SALGININ EPİDEMİYOLOJİK İNCELEMESİ

Sunum İçeriği Salgın tanımı, boyutları ve surveyans Salgın incelemesinin basamakları Salgın eğrisinin çizilmesi Salgın raporu

SALGIN TANIMI Bir bölgede veya özel bir grupta, belirli bir zaman diliminde beklenenden daha fazla vaka görülmesi

SALGININ FARK EDİLMESİ Sürveyans verilerinin rutin olarak ve zamanında analizi salgının fark edilmesi için önemli Vaka raporlarında maruziyet bilgilerinin incelenmesi, Haftalık vaka raporlarının zaman ve yer özelliklerine göre sınıflanması Sağlık örgütlerinin uyarılması Etkilenen grupların bireylerinin bildirilmesi

OLASI SALGINLAR NEDEN İNCELENİR? Koruma ve kontrol önlemlerinin alınması Araştırma ve eğitim için fırsat yaratılması Hizmet programının değerlendirilmesi Politik baskılar Yasal zorunluluk

SALGIN İNCELEMESİNDE AMAÇ Vakalar bir salgın olacak şekilde artıyorsa: Amaç: yeni çıkacak vakaları önlemektir! Toplumda salgın bitmek üzere ise: Amaç: daha ileride tekrar ortaya çıkabilecek salgınları önlemektir!

Yeni ortaya çıkan hastalıklarda salgına yaklaşım: Etken Bulaşma yolu Kuluçka süresi Hastalığın doğal özellikleri Riskli gruplar Risk faktörleri incelenir

Özellikleri iyi bilinen bir hastalık salgınında yaklaşım Kontrol önlemlerinin etkisinin saptanması Yeni epidemiyolojik ve laboratuvar tekniklerinin yararlılığının saptanması öncelikli Salgını inceleyen kişilerde diplomasi, mantıklı düşünme, problem çözme becerisi, niceliksel bilgileri derleme becerisi, epidemiyolojinin kullanımı ve karar verilmesi gibi becerilerin bir arada bulunması gerekmektedir.

Salgın Boyutları Bölgesel salgınlar Ulusal Salgınlar Pandemi - Bölge Sağlık Yönetimi koordine eder - Sizin doğrudan desteğiniz gerekir Ulusal Salgınlar - Kurumunuz koordine eder - Sizin koordinasyonunuz istenir Pandemi - Kurumunuz yer alır - Sizin katılımınız istenir Başka ülkede salgın İlgili ülke koordine eder Sizden destek istenir

MÜDAHALE Salgın İnceleme Tedavi Kurumları Laboratuvar ve Çevre değerlendirme Sağlık Eğitimi Sahadaki Salgın Kontrol Ekibi Salgın Kontrol Kurulu Halkın ve Medyanın Bilgilendirilmesi Diğer Kurum ve kuruluşlarla koordinasyon Sağlık Müdürlüğü

Sağlık hizmeti sunanlar Toplum Bildirimler Özetler Yorumlar Öneriler Sağlık hizmeti sunanlar Sağlık Kuruluşları Analiz

SALGIN İNCELEMESİNİN BASAMAKLARI

BASAMAKLAR (1) 1-Saha çalışması için hazırlık yapma 2- Bir salgın varlığının gösterilmesi 3- Tanının kesinleştirilmesi 4- a) Vaka tanımının yapılması b) Vakaların saptanması ve sayılması 5- Tanımlayıcı epidemiyolojik incelemeler yapılması

BASAMAKLAR (2) 6- Hipotez geliştirme 7- Hipotezin değerlendirilmesi 8- Hipotezin gözden geçirilmesi ve ek çalışmalar yapılması 9- Kontrol ve koruma 10- Bulguların ve sonuçların duyurulması

BASAMAK 1 SAHA ÇALIŞMASI İÇİN HAZIRLIK YAPMA

SAHA ÇALIŞMASI İÇİN HAZIRLIK YAPMA Salgını incelemeden sorumlu olan kişi uygun bilimsel bilgi, gerekli malzeme ve ekipmana sahip olmalı Deneyimli uzman bir kişiyle hastalık ve saha incelemesi hakkında durum tartışılmalı ve gerekli literatür bilgisi derlenmeli Yapılacak anket için konuya ilişkin anket formu örnekleri toplanmalı

BASAMAK-2 SALGIN VARLIĞININ GÖSTERİLMESİ

Salgın nedir? Küme nedir? Bir bölgede veya özel bir grupta Belirli bir zaman diliminde Beklenenden daha fazla vaka görülmesi salgın Beklenenden daha fazla vaka olup olmasına bakılmaksızın Belirli zaman diliminde Bir bölgede vakaların toplanması küme

Salgın kararı: BEKLENEN VAKA SAYISI GÖZLENEN VAKA SAYISI

BASAMAK-3 TANININ KESİNLEŞTİRİLMESİ

Tanının kesinleştirilmesi Tanının kesinleştirilmesi aşamasında iki amaç vardır 1.Kesin tanı konulmasının sağlanması 2.Laboratuvar hatalarının önlenmesi

BASAMAK 5 EPİDEMİYOLOJİK İNCELEMELER YAPILMASI

SALGININ EPİDEMİYOLOJİK İNCELEMESİ Tanımlayıcı epidemiyoloji Analitik epidemiyoloji Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Tanımlayıcı epidemiyoloji Bir salgının kişi-yer-zaman değişkenlerine göre incelenmesi Hipotezler analitik epidemiyoloji ile test etme Verinin güvenilir bilgi verici olup-olmadığı Zaman içinde seyri- coğrafik dağılımı etkilenen nüfus hakkında Nedene yönelik hipotez geliştirme

Kişi Konakçının özellikleri (yaş, cins , ırk..) Maruziyet özellikleri (meslek, ilaç, sigara...) Kimlerin risk altında olduğunu Kimlerin duyarlı olduğunu Atak hızları kullanılır

Yer Salgının yer değişkenine göre incelenmesi Salgının coğrafi boyutlarının saptanması Etiyoloji konusunda ipucu Nokta(spot) haritalar Özel atak hızları

Spot Haritalar Basittir Kümeleşme tek kaynaklı veya çok kaynaklı-kişiden kişiye bulaşma Haritaların oluşturulması oturulan yere göre, çalışılan yere göre… Dezavantaj: sadece vaka sayıları gösterilir

vaka sayısı gösterilmesi hız o 1-10 >10 Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Zaman Histogram Salgın eğrisi (epidemik eğri) Salgının seyrine göre o anda hangi dönemde olunduğu gelecekte neler olabileceği Şüpheli etkenle ne zaman karşılaştıkları Epidemiyolojik anketle zaman periyodu Tek kaynaklı mı? Çok kaynaklı mı? Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Salgın eğrisi nasıl çizilir? Her vaka için hastalığın başladığı günü bilmek gerekir Salgın öncesi periyot ve o dönemde mevcut olan vaka sayısı belirtilir X ekseninde uygun bir zaman birimi seçilir. Zaman birimi için hastalığın inkübasyon periyodu temel alınır. (kabaca inkübasyon periyodunun ¼ ü )

Salgın eğrisi nasıl çizilir? Salgın eğrisi çizimi genellikle hastalığın kesin tanısının bilinmediği dönemde yapılır X ekseninde çeşitli zaman birimleri kullanılarak histogram çizilir Hangisinin en iyi gösterdiği seçilmeye çalışılır

Zaman Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Zaman Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Salgın eğrisinin yorumlanması Eğrinin şekli Kişilerin etkene maruz kaldığı zamanı Minumum-ortalama-maksimum inkubasyon periyodlarını Salgının neresinde olduğumuz Salgından önce ve sonra görülen vakalar dikkatli incelenmeli Dik yükseliyor ve daha yavaş düşüyorsa Tek kaynaklı salgın

Tek kaynaklı salgın Dik yükseliyor ve daha yavaş düşüyorsa Bütün vakalar tek inkubasyon periyodunda oluşur Etkene maruziyet süresi uzarsa, sürekli maruziyet olan tek kaynaklı salgın Eğride dik bir yükselme yerine plato olur Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Tek kaynaklı salgın Aralıklı olarak tek kaynaktan salgın oluşuyorsa Düzensiz olarak sivri noktalar

ort.inkubasyon periyodu Salgının tepe noktası ort.inkubasyon periyodu Min.ink.periyodu Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

BASAMAK 6-7-8 Hipotes geliştirme Hipotezin değerlendirilmesi Hipotezin gözden geçirilmesi

Hipotez geliştirme Hipotez kaynak, bulaşma yolu ve etkene maruziye yönelik ve test edilebilir olmalı Hastalık hakkında ne kadar bilgi sahibiyiz? Etkenin rezervuarı neresi? Nasıl bulaşabilir? Hangi araçlar bulaşmada etkilidir? Risk faktörü olarak neler bilinmektedir? Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Hipotez geliştirme Bilgileri derleme Hastalarla görüşme(anket, ev ziyareti..) Sağlık görevlileri ile görüşme Salgın eğrisi Nokta harita Atak hızları Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Hipotezin değerlendirilmesi Hipotezin doğruluğunun değerlendirilmesi Saptanan doğrularla hipotez karşılaştırılır Analitik epidemiyoloji kullanılır Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Analitik epidemiyoloji Grupların karşılaştırılması Etkenle karşılaşma Hasta olma ilişki Kohort çalışmaları Vaka-kontrol çalışmaları Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Kohort çalışmaları neden sonuç Risk altındaki nüfusun özellikleri iyi bilinen Küçük bölgelerde Örn; bir bölgede KKKA hastalığı salgınında Bölgedeki insanlarla görüşülüp, kene tutulumu ve vaka tanımına göre hasta olanlar saptanacak Kene tutup tutmadığı , zamanı araştırılacak Atak hızları hesaplanması Rölatif risk hesaplanması Ki-kare önemlilik testi Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Kene tutulumu Hasta Sağlam Toplam var 43 11 54 yok 3 18 21 46 29 75 Rölatif risk:5.6 %95 GA (1.9-16.0) Ki-kare önemlilik testi p<0.05 p:0.001 Kene tutulumu Hasta Sağlam Toplam var 43 11 54 yok 3 18 21 46 29 75 Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Vaka-kontrol çalışmaları neden sonuç Etkilenen nüfusun özellikleri iyi bilinmiyorsa Hem hastalara hem de sağlamlara etkenle karşılaşma durumları sorulur Uygun kontrol grubu seçimi, büyüklüğü Kene tutup tutmadığı , zamanı araştırılacak Tahmini Rölatif Risk (Odds ratio) hesaplanması Ki-kare önemlilik testi Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

Kene tutulumu Vakalar Kontroller Toplam var 43 11 54 yok 3 18 21 46 29 Tahmini Rölatif Risk(OR):43x18/3x11=23.4 %95 GA (5.1-123.6) Ki-kare önemlilik testi p<0.05 p:0.001 Kene tutulumu Vakalar Kontroller Toplam var 43 11 54 yok 3 18 21 46 29 75 Dr.Seçil ÖZKAN Gazi Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı A.D.

BASAMAK 9 KONTROL VE KORUMA

Kontrol ve koruma Salgında esas amaç , etkili kontrol ve koruma yöntemleri alınması Bu önlemler olabildiğince çabuk ve erken alınmalı Alınacak önlemler spesifik etken, kaynak ve rezervuara yönelik olmalı

BASAMAK 10 BULGULARIN VE SONUÇLARIN DUYURULMASI Bir salgının incelenmesinde halkın korunması ve salgının kontrolü kadar tekrarlanmasını önlemek de hedef olmalıdır.

Raporlama İki türlü yapılabilir: Bölge/ diğer sağlık yöneticilerine sözlü brifing Yazılı bir rapor

Kaynaklar Doç. Dr. Seçil ÖZKAN