STANDART MALİYET SİSTEMİ ve YÖNETİM KARARLARINDA KULLANILMASI

İŞLETMELERİN KAR AMACI Kar, tanımı gereği toplam gelir ile toplam maliyet arasındaki farktır. Karı artırmak için iki yol var: 1. Geliri arttırmak. 2. Maliyeti azaltmak. Geliri arttırmak piyasa koşullarına bağlı olup firmanın kontrolü dışında. Maliyeti azaltmak, verimsizlik ve israfı önlemek ile mümkün olup firmanın kontrolünde. Standart maliyetler bu noktada devreye giriyor.

DÜNYADA STANDART MALİYETLER Öncelikli hedefi maliyet kontrolü olmakla beraber, standart maliyetler bütçeleme ve mamul fiyatlandırma gibi diğer yönetsel çalışmalara da katkı sağlar. Dünyada da geniş uygulama alanı bulunuyor. Üretim işletmelerinin; Japonya’da %65’i, İsveç’te %73’ü, İngiltere’de %76’sı, İrlanda’da %84’ü ABD’de ise %86’sı standart maliyet kullanıyor.

STANDART MALİYETLERİN NİTELİĞİ Dikkatli incelemeler sonucu saptanan ve öngörülen koşullar altında maliyetlerin ne kadar olması gerektiğini gösteren değerlerdir.

STANDART MALİYETLERİN NİTELİĞİ 1. FİİLİ MALİYET-STANDART MALİYET AYRIMI: Fiili maliyetler gerçekte ortaya çıkan maliyetlerdir. Standart maliyetler ise ortaya çıkması gereken maliyetlerdir. Fiili Maliyet OLANI, Standart Maliyet ise OLMASI GEREKENİ gösterir. Fiili Maliyet geçmişe Standart Maliyet ise geleceğe yöneliktir. 2. TAHMİNİ MALİYET-STANDART MALİYET AYRIMI : Tahmini Maliyet, maliyetlerin ne kadar olacağı BEKLENTİSİNİ ortaya koyarken, Standart Maliyet ise maliyetlerin ne kadar olması GEREKTİĞİNİ ortaya koyar. Tahmini maliyet işletme tahminini gösterirken standart maliyet ise bilimsel veriler kullanarak hesaplanan maliyetleri gösterir. 3. STANDART MALİYETLERİN ANA İŞLEVİ : Olması gereken maliyet tutarını gösteren standart maliyetler, gerçekleşen yani fiili maliyetlerin normal sayılıp sayılmayacağını gösteren temel ölçü olarak değerlendirilir.

Fiili Maliyet > Standart Maliyet ise Olumsuz Sapma Örneğin; belli bir ay içinde, bir ürünün gerçekleşen (fiili) maliyeti 500.000 TL ise ve elde başkaca bir bilgi bulunmuyorsa bu tutarın normal mi, normalin altında mı yoksa aşırı mı olduğunu söyleyebilmek mümkün değildir. Ancak, söz konusu ayda maliyetin 400.000 TL olması gerektiği önceden biliniyorsa gerçekleşen maliyetin aşırı olduğu hemen anlaşılacaktır. Standart maliyetin ana işlevi bu bilgiyi ortaya koymaktır. Buna göre, işletme gerekli tedbirleri alarak maliyetlerini kontrol altında tutabilecektir. 4. SAPMA KAVRAMI : Fiili maliyet ile standart maliyet arasındaki farka SAPMA adı verilir. Fiili Maliyet > Standart Maliyet ise Olumsuz Sapma Fiili Maliyet < Standart Maliyet ise Olumlu Sapma Sapmaların nedenlerinin belirlenmesi ve bu nedenlerin ortadan kaldırılmasına yönelik alınacak tedbirler, işletmenin gelecekte karşılaşacağı olumsuzlukların giderilebilmesi ve işletmenin karlılığının arttırılmasına olanak sağlayacaktır.

5. STANDART MALİYETLERİN UYGULAMA ALANI : Kullanılan maliyet unsuru girdiler (input) ile bu girdilerden elde edilen çıktılar (output) arasındaki bağıntıların standartlaştırılabildiği tüm faaliyetlerde standart maliyetlerden yararlanma imkanı vardır. Buna en elverişli ana işletme faaliyeti genellikle üretimdir. Bir birim mamul üretimi için hangi hammaddeden ne miktarda kullanılması ya da kaç saatlik işçilik çalışması yapılması gerektiği bilimsel esaslarla ve nispeten kolaylıkla hesaplanabilmektedir. Ancak, üretim dışı pazarlama, finansman, genel yönetim gibi faaliyetlerde girdi-çıktı bağlantılarının standartlara bağlanması çok zordur. Bu nedenle, işletmelerde standart maliyetlerden genellikle sadece üretim faaliyetlerinde yararlanılmakla yetinilmekte olup standart maliyet kavramı çoğunlukla mamul standart üretim maliyeti anlamında kullanılmaktadır. Biz de bundan sonraki açıklamalarda standart maliyet kavramını üretim maliyetleri çerçevesinde kullanıyor olacağız. (Yani; bizim bankada, şirkette vb. firmada niye standart maliyet yok gibi sorularla bana gelmeyin diye bu açıklamayı yaptım sevgili arkadaşlar…)

STANDART MALİYETLERİN TÜRLERİ Standart maliyetler üçe ayrılır: 1. Sabit (Baz) Standart Maliyetler: Başlangıç koşullarına dayanılarak saptanan ve uzun yıllar boyunca değiştirilmeyen standart maliyetlerdir. 2. İdeal (Kuramsal) Standart Maliyetler : Herhangi bir verimsizlik ve aksaklığın bulunmadığı ideal koşullar altında olması gereken maliyetlerdir. 3. Ulaşılabilir Cari Standart Maliyetler : Bunlar mevcut veya beklenen koşullar altında rasyonel çalışıldığı takdirde maliyetlerin ne olması gerektiğini gösterir. Standart maliyetlerin yüksek fakat ulaşılabilir verimlilik düzeylerini esas alması gerekir. Standart maliyetlerin cari tutulması ise bu maliyetlerin her yıl en azından bir kere gözden geçirilmesi ve varsa değişen koşullara uygun biçimde düzeltilmesi gerekir.

STANDART MALİYETLERİN YARARLARI 1.Maliyet Kontrolüne Etkinlik Kazandırır. 2.Planlama Çalışmalarına Yardımcı Olur. 3.Çalışanları Maliyetler Konusunda Bilinçlendirir. 4.Maliyet Muhasebesi Uygulamalarında Kolaylıklar 5.Diğer Yararlar

STANDART MALİYET YÖNTEMİ Fiili maliyet yönteminin alternatifi, yani onun yerine kullanılabilen bir maliyet yöntemi konumundadır. Sipariş ve evre (safha) maliyeti yöntemlerinin yerine değil, onlarla birlikte kullanılan bir yöntemdir. Tam, normal veya değişken maliyet yöntemi ile birlikte kullanılmak durumundadır.

STANDART MALİYET YÖNTEMİNİN GEREKTİRDİĞİ ÇALIŞMALAR YÖNTEMİN KURULMASI Yöntemin Ön Koşullarının Sağlanması Hesap Planı İle Belge Düzeninin Standart Maliyet Esasına Dönüştürülmesi Standart Maliyetlerin Saptanması YÖNTEMİN İŞLETİLMESİ Fiili Giderlerin İzlenmesi Sapmaların Hesaplanması ve Çözümlenmesi Kayıt ve Raporlama

ÖNKOŞULLAR STANDARTLAŞTIRMA ÖRGÜT YAPISINDA RASYONELLEŞTİRME - Hesap Planının Standart Maliyet Esasına Dönüştürülmesi - Standart Maliyetlerin Saptanması - Direkt İlk Madde ve Malzeme Standart Tutarı - Direkt İşçilik Standart Tutarı - Genel Üretim Giderleri Standart Tutarı - Standart Maliyet Kartı

STANDART MALİYET SAPMALARININ ANALİZİ Standart maliyet sapmalarının analizi; ortaya çıkan sapmaların nedenlerine göre çözümlenmesi, yani hangi nedenin hangi yönde (olumlu-olumsuz) ve kaç liralık sapmaya yol açtığının belirlenmesi anlamındadır.

DİREKT İLK MADDE ve MALZEME SAPMALARI 1. FİYAT SAPMASI : Bir hammadde için ödenen fiyatın, o hammaddenin standart fiyatından farklı olması nedeniyle ortaya çıkan sapmadır. Fiyat Sapması=(Fiili Fiyat-Standart Fiyat)x Satın Alınan Miktar 2. MİKTAR SAPMASI : Bir hammaddenin üretimde fiilen kullanılan miktarının, elde edilen üretim için kullanılması öngörülmüş standart miktardan farklı bulunması nedeniyle meydana gelen sapmadır. Miktar Sapması=(Toplam Fiili Tüketim Miktarı-Toplam Standart Tüketim Miktarı)x Standart Fiyat

DİREKT İŞÇİLİK SAPMALARI 1. ÜCRET SAPMASI : Fiili saat ücretinin standart saat ücretinden farklı olması nedeniyle ortaya çıkan sapmadır. Ücret Sapması=(Fiili Ücret-Standart Ücret) x Fiili Süre 2. SÜRE SAPMASI : Yapılan üretim için fiilen çalışılan direkt işçilik süresinin aynı üretim için çalışılması öngörülmüş standart direkt işçilik süresinden farklı olması nedeniyle ortaya çıkan sapmadır. Süre Sapması=(Fiili Süre - Standart Süre)x Standart Ücret

GENEL ÜRETİM GİDERLERİ SAPMALARI 1. BÜTÇE SAPMASI : Gerçekleşen (fiili) genel üretim giderlerinin, fiili iş birimleri sayısı (fiili iş hacmi) için bütçelenmiş genel üretim giderlerinden saat ücretinin standart saat ücretinden farklı olması nedeniyle ortaya çıkan sapmadır. (Genel Üretim Gideri=GÜG) Bütçe Sapması= (Fiili GÜG) – (Fiili İş Hacmi İçin Bütçelenmiş GÜG) 2. VERİM SAPMASI : Fiilen harcanan iş birimleri sayısının, elde edilen üretim için harcanmış olması gereken standart iş birimleri sayısından farklı bulunması nedeniyle, genel üretim giderlerinde ortaya çıkmış artışları veya sağlanmış tasarrufları gösterir. Verim Sapması= (Fiili İş Hacmi İçin Bütçelenmiş GÜG) – (Standart İş Hacmi İçin Bütçelenmiş GÜG) Verim Sapması=(Fiili İş Birimleri Sayısı-Standart İş Birimleri Sayısı) x (Değişken Genel Üretim Giderleri Standart Yükleme Oranı)

GENEL ÜRETİM GİDERLERİ SAPMALARI 3. KAPASİTE SAPMASI : Fiili üretimin bütçelenmiş üretimden farklı olması nedeniyle mamul maliyetlerine yüklenememiş veya fazladan yüklenmiş sabit genel üretim giderleri tutarını gösteren sapmaya kapasite sapması adı verilir. (Genel Üretim Gideri=GÜG) Kapasite Sapması=(Standart İş Hacmi için Bütçelenmiş GÜG) – (Üretilen Mamullerin Maliyetindeki Toplam Standart GÜG) Kapasite Sapması=(Bütçelenmiş Üretim Karşılığı Standart İş Birimleri Sayısı – Fiili Üretim Karşılığı Standart İş Birimleri Sayısı) x Sabit GÜG Standart Yükleme Oranı

STANDART MALİYET YÖNTEMİNDE KAYIT DÜZENİ Standart maliyet yönteminde giderler fiili tutarlar üzerinden gider hesaplarına borç kaydedilir. Yani, bu açıdan standart maliyet yöntemi ile fiili maliyet yöntemi arasında fark yoktur. Buna karşın, yansıtma hesapları açısından standart maliyet yönteminin fiili maliyet yönteminden ayrıldığı görülür. Standart maliyet yönteminde yansıtma hesapları giderlerin standart tutarları üzerinden alacaklanır ve her ay sonunda gider hesaplarıyla karşılaştırılarak kapatılır.

STANDART MALİYET YÖNTEMİNDE KAYIT DÜZENİ Bu kapatma kaydında, gider hesapları (fiili giderler) ile yansıtma hesapları (standart giderler) arasındaki farklar (sapmalar) ilgili fark hesaplarına alınır. Bu şekilde yıl boyunca olumsuz sapmalar fark hesapları borcunda, olumlu sapmalar fark hesapları alacağında birikir. Yıl sonunda, her bir fark hesabının net borç veya alacak kalanı ilgili hesaplara devredilerek fark hesapları kapatılır.

Anlayışınız ve sabrınız için teşekkürler… B. Tayfun TUNGAY T.T.