AHMET YİĞİTALP

5 Biyolojik Etken Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dâhil mikroorganizmalar, hücre kültürleri ve insan endoparazitleridir. Enfeksiyon Hastalığı Etkenin vücuda girip, üreyip hastalık belirtileri vermesidir. Mikroorganizma Genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneğinde olan hücresel veya hücresel yapıda olmayan mikrobiyolojik varlıklardır. Hücre Kültürü Çok hücreli organizmalardan türetilmiş hücrelerin in–vitro (deneysel) olarak geliştirilmesidir. Biyolojik Risk Etkenlerinde Tanımlar

Tanımlanan Biyolojik Etkenler Enfeksiyon Risk Düzeyine Göre; 5 1 İnsanda hastalığa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler. 2 İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar verebilecek, ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi imkânı bulunan biyolojik etkenler. 3 İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi imkânı olan biyolojik etkenler. 4 İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler. Yok Var - Yok Var - Yok - Var Yok Biyolojik Etkenler Enfeksiyon Risk Düzeyine Göre Hastalık Yayılma Bulaşma Koruma (Aşı) Tedavi

BİYOLOJİK ETKENLERE MARUZİYETİN OLABİLECEĞİ BAZI İŞLER LİSTESİ / EK-1  Gıda üretilen fabrikalarda çalışma  Tarımda çalışma  Hayvanlarla ve/veya hayvan kaynaklı ürünlerle çalışma  Sağlık hizmetlerinin verildiği yerlerde, karantina dahil morglarda çalışma  Mikrobiyolojik teşhis laboratuvarları dışındaki klinik, veterinerlik ve teşhis laboratuvarlarındaki çalışma  Atıkları yok eden fabrikalarda çalışma  Kanalizasyon, arıtma tesislerindeki çalışma  Gıda üretilen fabrikalarda çalışma  Tarımda çalışma  Hayvanlarla ve/veya hayvan kaynaklı ürünlerle çalışma  Sağlık hizmetlerinin verildiği yerlerde, karantina dahil morglarda çalışma  Mikrobiyolojik teşhis laboratuvarları dışındaki klinik, veterinerlik ve teşhis laboratuvarlarındaki çalışma  Atıkları yok eden fabrikalarda çalışma  Kanalizasyon, arıtma tesislerindeki çalışma  Sağlık (hasta bakımı, tıbbi ve dental),  Kişisel günlük bakım (saç, vücut bak)  Biyoteknoloji (mikro. üretim işlemi),  Farmasötik (ilaç üretimi)  Klinik ve araştırma laboratuvarları  Tarım ürünün yetiştirilmesi ve hasadı  Tarım ürünleri (gıda) paketleme  Hayvan tüyleri ve derilerinin işlenmesi  Tekstil fabrikaları  Ağaç işleme (marangozhaneler)  Depolama (tahıl siloları, tütün, diğer)  Bina onarım işlemleri  Katı, sıvı endüstriyel atık yok etme  Sağlık (hasta bakımı, tıbbi ve dental),  Kişisel günlük bakım (saç, vücut bak)  Biyoteknoloji (mikro. üretim işlemi),  Farmasötik (ilaç üretimi)  Klinik ve araştırma laboratuvarları  Tarım ürünün yetiştirilmesi ve hasadı  Tarım ürünleri (gıda) paketleme  Hayvan tüyleri ve derilerinin işlenmesi  Tekstil fabrikaları  Ağaç işleme (marangozhaneler)  Depolama (tahıl siloları, tütün, diğer)  Bina onarım işlemleri  Katı, sıvı endüstriyel atık yok etme 2 En Çok Etkilenen: Tarım ve Hayvancılık, Sağlık ve Laboratuvar Çalışanları

2

RİSKLERİN BELİRLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Biyolojik etkenlere maruz kalma riski varsa; işçinin maruziyet türü, düzeyi ve süresi belirlenir, Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere maruziyetin söz konusu ise; risk değerlendirmesi, zararlı biyolojik etkenlerin tümünün oluşturduğu tehlike dikkate alınarak yapılır, Risk değerlendirmesi düzenli aralıklarla (2-4-6 yılda), maruziyet koşulları değiştiğinde yada başka herhangi bir değişiklik olduğunda yenilenir, Biyolojik etkenlere maruz kalma riski varsa; işçinin maruziyet türü, düzeyi ve süresi belirlenir, Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere maruziyetin söz konusu ise; risk değerlendirmesi, zararlı biyolojik etkenlerin tümünün oluşturduğu tehlike dikkate alınarak yapılır, Risk değerlendirmesi düzenli aralıklarla (2-4-6 yılda), maruziyet koşulları değiştiğinde yada başka herhangi bir değişiklik olduğunda yenilenir, Madde 6/1 1

RİSKLERİN AZALTILMASI Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk olduğu ortaya çıkarsa, işçilerin maruziyeti önlenir. Bunun teknik olarak mümkün olmadığı hallerde, yapılan iş ve risk değerlendirmesi dikkate alınarak, sağlık ve güvenlik yönünden yeterli korumayı sağlayacak şekilde, çalışanların maruziyet düzeyinin en aza indirilmesi için özellikle aşağıdaki önlemleri alır: Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk olduğu ortaya çıkarsa, işçilerin maruziyeti önlenir. Bunun teknik olarak mümkün olmadığı hallerde, yapılan iş ve risk değerlendirmesi dikkate alınarak, sağlık ve güvenlik yönünden yeterli korumayı sağlayacak şekilde, çalışanların maruziyet düzeyinin en aza indirilmesi için özellikle aşağıdaki önlemleri alır: Madde 8 / 1 1

3

BİLDİRİMLERBİLDİRİMLER Bakanlığa Bildirim; 1.Derhal bildirim 2.İstenmesi halinde bildirim Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne Bildirim; 1.Ön bildirimde bulunma 2.Faaliyetlerin sonlanmasında bildirim Bakanlığa Bildirim; 1.Derhal bildirim 2.İstenmesi halinde bildirim Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne Bildirim; 1.Ön bildirimde bulunma 2.Faaliyetlerin sonlanmasında bildirim

Derhal Bildirim (Bakanlığa) İşveren, biyolojik etkenin ortama yayılmasına ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastalığa sebep olabilecek herhangi bir kaza veya olayı derhal Bakanlığa ve Sağlık Bakanlığına bildirir. Biyolojik etkenlere mesleki maruziyet sonucu meydana gelen her hastalık veya ölüm Bakanlığa bildirilir. İstenmesi Halinde Bildirim (Bakanlığa) Risk değerlendirmesi sonuçları işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk bulunduğunu ortaya koyuyorsa, istenmesi halinde, işveren aşağıdaki konularda gerekli bilgileri Bakanlığa verir. Ön Bildirim (İl Müdürlüğüne) Grup2, Grup3 ve Grup4 biyolojik etkenlerin ilk kez kullanımında, işe başlamadan en az 30 gün önce Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne ön bildirimde bulunulur. Faaliyet Sonlanmasına Bağlı Bildirim (İl Müdürlüğüne) İşletmenin faaliyeti sona erdiğinde, düzenlenmiş olan biyolojik etkene maruz kalan çalışanların listesi ile tüm tıbbi kayıtlar Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne verilir

İl Müdürlüğüne Ön Bildirim  İşyerinin unvan ve adresi  İşyerinde İSG hizmeti sunan İGU, İHE ve diğer sağlık personelinin adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterliliğini (İSG Profesyonelleri)  Risk değerlendirmesinin sonucu  Biyolojik etken türleri  Öngörülen korunma ve önleme tedbirleri  İşyerinin unvan ve adresi  İşyerinde İSG hizmeti sunan İGU, İHE ve diğer sağlık personelinin adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterliliğini (İSG Profesyonelleri)  Risk değerlendirmesinin sonucu  Biyolojik etken türleri  Öngörülen korunma ve önleme tedbirleri Bakanlığa Bildirim  Risk değerlendirme sonuçları  Çalışanların biyolojik etkenlere maruz kaldığı veya kalma ihtimali bulunan işler  Biyolojik etkenlere maruz kalan işçi sayısı  İSG’den sorumlu kişilerin adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterlilikleri (İSG Profesyonelleri)  Çalışma şekli ve yöntemleri de dahil olmak üzere alınan koruyucu ve önleyici önlemler  Grup 3 veya 4’de yer alan biyolojik etkenlere maruziyetten işçilerin korunması için acil eylem planı  Risk değerlendirme sonuçları  Çalışanların biyolojik etkenlere maruz kaldığı veya kalma ihtimali bulunan işler  Biyolojik etkenlere maruz kalan işçi sayısı  İSG’den sorumlu kişilerin adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterlilikleri (İSG Profesyonelleri)  Çalışma şekli ve yöntemleri de dahil olmak üzere alınan koruyucu ve önleyici önlemler  Grup 3 veya 4’de yer alan biyolojik etkenlere maruziyetten işçilerin korunması için acil eylem planı 1 2

4

ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ VE BİLGİLENDİRİLMESİ Eğitim, biyolojik etkenlerle teması içeren çalışmalara başlanmadan önce verilir. Değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir. Gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanır. 1

ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ VE BİLGİLENDİRİLMESİ İşveren, işyerinde çalışanların ve/veya çalışan temsilcilerinin uygun ve yeterli eğitim almalarını sağlar ve özellikle aşağıda belirtilen konularda gerekli bilgi ve talimatları verir  Olası sağlık riskleri  Maruziyeti önlemek için alınacak önlemler  Hijyen gerekleri  Koruyucu donanım ve giysilerin kullanımı ve giyilmesi  Herhangi bir olay anında ve/veya olayların önlenmesinde çalışanlarca yapılması gereken adımlar İşveren, işyerinde çalışanların ve/veya çalışan temsilcilerinin uygun ve yeterli eğitim almalarını sağlar ve özellikle aşağıda belirtilen konularda gerekli bilgi ve talimatları verir  Olası sağlık riskleri  Maruziyeti önlemek için alınacak önlemler  Hijyen gerekleri  Koruyucu donanım ve giysilerin kullanımı ve giyilmesi  Herhangi bir olay anında ve/veya olayların önlenmesinde çalışanlarca yapılması gereken adımlar 1

1 İşveren; biyolojik etkenlerle çalışma sırasında oluşan ciddi bir kaza veya olay durumunda veya grup 4 biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda, işyerinde asgari takip edilecek prosedürleri içeren yazılı talimatları sağlar ve mümkün olduğu yerlerde uyarıları görünür şekilde asar. 2 İşverenler, kazanın sebeplerini ve durumu düzeltmek için alınan önlemleri de en kısa zamanda çalışanlara ve/veya çalışan temsilcilerine bildirir. 3 İşverenler, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasından doğan ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastalığa neden olabilecek kaza veya olayı, çalışanlara ve/veya çalışan temsilcilerine derhal bildirir. 4 Çalışanlar, biyolojik etkenlerin kullanımı sırasında meydana gelen herhangi bir kaza veya olayı, işyerinde görevli İGU, İHE veya işveren veya işveren vekiline derhal bildirir. Özel Durumlarda Çalışanın ve/veya İşverenin Bilgilendirilmesi

İŞVEREN Talimatlar Hazırlama-Asma Derhal Bildirim (Çalışan-Çalışan Tem) Kaza Sebepleri-Önlemler Derhal Bildirim (ÇSGB ve SB) İstenmesi Halinde Bildirim (RD) ÇSGB Ön Bildirim (30 Gün Önce) Faaliyet Sonlanınca Bildirim (SL-SD) İL MÜD  Risk değerlendirme sonuçları  Çalışanların biyolojik etkenlere maruz kaldığı veya kalma ihtimali bulunan işler  Biyolojik etkenlere maruz kalan işçi sayısı  İSG’den sorumlu kişilerin adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterlilikleri (İSG Profesyonelleri)  Çalışma şekli ve yöntemleri de dahil olmak üzere alınan koruyucu ve önleyici önlemler  Grup 3 veya 4’de yer alan biyolojik etkenlere maruziyetten işçilerin korunması için acil eylem planı  İşyerinin unvan ve adresi  İşyerinde İSG hizmeti sunan İGU, İHE ve diğer sağlık personelinin adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterliliğini (İSG Profesyonelleri)  Risk değerlendirmesinin sonucu  Biyolojik etken türleri  Öngörülen korunma ve önleme tedbirleri Ciddi bir kaza veya olay veya grup 4 biyolojik etkenlerle çalışmalarda Ciddi enfeksiyona ve/veya hastalığa neden olabilecek kaza veya olayı Kazanın sebeplerini ve durumu düzeltmek için alınan önlemleri

5

KİŞİSEL HİJYEN VE KORUNMA İşverenler, aşağıdaki önlemleri almakla yükümlüdür; Çalışanların, biyolojik etkenlerin bulaşma riskinin olduğu çalışma alanlarında yiyip içmeleri engellenir. Çalışanlara uygun koruyucu giysi veya diğer uygun özel giysi sağlanır. İşçilere, göz yıkama sıvıları ve/veya cilt antiseptikleri de dahil, uygun ve yeterli temizlik malzemeleri bulunan yıkanma ve tuvaletler sağlanacaktır. İşverenler, aşağıdaki önlemleri almakla yükümlüdür; Çalışanların, biyolojik etkenlerin bulaşma riskinin olduğu çalışma alanlarında yiyip içmeleri engellenir. Çalışanlara uygun koruyucu giysi veya diğer uygun özel giysi sağlanır. İşçilere, göz yıkama sıvıları ve/veya cilt antiseptikleri de dahil, uygun ve yeterli temizlik malzemeleri bulunan yıkanma ve tuvaletler sağlanacaktır. Madde 10 1

6

TIBBİ LİSTELER VE SAĞLIK KAYITLARI 15 Yıl süreyle saklama koşulları 40 Yıl süreyle saklama koşulları 15 Yıl süreyle saklama koşulları 40 Yıl süreyle saklama koşulları

TIBBİ LİSTELER VE SAĞLIK KAYITLARI Maruziyetin Son Bulmasından Sonra 40 Yıl Süreyle Saklama 1.Kalıcı veya gizli enfeksiyona neden olan, 2.Hastalığın ortaya çıkmasına kadar teşhis edilemeyen, 3.Hastalıktan önce uzun kuluçka dönemi olan, 4.Tedaviye rağmen uzun süreler sonra nükseden, 5.Uzun süreli ciddi arıza bırakabilen enfeksiyonlara, ………………….sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette Maruziyetin Son Bulmasından Sonra 40 Yıl Süreyle Saklama 1.Kalıcı veya gizli enfeksiyona neden olan, 2.Hastalığın ortaya çıkmasına kadar teşhis edilemeyen, 3.Hastalıktan önce uzun kuluçka dönemi olan, 4.Tedaviye rağmen uzun süreler sonra nükseden, 5.Uzun süreli ciddi arıza bırakabilen enfeksiyonlara, ………………….sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette Madde 13 / 2 1

7

SAĞLIK GÖZETİMİ Biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda işveren çalışanların, çalışmalara başlamadan önce ve işin devamı süresince düzenli aralıklarla sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. Maruz kaldıkları/kalmış olabilecekleri biyolojik etkene karşı bağışıklığı olmayan çalışanlar için gerektiğinde, Sağlık Bakanlığının işyerinin bulunduğu ildeki yetkili birimleri ile işbirliği içinde uygun aşılar yapılır. Biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda işveren çalışanların, çalışmalara başlamadan önce ve işin devamı süresince düzenli aralıklarla sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. Maruz kaldıkları/kalmış olabilecekleri biyolojik etkene karşı bağışıklığı olmayan çalışanlar için gerektiğinde, Sağlık Bakanlığının işyerinin bulunduğu ildeki yetkili birimleri ile işbirliği içinde uygun aşılar yapılır. 1

SAĞLIK GÖZETİMİ Çalışanın, maruziyete bağlı olduğundan kuşkulanılan bir enfeksiyona ve/veya hastalığa yakalandığı saptandığında, işyeri hekimi, benzer biçimde maruz kalmış diğer çalışanların da aynı şekilde sağlık gözetimine tabi tutulmasını sağlar. Bu durumda maruziyet riski yeniden değerlendirilir. İşyeri hekimi her bir çalışan için alınması gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler ile ilgili olarak önerilerde bulunur. Çalışanın, maruziyete bağlı olduğundan kuşkulanılan bir enfeksiyona ve/veya hastalığa yakalandığı saptandığında, işyeri hekimi, benzer biçimde maruz kalmış diğer çalışanların da aynı şekilde sağlık gözetimine tabi tutulmasını sağlar. Bu durumda maruziyet riski yeniden değerlendirilir. İşyeri hekimi her bir çalışan için alınması gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler ile ilgili olarak önerilerde bulunur.

SAĞLIK GÖZETİMİ Maruziyetin sona ermesinden sonra yapılacak herhangi bir sağlık gözetimi ile ilgili olarak çalışanlara gerekli bilgi ve tavsiyeler verilir. Çalışanlar, kendileriyle ilgili sağlık gözetimi sonuçları hakkında bilgi edinebilir ve ilgili çalışanlar veya işveren, sağlık gözetimi sonuçlarının gözden geçirilmesini isteyebilir. Maruziyetin sona ermesinden sonra yapılacak herhangi bir sağlık gözetimi ile ilgili olarak çalışanlara gerekli bilgi ve tavsiyeler verilir. Çalışanlar, kendileriyle ilgili sağlık gözetimi sonuçları hakkında bilgi edinebilir ve ilgili çalışanlar veya işveren, sağlık gözetimi sonuçlarının gözden geçirilmesini isteyebilir.

ÇALIŞANLARIN SAĞLIK GÖZETİMİ / Ek-IV Biyolojik etkenlere maruz kalan çalışanların sağlık gözetiminden sorumlu olan işyeri hekimi, çalışanların sağlık durumlarını ve maruziyet koşullarını bilmelidir. Çalışanların sağlık gözetimi, işyeri hekimliğinin uygulama ve prensiplerine uygun olarak yürütülmeli ve aşağıdaki önlemleri içermelidir: Çalışanların mesleki ve tıbbi özgeçmişleri ile ilgili kayıtlarının tutulması, Çalışanların kişisel sağlık durumunun değerlendirilmesi, Uygun ise, erken ve geri dönüşü olan etkilerin saptanmasının yanı sıra biyolojik ölçümleme. Biyolojik etkenlere maruz kalan çalışanların sağlık gözetiminden sorumlu olan işyeri hekimi, çalışanların sağlık durumlarını ve maruziyet koşullarını bilmelidir. Çalışanların sağlık gözetimi, işyeri hekimliğinin uygulama ve prensiplerine uygun olarak yürütülmeli ve aşağıdaki önlemleri içermelidir: Çalışanların mesleki ve tıbbi özgeçmişleri ile ilgili kayıtlarının tutulması, Çalışanların kişisel sağlık durumunun değerlendirilmesi, Uygun ise, erken ve geri dönüşü olan etkilerin saptanmasının yanı sıra biyolojik ölçümleme.

8

SEMBOLLER VE ANLAMLARI / Ek-III Bu göstergeler aşağıdaki harflerle ifade edilir. A: Olası alerjik etkileri olan D: Bu biyolojik etkene maruz kalan çalışanların listesinin bilinen son maruziyetten sonra 15 yıldan daha fazla saklanması gereken T: Toksin üretimi olan V: Etkili aşısı bulunan Bu göstergeler aşağıdaki harflerle ifade edilir. A: Olası alerjik etkileri olan D: Bu biyolojik etkene maruz kalan çalışanların listesinin bilinen son maruziyetten sonra 15 yıldan daha fazla saklanması gereken T: Toksin üretimi olan V: Etkili aşısı bulunan

KORUYUCU AŞI UYGULAMA KLAVUZU / Ek-VII Biyolojik etkenlere maruz kalanlar, etkene karşı etkili bir aşı varsa aşılanacaktır. Aşılama, ilgili mevzuat ve uygulamalara uygun yürütülecektir. Çalışanlar, aşılanmanın ve aşılanmamanın sakıncaları ve yararları hakkında bilgilendirilecektir. Aşılama bedeli çalışana yüklenmeyecektir. İstendiğinde yetkililere gösterilmek üzere, ilgili her çalışan için bir aşılama belgesi düzenlenecektir. Biyolojik etkenlere maruz kalanlar, etkene karşı etkili bir aşı varsa aşılanacaktır. Aşılama, ilgili mevzuat ve uygulamalara uygun yürütülecektir. Çalışanlar, aşılanmanın ve aşılanmamanın sakıncaları ve yararları hakkında bilgilendirilecektir. Aşılama bedeli çalışana yüklenmeyecektir. İstendiğinde yetkililere gösterilmek üzere, ilgili her çalışan için bir aşılama belgesi düzenlenecektir.

2