BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ

BİREYİ TANIMANIN AMACI Bireyi tanımak etkili bir öğretim, psikolojik danışma ve rehberlik için gereklidir. 1. Bireyin kendisini tanımasına ve gerçekçi bir benlik geliştirmesine yardım etmek için, 2. Herhangi bir konuda karar vermek için gerekli temel bilgilerin toplanması amacı ile, 3. Yetenek ve ilgileri doğrultusunda bireyleri akademik programlara ve mesleklere yönlendirmek için,

BİREYİ TANIMANIN AMACI 4.Eğitim programları için uygun olacak bireyleri ayırma ve sınıflandırmada, 5.Bireylerin ve işin niteliklerine uygun kişileri seçmek ve yerleştirmek için, 6.Bireyin problemlerine uygun yardım ve tedavi hizmetini kararlaştırmak ve teşhis koymak için  

BİREYİ TANIMANIN TEMEL İLKELERİ 1. Rehberliğin ilkeleri bireyi tanımada da geçerlidir. 2. Temel ilke bireyin kendini tanımasına yardım etmektir. 3. Bireyi tanıma teknikleri bir araçtır; amaç haline getirilmemelidir. 4. Sadece bir ölçme aracı, bireyi tanımak için yeterli değildir; diğer yöntemlerle destekli kullanılmalıdır. Sınav sonuçları, gözlem, görüşme vb.

BİREYİ TANIMANIN TEMEL İLKELERİ 5. Uygulanacak ölçme aracı, öğrencinin yaş ve eğitim durumuna uygun olmalıdır. 6. Bireylerin, hızlı değişimi sebebiyle bilgiler eskimeden değerlendirilmelidir. 7. Uygulanan test ve envanterlerin sonuçları, ilgili kişilerle paylaşılmalıdır.

ÖĞRENCİLERİN TANINMASI GEREKEN YÖNLERİ Öğrencinin  çevresi ve ilişkileri Sağlık durumu (bedensel ve psikolojik) Öğrencinin yetenek ve ilgileri Öğrencinin başarısı ve sorumluluklarını yerine getirme durumu Öğrencinin kişilik özellikleri ve benlik algısı

TEST TEKNİKLERİ 1- Başarı Testleri Başarı testlerinden öğrencilerin geçmişteki akademik etkinliklerden ne düzeyde yararlandığını öğrenmek yani belirli konu ve derslere ilişkin öğrencilerin bilgi düzeylerini ölçmek için yararlanılır. Başarı testleri öğretmen yapımı başarı testleri ve standart başarı testleri olmak üzere iki kısımda incelenmektedir.

2- Yetenek Testleri Okullarda rehberlik çalışmaları kapsamında da sunulacak yöneltme hizmetlerinde bireyin öncelikle bilinmesi gereken yönü yeteneğidir. Bireyleri herhangi bir mesleğe, alana, derse veya ders dışı etkinliklere yönlendireceğimiz zaman öncelikle yetenekler dikkate alınır. Çünkü bireylerin yeteneklerine bakılarak onların hangi alanda başarılı olabileceklerini tahmin edebiliriz. Yetenek testleri ise genel ve özel yetenek testleri olmak üzere ikiye ayrılır.

3- İlgi Envanterleri İlgi, herhangi bir baskı ya da zorlama olmadan insanların bir şeyden hoşlanması ya da kısıtlayıcı koşullara rağmen bir şeye karşı bağlanma durumu olarak tanımlanabilir. Kişinin ilgisine bakarak onun hangi alanda doyum sağlayacağını kestirebiliriz. İşte bundan dolayı kişilerin ilgilerini belirleyebilmek ve onları doyum alabilecekleri alanlara yöneltmek için ilgi envanterlerinden yararlanılır. Günümüzde kullanılmakta olan ilgi envanterlerine, Kuder İlgi Envanteri, Mesleki Yönlendirme Envanteri ve Kendini Değerlendirme Envanteri örnek olarak verilebilir.

Ağlayan bir çocuğu oyalayabilir misiniz? Yaşlılar yurdunda eğlence günleri düzenlemekten hoşlanır mısınız? Başkalarına kişisel sorunların çözümünde yardımcı olabiliyor musunuz? Çocuk gürültüsüne katlanabilir misiniz? Fen derslerinde öğrendiğiniz ilke ve kuralları evinizdeki sorunların çözümünde kullanır mısınız? Fen dersleri ile ilgili konularda sınıfta öğretilenlerden daha fazla bilgi edinmek için başka kaynaklara başvurduğunuz oluyor mu? Fen bilgisi ile ilgili problemleri çözmekten hoşlanır mısınız? Deniz dibindeki hayatı gösteren bir filmi ilgi ve dikkatle izler misiniz?

4- Kişilik Envanterleri Kapsamlı bir kavram olan kişilik; yetenek, ilgi vb. özelliklerin yanında bireyin psikolojik ihtiyaçları, mizacı, beden yapısı alışkanlıkları tutumları ve çok sayıda özelliği içermektedir. Kişilik testlerinin iki temel kullanım amacının olduğu söylenebilir, Bunlardan biri kişinin psikolojik yardım alması için var olan kişilik bozukluğunu ortaya çıkarmak ikincisi ise bireyin kişilik özelliklerinin seçeceği mesleğe uygun olup olmadığını anlamaktır. Kişilik testleri, envanter tipi testler ve projektif (yansıtıcı) testler olmak üzere ikiye ayrılır.

Envanter Tipi Kişilik Testleri Bireyin test maddelerine yanıtlar vermesi şeklinde uygulanır. Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI) ve Hacettepe Kişilik Envanteri (HKE) bu testlere örnek verilebilir. Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri 1940'lı yıllarda ruh hastalarının tanısında kullanmak amacıyla geliştirilmiştir. Bu testte bireyin gözlenebilen davranışlarının yanında kişinin duyguları, inançları ve cinsel yakınmalarıyla ilgili de bilgi edinilebilir.

Projektif (Yansıtıcı) Kişilik Testleri Cevap seçenekleri net olmayan bireyin birden fazla cevap verme şansının bulunduğu testlerdir. Örneğin, Rorshach (Mürekkep Lekesi) Testinde bir kart üzerinde mürekkep lekeleri vardır ve bu lekeleri kişi kendine göre yorumlamaya çalışır. Bunun yanında Tematik Algı Testi, Bir Adam Çiz ve Cümle Tamamlama Testleri, projektif testlere örnek verilebilir.

Bireyin ne kadar yaptığı onun başarısını, neyi ne kadar yapabileceği onun yeteneğini, neyi ne kadar yapmak istediği onun ilgisini ve kişinin tipik olarak ne yaptığını ise onun kişiliğini gösterir.

5. Tutum Envanterleri (Ölçekleri) Tutum; bireyin insanlar, olaylar ve nesneler karşısında takındığı davranış biçimi olarak tanımlanır. Tutum ölçeklerinden, bireyin herhangi bir olay ya da durum karşısında sergilediği duygu, düşünce ve davranış eğilimi ve tepkilerini ortaya çıkarmak amacıyla yararlanılmaktadır.

2. TEST DIŞI TEKNİKLER Okullarda sunulan, bireyi tanıma hizmetlerinde test tekniklerini geliştirme, uygulama ve değerlendirme aşamasında yaşanan birtakım zorluklar test dışı teknikleri kullanma eğilimini artırmıştır.

GÖZLEME DAYALI TEKNİKLER Gözlem, bir kimsenin diğer bir kimse hakkında duyu organları ile bilgi edinme yoludur. Okullarda gözlem, öğrencinin davranışının sınıf, arkadaş ortamı, oyun alanı gibi farklı fiziksel mekanlarda izlenerek görülenlerin kayıt altına alınmasında kullanılabilir. Gözlem tekniğinin farklı türleri vardır. Gelişigüzel Sistemsiz) ve Sistemli Gözlem.

Gözlem Yapılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler Gözlem yapılmadan önce neyin gözleneceği ve hangi özelliğin inceleneceği açıkça belirlenmelidir. Öğrenciyi uzun bir zaman boyunca bir kez gözlemlemek yerine, farklı zamanlarda ve farklı durumlarda gözlemek daha uygundur. Gözlem sonuçları, öğrencinin gözlendiğini fark etmemesi ve doğallığının bozulmaması için gözlem biter bitmez nesnel olarak kaydedilmelidir. Bir davranışı birden fazla gözlemlemek; gözlemin geçerliğini ve güvenirliğini artırır. Gözlem, yansız bir tutumla yapılmalıdır. Gözlem sonuçlarının güvenirliğini artırmanın bir yolu da gözlemci sayısını artırmak ve gözlemcileri bu konuda yetiştirmektir. Gözlenecek davranışların neler olduğu net olmalı ve bu davranışlar sınırlı sayıda tutulmalıdır.

1.2. Gözlem Listesi

1.3. Özellik – Kayıt Çizelgeleri Öğrencinin Adı- Soyadı Gözlenen Davranış Özellikleri Toplam Düşünceler Anıl 1,3,4,6 4 Sertaç 1 Özgür 1,2,3 3 Mehmet 1,4 2 Fatih 4,5,6

1.4. Derecelendirme Ölçeği İnsanların özellikleri iki uçta toplanmamıştır, yani bir kişi illa ki itici ya da çekici olmak durumunda değildir. Bu iki özelliği arasında bir yerlerde de olabilir. Derecelendirme ölçeklerinde amaç, bireylerle ilgili yapılan gözlem sonuçlarının sayısal verilerle açıklanmasıdır. 3’ e ayrılır.

Sayısal Derecelendirme Ölçekleri Grafik Derecelendirme Ölçekleri Betimsel Derecelendirme Ölçekleri

Derecelendirme Ölçeklerine Karışan Hata Türleri 1-Genelleme Hatası: Dereceleme yapan kişinin gözlemlediği kişinin iyi ya da kötü bir özelliğinin etkisinde kalarak diğer özellikleri buna göre derecelenmesidir. Örneğin, gözlemcinin derslerinde başarılı olan bir öğrencinin bu özelliğinin etkisinde kalarak onun uyumlu, becerikli ve yardımseverlik konusunda olduğundan çok daha iyi olarak dereceleme eğilimi göstermesi, genelleme hatasını ortaya çıkarır. 2-Kişisel Yanlılık Hatası: Gözlemcinin derecelendirilen kişilerin hepsini aynı veya çok yakın derecelere, koyma, derecelendirme ölçeğinin bütün derecelerini kullanmama eğiliminden kaynaklanmaktadır. Bonkörlük, cimrilik ve merkeze yığma olmak üzere üç farklı kişisel yanlılık hatası vardır.

4- Gözlem yetersizliği Hatası: 3- Mantık Hatası: Gözlenen bireye ait benzer niteliklerin gözlemci tarafından birbirinden ayrılamaması sonucunda ortaya çıkan hata türüdür. Örneğin, zeka sıralamasının yapılması gereken bir durumda, zeka ile başarı kavramlarının karıştırılması; sıralamaya da başarı sıralaması adının verilmesi mantık hatasını ortaya çıkarır. 4- Gözlem yetersizliği Hatası: Gözlemcinin gözlediği bireyin davranışlarını yeterince gözlemeden bir kanıya vardığı durumlarda ortaya çıkan hata türüdür. Örneğin, ilk görüşte bir öğrencinin davranışı ile ilgili yargıya varılması.

1.5. Anekdot (Vaka - Olay) Kaydı Anekdot kaydı, bir öğrencinin manidar (ilginç, anlamlı) bir davranışının objektif olarak gözlenmesi ve yine bu şekilde kayıt altına alınmasıdır. Anekdot kaydını yapan gözlemciler öğrencinin davranışını anekdot formuna aktarırken asla kişisel yorumlarını katmamalı, gözlemlerini olduğu gibi aktarmalıdır. Gözlemci öğrencinin davranışıyla ilgili yorumunu anekdot kaydı formunun "yorum" bölümüne yazmalıdır. Fakat bu öğrenciyle ilgili gözlemin, onun tüm okul yaşamından soyutlayarak kaydedip yorumlanması değildir. Çünkü teknik yorumlanırken bireye ilişkin başka tekniklerden elde edilen verilerden de yararlanılmalıdır.

2. KENDİNİ ANLATMAYA DAYALI TEKNİKLER 2.1. Otobiyografi Bireyin şimdiki ve geçmiş yaşamını yazılı olarak anlatmasıdır. Otobiyografi iki şekilde yazdırılabilir. Bunlardan biri serbest otobiyografi, diğeri ise planlı otobiyografidir. Serbest otobiyografide bireylere hiçbir sınır koymadan “kendinizi tanıtan, hayatınızı anlatan bir kompozisyon yazınız” denirken planlı (yapılandırılmış) otobiyografide kişiye bazı konu başlıkları verilerek yalnızca o konularla alakalı cevap vermesi istenir. Planlı otobiyografiye bundan dolayı konuya bağlı otobiyografi de denilmektedir. Örneğin, "okul yaşamınızla ve ailenle ilgi önemli yaşantılarınızı anlatınız" şeklinde otobiyografi yazdırılması planlı otobiyografi kapsamındadır.

Otobiyografi Yazdırılırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Öğrencinin içten ve samimi davranmasını sağlamak amacıyla rehberliğin ilkelerine uygun bir ortam sağlanmalıdır. Otobiyografilerin, yazılması sırasında vaat edilen yardım neyse mutlaka sağlanmalıdır. Bu yardım öğretmen tarafından öğrencinin sınıfta tercih ettiği konularda çalışmasının sağlanması olabileceği gibi, çatışma ve kaygılanma konularına çözüm bulabileceği psikolojik danışma da olabilir. Otobiyografilerin yazdırılma amaçları öğrencilerle paylaşılmalı ve öğrenciler sonuçlar hakkında bilgilendirilmelidir.

2.2. Problem Tarama Listesi Problem tarama listesiyle bireylerin; Sağlık ve bedensel gelişim Okul yaşamı Başkaları ile ilişki kurma Arkadaşlar arası iletişim Ev ve aile yaşamı Gelecekteki öğrenim ve iş yaşamı Bireyin iç dünyası ve benlik tasarımına yönelik algılarına ilişkin sorunların ortaya çıkarılması amacıyla kullanılan bir tekniktir.

2.3. Arzu Listesi

2.4. Zaman Cetveli

2.5. Anket (Soru Listesi) Araştırmalarda bilgi toplama aracı olarak kullanılan anket, okullarda öğrencilerin hem kişisel sorunlarını hem de uygulanan rehberlik etkinlikleri ile ilgili duygu ve düşüncelerini ortaya çıkarmak amacıyla kullanılmaktadır. Anketler bir amaç doğrultusunda uygulanır. Başarısızlık Nedenleri Anketi Devamsızlık Nedenleri Anketi

2.6. Öğrenci tanıma fişi Öğrencinin kapsamlı olarak tanınmasının sağlanabileceği bir tekniktir. Öğrenci tanıma formuyla öğrencinin kimlik bilgileri ve fotoğrafı, aile yapısı, ailesinin özellikleri ve iletişim bilgileri, ekonomik ve sosyal durumu, toplumsal gelişimi, mesleki ve akademik eğilimi, hobileri, geleceğe ilişkin planlarıyla beden ve sağlık,yapısıyla ilgili bilgiler edinilebilir. Bu formdaki bilgilerden öğrencinin bir sağlık problemi yaşaması, kaza geçirmesi durumunda ailesiyle iletişime geçmekte yararlanılır.

2.7. Sosyal Atom Ölçeği

2.8. Kime Göre Ben Neyim?

3. Başkalarının Kanılarına Dayalı Teknikler Adından da anlaşılabileceği gibi "başkalarının kanılarına anılarına teknikle bireyle ilgili onun çevresindeki kişilerden bilgi toplanılan tekniklerdir. Bu tekniklerle öğrencinin arkadaşları tarafından nasıl algılandığı, arkadaşlarıyla ilişkilerinin içeriğiyle ilgili bilgi edinebilir.

3.1. SOSYOMETRİ Sosyometri, bir grupta yer alan bireylerin sosyal ilişkilerini, grubun yapısını ve gruptakilerin birbirleriyle olan iletişim ve etkileşim biçimlerini ortaya çıkarmak amacıyla uyguıanan bir tekniktir. Kısaca sosyometri, grubun sosyal dokusunun ve sosyal ağının ortaya çıkarılmasını sağlar.

Sosyometri Uygulamasında Önemli İlkeler Uygulama grubundaki bireyler birbirini yeterince tanımalıdır. Uygulamalar gerektiğinde sosyometri uygulaması tekrar edilmelidir. Sonuçlar gizli tutulmalıdır. Uygulama rahat, gönüllülüğe dayalı ve samimi bir ortamda yapılmalıdır. Okuma ve yazma bilenlere uygulanmalıdır. 25 - 30 kişiyi geçen sınıflarda uygulanması oldukça zordur. Uygulandıktan sonra elde edilen değerlerden zaman geçirmeden yararlanılmalıdır.

Liderler: Diğer üyelerin çoğunluğu tarafından seçilen kişilerdir Liderler: Diğer üyelerin çoğunluğu tarafından seçilen kişilerdir. Bunlar grubun önderi olarak kabul edilebilir. Seçilmeyenler: Üyelerden hiçbirinin arkadaş olarak seçmediği kişilerdir. Reddedilenler: Grubun çoğunluğu tarafından seçilmeyen kişilerdir. Karşılıklı Çekenler: Grup içinde sadece karşılıklı olarak birbirini seçen kişilerdir. Klikler: Büyük gruptan soyutlanmış, kendi aralarında birbirini seçen en az üç kişilik küçük gruplardır. Tek Yönlü İlişki: Bir kişinin karşısındaki kişiyi seçmesine karşın, diğerinin onu seçmemesidir. Zincirsel İlişki: Bireylerin zincir bağlantılarına benzer biçimde, birbirlerini tercih etme durumudur. Zincirsel ilişkiler karşılıklı ilişki barındırmayan art arda seçimlerle bir tercihin oluşumudur.

3.2. KİMDİR BU?

3.3. Sosyal Uzaklık Ölçeği E.S. Bogardus 1925'lerde farklı azınlık gruplarının tutumlarını ölçmek amacıyla sosyal uzaklık ölçeğini geliştirmiştir. Sonrasında okullarda sosyal uzaklık ölçeğinden sınıf içi ilişkilerde bireylerin birbirlerini kabul etme derecelerini belirlemek için yararlanılmıştır. Başka bir deyişle bireylerin birbirlerini sosyal kabul düzeyini ya da aralarındaki sosyal mesafelerini belirlemek için sosyal uzaklık ölçeğinden yararlanılabilir.

4- ETKİLEŞİME DAYALI TEKNİKLER 1- PSİKODRAMA Bireyin kendi iç dünyasına ilişkin korku, kaygı, duygu ve algılarını bir grup karşısında rol alarak oyunla anlatmaya çalışmasıdır. Psikodrama ile birey kendi duygu ve algıları ile ilgili içgörü kazanır. 2- SOSYODRAMA İnsanların yaşadıkları ya da ortak bir sosyal sorunla ilgili önemli rolleri paylaşarak izleyiciler önünde oynamalarıyla ilişkilidir. Sosyodramada "yaşamda var olan rollerin farkına varılması, amaçların seçimi, davranışların günlük yaşama uyarlanması ve değerlendirme aşamalarının tamamlanması amaçlanmaktadır.

3- ROL OYNAMA Çocuklar oyunlarda, gelecekte üstlenebilecekleri rolleri (anne, baba vb.) deneyebilirler. Bu yolla çocuk üstlendiği rol, açsından çevresini görme olanağı sağlar. Böylece normal yaşamında bu kişilerin beklentilerini, duygularını, reaksiyonlarını tanımış olur ve bu kişilere karşı davranışlarını tekrar gözden geçirir. Yani rol oynama, bir olayı, bir durumu çeşitli yönleriyle canlandırmak için yararlanılan bir tekniktir. 4- OYUN Çocuğun bastırdığı bir takım istek ve ihtiyaçlarını, korku ve kaygılarını açığa çıkarmaya ve rahatlamasını sağlamaya yönelik olarak yararlanılan bir tekniktir. Bunun yanı sıra çocuğun oyun ortamındaki davranışları, oyuncaklarla etkileşimi ve aldığı roller gözlenerek onun hakkında bilgi elde edilebilir.

5- GÖRÜŞME Güvene dayalı bir ortam oluşturulduğu takdirde bireyler hakkında en sade, en doğru bilgi alınabilecek tekniklerden birinin görüşme olduğunu söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra görüşme hem bireyin sözel tepkisi hem de beden dilini izleme şansı verdiğinden faydalı bir bireyi tanıma tekniğidir. Bu bilgiler ışığında bir tanım yaparsak görüşme için etkileşim halindeki en az iki kişinin sözel ve sözel olmayan mesajlar aracılığıyla yüz yüze iletişim kurmasıdır diyebiliriz. Yapılandırılmış (güdümlü) görüşme, görüşme sırasında sorulacak soruların ve bunların nasıl bir sıra izlenerek uygulanacağının önceden planlandığı görüşme türüdür. Bu görüşme türünde danışman aktif, danışan pasiftir. Yapılandırılmamış (güdümsüz) görüşme ise doğal ve izlenecek sürecin programlanması açısından esnektir. Yapılandırılmamış görüşmede her iki taraf da aktiftir ve roller paylaşılmıştır. Görüşmeci, bir plana bağlı kalmadan görüşmeyi sürdürebilir.

Toplu dosyada yer alan bilgiler gizlilik derecesi bakımından farklılık gösterir. Birinci Düzey: Herkese açık olgusal bilgilerdir. Öğrencinin adı, yaşı, cinsiyeti, boyu, açık beden kusurları vs.dir. Bu bilgileri isteyen bir kişiye verilmesi tamamen yöneticinin inisiyatifindedir. İkinci Düzey: Ancak sorumlu kişilere verilecek bilgiler yer alır. Aile durumu (Boşanmış, üvey vs.), gelir durumu, akademik özgeçmiş, hobileri, planları vs. –Bazen gizlilik şerhi düşülmesi gereken durumlar olabilir. Örneğin aile çocuğun üvey olduğunu bilmesinin istemeyebilir. Profesyonel bireyler (sosyal yardım uzmanları - araştırmacılar) tarafından incelenir. Üçüncü Düzey: Sınıf içindeki başarı düzeyi, öğretmenler ve uzmanların öğrenciye tavsiyeleri, standart test sonuçları vs. bulunur. Bu bilgiler öğrencinin ve velinin onayı alınmadan verilmez. Dördüncü Düzey: Psikolojik inceleme, psikiyatrik muayene sonuçları, sosyal hizmet raporları, tıbbi ve yasal inceleme sonuçları vb. bilgilerdir. Bu tür bilgilerin toplu dosyada yer almaması, başka yerde saklanması yerinde olur. Bu bilgiler gizlidir, ne öğrenciye ne de veliye verilir.