YETİŞKİN ve ÖZELLİKLERİ Yrd. Doç. Dr.Yunus Emre AYNA
Bireyin bedensel ve zihinsel yeteneklerinin olgunlaştığı andan itibaren başlayan devreye yetişkinlik devresi ; bu devrenin içinde bulunan kişiye de YETİŞKİN diyoruz.
YETİŞKİNLİK ; BEDEN, ZİHİN, DUYGU ve SOSYAL olgunluğu ifade eder.
Yetişkinlik çağı : GENÇLİK, ORTA YAŞLILIK, İHTİYARLIK
YETİŞKİNLERİN FİZYOLOJİK ve PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ
1 – FİZİKSEL ÖZELLİKLER
İnsanın beden kabiliyetlerindeki değişiklikler, ilgilerine, hislerine, hayat felsefesine etki eder.
Çocukların, yetişkinlerin karşısındaki çekingen hâli, Ergenin, bünyesindeki değişikliklerden dolayı sıkılgan hâli, Gencin, fizikî kabiliyetlerinin en yüksek seviyesinde olduğundan kendine güvenen hâli, İhtiyarın, birtakım kabiliyetlerini kaybetmesinden kaynaklanan mütereddit hâli,
BEDEN GELİŞİMİ Boy ve ağırlık, Baş ve vücut Dokular, organlar, kemik ve adaleler.
HASTALIK VE ÖLÜM Araştırmalara göre çocukta 10 yaşına kadar, 50 yaşındaki devreden sonra hastalık yaygın, İnsanın en sıhhatli devreleri, yaşları arasında geçmektedir. Muhtelif hastalıklara mukavemet, yaş ilerledikçe azalmaktadır.
ŞAMPİYONLAR YAŞI Olimpiyatlara katılan ve şampiyonluk kazananlar yaşlarında, Sadece şampiyonluk kazananlar yaşlarında, Boks şampiyonluklarında frekans 30 yaşından sonra düşmekte, Teknik ustalık isteyen golf şampiyonluklarında daha ileri yaşlar, 40 yaşından sonra kazanılmış şampiyonluklar olduğu gibi yaşlarında parlamış yıldızlar da vardır. 25 yaşından sonra, 50 hatta 60 yaşlarına kadar kuvvet, sürat ve iş birliğinde son derece yavaş gerilemeler olur. 70 yaşında 25 yaşındaki kuvvet, hüner ve duyu hassasiyetinin ¼ ile 1/3 kadarı kaybedilmektedir. Sürücüde yaş (fren ve ışık-karanlık geçişinde intibakın yaş ile azalması), 50 yaşından sonra kaza oranı 20 yaşına göre 4 defa az olmaktadır. Ancak, Yetişkinlik devresinin büyük kısmında meydana gelen bedenî gerilemeler, insan için büyük eksiklik teşkil etmemektedir. Çok ileri yaşlar hariç, insanın fiziki gücü günlük ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir.
2 - ZİHİNSEL ÖZELLİKLER
Zekâ yaşı 16 yaşında hızla gelişir. Bundan sonra ilerleme gayet yavaş devam eder. 21 yaş seviyesinde son seviyesine ulaşır (ferdî farklılıklar olabilir). Bundan sonra da hafif düşmeler olur. 35 ‘e gelindiğinde 14 yaşındakinin durumuna 40 ‘a gelindiğinde 13 yaşındakinin durumuna DÜŞER (ferdî farklılıklar olabilir).
Yaş ilerledikçe zekâ seviyesi düştüğü halde, yetişkinlik hayatı boyunca öğrenme devam eder. Tahsil seviyesi yükseldikçe, zekânın yaş ilerlemelerinden daha az etkilendiği sanılıyor. Hayatta gösterilen başarı şüphesiz kişinin zekâ seviyesi ile ilgilidir.
Bilim ve sanatta ün kazananların eserlerini verdikleri yaş, arasıdır. Şiir için 25-29, Astronomi için ‘tür. “Thorndike”, en iyi eser verme yaşının 47 olduğunu söylemektedir. Şaheser verme yaşı arasıdır (bunda da ferdî farklılıklar çoktur. Galile “güneş sistemini” 70 yaşından sonra keşfetmiştir ).
YETİŞKİNLERDE İLGİLER
İnsanların ilgileri, boş zamanlarını kullanma tarzıyla anlaşılır. İnsanlar boş zamanlarında ilgi duydukları işlerle uğraşırlar (koleksiyon, sinema, tavla, gezi, satranç, kitap okuma ve dans etme gibi). İnsanın ilgileri ; Onu idare eden psikolojik kuvveti, Şahsiyetini, Şuur altında yarı gizlenmiş arzularını gösterir.
İnsanların ilgisine ; Yaş, Fiziksel baskılar, Bedensel ve zihinsel kapasite, Çevre şartları, Moda, Gelenek ve görenek gibi faktörler etki eder.
YAŞLA İLGİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER Yaş ilerledikçe spor gibi kuvvet isteyen etkinliklere ilgi azalır. Yerini sporu seyretme veya gazeteden takip alır. Yetişkinliğin başlarında hoşlanılan etkinliklerden yaş ilerledikçe daha çok hoşlanılır. Yetişkinliğin ilk devresinde ilgi çok değişikliklere uğrar. İlgi hayat boyunca değişiklikler geçirir yaşları arasındaki ilgi değişmesi 100 olarak kabul edilirse bu, arasında 50; arasında 40; arasında 30 ‘dur yaşları arası sosyal ilginin en fazla olduğu yaşlardır. Ergenliğin sonunda aşk ve evlenme ilgileri kuvvetlenir. Kısaca; yetişkinlikte ilgi, sayı ve şiddet itibarı ile çok çeşitlidir. Gençlikte çeşitli ilgi alanlarının bulunması ihtiyarlıkta can sıkıntısını önler.
YETİŞKİNLERDE SOSYAL HAYAT
İnsanların karşılaştıkları problemlerin çoğu sosyaldir. İnsan fizikî ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra, toplumda yer yapmayı ihtiyaç olarak hisseder. Bahtiyarlık, genellikle sosyal uyumla el ele gider. Ruh hastalıklarının önemli sebeplerinden biri de sosyal uyumsuzluktur. İnsanın tavır, kanaat ve ideallari ile içinde bulunduğu toplum şartları arasında önemli ilişki vardır.
İNSANIN UYUM SAĞLAMAK ZORUNDA OLDUĞU SOSYAL ALANLAR Evlenmek ve aile kurmak Çevreye uyum İş hayatına uyum İhtiyarlık devresinde sosyal hayata uyum
YETİŞKİNLERDE ÖĞRENME
Çocuk ve ergenlerinlerin yeni bilgileri, tavır ve davranışları kolaylıkla öğrendikleri bilinmektedir. Yetişkinlerin öğrenme kabiliyetleri hakkındaki bilgiler ise kısıtlıdır. “Ağaç yaş iken eğilir”, “İnsan yedisinde ne ise yetmişinde de odur” gibi sözlere karşılık yetişkinlerin de yeni yeni şeyler öğrendiklerini görmekteyiz. Bir insanın yetişkinlik çağında da birşeyler öğrendiği şüphesizdir. Yetişkinler ilgi ve istekle katıldıkları öğrenmelerde başarılıdırlar. Öğrenilecek şey önceki yaşantılarla ilgilidir.
YETİŞKİNLERİN ÖĞRENME KABİLİYETLERİ : 1.Yetişkinlik çağı boyunca öğrenme kabiliyetinde gerilemeler olmaktadır. 42 yaşındaki bir insan, 22 yaşındaki öğrenme kabiliyetinden %15 ‘ini kaybetmektedir. 2.Eski alışkanlıklarla çatışan öğrenmelerde, ergenlere göre %50 başarılı olabilmektedirler. 3.Eski alışkanlıkları ile çatışmayan veya manalı öğretim faaliyetlerinde, yaşın tesiri az hissedilmekte ya da hiç hissedilmemektedir. 4.Yetişkinin ilgi ve isteği, öğrenme kabiliyetinde etkili olmaktadır.
YETİŞKİNLERDE ÖĞRENME SAFHALARI 1.Farkında olma safhası, 2.İlgilenme safhası, 3.Hesaplama safhası, 4.Deneme safhası, 5.Tatbikat safhası.
ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN İNSAN TİPLERİ 1.Aceleci tip, 2.Deneyici tip, 3.Halk kitlesi tipi, 4.Muhafazakâr (tutucu) tip, 5.Liderleri takip eden tipler.