliyetlerini sürdürebilir. Ancak tam rekabet piyasasında faaliyette bulunan firmaların uzun dönemde normal karın üzerinde bir kar elde etmeleri mümkün değildir.

Firmanın Zarar Etmesine Karşın Üretimini Sürdürmesi Hali (Zarar Minimizasyonu) ve Kapatma Noktası Eğer piyasa fiyatı, Şekil 20-8 deki gibi, ortalama maliyetin minimum olduğu düzeyin de altında ise firma zarar ediyor demektir.

Firmanın Zarar Etmesine Karşın Üretimini Sürdürmesi Hali (Zarar Minimizasyonu) ve Kapatma Noktası Kısa dönemde, maliyet giderlerini bile kurtaramayan böyle bir firma zarar edecektir. Ancak, firma üretimini durdurursa zararı sabit masraflarının tümü olacaktır. Dolayısıyla eğer firma üretim yaptığında maruz kalacağı değişir masrafların tümünü ve üretimi durdurması halinde kaybedeceği sabit masrafların bir kısmını kurtarabiliyorsa , zarar etmesine rağmen üretimini bir süre daha sürdürme kararı alabilecektir- buna zarar minimizasyonu denilmektedir.

Firmanın Zarar Etmesine Karşın Üretimini Sürdürmesi Hali (Zarar Minimizasyonu) ve Kapatma Noktası Zararını minimize etmeye çalışan bir firmanın dengesi Şekil 20-8 de görülmektedir. Piyasa fiyatı, OM’nin minimum düzeyinin altında ancak ODM’nin minimum düzeyinin üzerinde olan bir firma, MM=MH eşitliğinin gerçekleştiği D noktasında dengeye geldiğinde M1 kadar üretip malını F0 fiyatından satabilecektir. Eğer firma üretimini durdurmuş olsaydı sabit masrafların tümü kadar ( şekildeki FLSN alanı kadar) zarar etmiş olacaktı. Ancak üretim yapınca, değişir masraflarının tümünü ve sabit masraflarının bir kısmını karşılamış olacaktı. Dolayısıyle zararını F0DSN alanının sayısal değeri kadar azaltmış olacaktı.

Firmanın Zarar Etmesine Karşın Üretimini Sürdürmesi Hali (Zarar Minimizasyonu) ve Kapatma Noktası Eğer piyasa fiyatı ortalama değişir masraflarının minimum olduğu noktaya kadar düşerse, firma için artık üretime devamının bir faydası olmayacktır. Dolayısıyla şekil 20-8 deki K noktası kapatma noktasını ve F1 fiyatı firmanın üretimine devam edebilmesi için malını satması gereken en düşük fiyatı göstermektedir.

Firmanın Kısa Dönem Arz Eğrisi Şekil 20-9 A’ da arz sabitken herhangi bir sebeple talep değişmeleri karşısında, piyasa fiyatındaki değişiklikler gözlemlenmektedir.

Firmanın Kısa Dönem Arz Eğrisi Piyasa fiyatı F1 düzeyindeyken, MH=MM eşit olduğu D1 noktasında dengeye gelen firma M1 kadar mal üretip anormal kar sağlayacaktır. Piyasa fiyatı F2‘ e düştüğü zaman firma sadece normal kar elde etmiş olacaktır. Piyasa fiyatı F3‘ e düştüğü zaman firma zararını minimize edecek ve fiyat F4‘ e düşene kadar üretimini sürdürecektir. Piyasa fiyatı F4‘ün altına düşerse zararını minimize etmek için firma üretimini durdurmak zorunda kalacaktır zira değişir masraflarını bile karşılayamayacak tır.

Firmanın Kısa Dönem Arz Eğrisi Her fiyat düzeyinde firmanın dengeye geldiği nokta marjinal maliyet eğrisinin üzerindedir. Zira tam rekabet piyasaında F=MH idi. Denge (max kar) koşulu, MH=MM olduğuna göre, F=MH=MM olmaktadır. Buradan da tam rekabet piyasasında dengenin F=MM eşitliği gerçekleştiğinde sağlandığı görülmektedir.

Firmanın Kısa Dönem Arz Eğrisi Başka bir deyişle, firmanın kısa dönem arz eğrisi ile marjinal maliyet eğrisi özdeştir. Dolayısıyla tam rekabet piyasası koşullarında firmanın kısa dönem arz eğrisi, bu firmanın ortalama değişir masraflar üzerinde kalan marjinal maliyet eğrisine özdeştir.

Kısa Dönem Endüstri Arz Eğrisi Herhangi bir endüstrinin arzı o endüstri alanında faaliyette bulunan tüm firmaların arzları toplamından oluşmaktadır. Dolayısıyla bir endüstrinin arz eğrisi endüstride faaliyette bulunan tüm firmaların arz eğrilerinin yatay toplamına eşittir.

Tam Rekabet Piyasasında Uzun Dönem: Firma ve Endüstri Dengesinin Birlikte Gerçekleşmesi ve Normal Kar Kısa dönemde tam rekabet piyasasında firmaların bir bölümü anormal karla, bir bölümü normal karla hatta bazıları zararına üretimlerini gerçekleştirebilir. Eğer endüstride anormal kar yapan firma ya da firmalar varsa, bu kardan yararlanmak için bir yandan mevcut firmalar üretim ölçeklerini artıracaklar, diğer yandan yeni firmalar endüstriye gireceklerdir. Bunun sonucunda piyasa arzının artmasından dolayı (talebin değişmediği varsayıldığında) piyasa fiyatı düşecektir. Fiyattaki bu düşüş endüstrideki anormal kar sıfır olana kadar devam edecektir.

Tam Rekabet Piyasasında Uzun Dönem: Firma ve Endüstri Dengesinin Birlikte Gerçekleşmesi ve Normal Kar Diğer yandan eğer kısa dönemde endüstride zarar eden firmalar varsa bu firmaların piyasayı terk etmeleriyle piyasa arzı düşüp piyasa fiyatı yükselecektir. Bu durum endüstride zarar eden firma kalmayana kadar devam edecektir. Özetle uzun dönemde anormal kar veya zarar durumu piyasaya yeni firmaların giriş-çıkışları ya da mevcut firmaların üretim ölçeklerini artırıp-azaltmasıyla ortadan kalkacaktır. Böylece uzun dönemde her firma normal karla yetinmek zorunda kalırken, hem firma hem de endüstri dengesi sağlanmış olacaktır.

Tam Rekabet Piyasasında Uzun Dönem: Firma ve Endüstri Dengesinin Birlikte Gerçekleşmesi ve Normal Kar Endüstrideki tüm firmaların maliyet yapılarının aynı olduğunu varsayarsak, her firma uzun dönem denge durumunda Şekil 20- 11 de görüldüğü gibi Md kadar mal üretip, normal kar elde edecektir.

Tam Rekabet Piyasasında Uzun Dönem: Firma ve Endüstri Dengesinin Birlikte Gerçekleşmesi ve Normal Kar Uzun dönemde firma ve endüstri dengesinin sağlandığı Du noktasında firma ve endüstri denge koşulu şu şekilde formüle edilir. F= UDMM= KDMM=MH = UDOM=KDOM= OH Firma Dengesi Endüstri Dengesi veya kısaca F=MM=MH = OM=OH Firma Dengesi Endüstri Dengesi