VİDEO İNDİR https://www.23andme.com/gen101/origins/ http://www.nature.com/nrc/journal/v7/n8/fig_tab/ nrc2172_F2.html http://www.pnas.org/content/103/20/7688/F4.expa nsion.html
Heterokromatin Yapısı Kromatin Tipleri 1928- interfazda kromozomun bazı kısımlarının açılmadan kaldığı ve koyu boyandığı bulunmuştur. Heterokromatin – DNA’nın en fazla kondanse olduğu yerdir, ve genellikle transkripsiyonel aktivesi yoktur. Ya gen içermezler yada yada baskılanmış genleri içerirler. Hücre döngüsünün S fazında ökromatinden daha sonra replike olurlar. Ökaryotik DNAların bazı bölgelerinin protein kodlamadığına dair ilk ipuçlarını vermiştir. Sentromer ve telomer bölgeleri heterokromatinden oluşur. Y kromozomunun büyük kısmı ve Barr cisimciği olarak bilinen inaktif X kromozları hetrokromatiktir. Position effect (Durum etkisi): belirli heterokromatik bölgeler aynı kromozom üzerinde yer değiştirdiğinde ya da homolog olmayan başka bir kromozoma geçtiğinde, bu bölgede genetik olarak aktif olan kısımlar, eğer yanlarına transloke olmuş heterokromatin gelirse bazen inaktif hale geçerler. Yani bir genin yada bir gen grubunun diğer genetik maddeye göre göreceli durumları onların ifadelerini etkileyebilir. Ökromatin – Aktif genlerin yer aldığı bölgelerdir – genellikle daha az kondansedir.
BARR CİSİMCİĞİ
BARR CİSİMCİĞİ Normal dişileri ilk keşfeden Muray Barr’en ismine izafeten bar cisimciği adı verilen karakteristik bir yapıya sahiptir. Dişiler bu bakımdan kromatin pozitiftir. Normal erkekler bar cisimciğine sahip değildir. Yani cinsiyet kromatin negatiftir. Bu konuda dişilerdeki bir (X) kromozomunun genetik olarak inaktif olup daha çok boylandığını bununda mikroskopta görülen barr cisimciği olduğu belirtilmektedir. Kadınlarda çok sıkı paketlenmiş X kromozomlarından biri (Barr Cisimciği), kalıtsal olarak işlevsizdir; nitekim homoloğu olan, çözülmüş ve uzamış olan ikinci X kromozomu yüzlerce okunabilir durumda gen taşır.
Kromozomlar epigenetik değişikliklerle inaktive edilebilir. Metilasyonla inaktivasyonu Bütün kromozom regülasyonu (X kromozomu inaktivasyonu gibi) Bir X kromozomu metillenir ve superkıvrımlı halde bulunur. Barr cisimciği adı verilir. Barr cisimciği halinde bulunan bu X kromozomundan transkripsiyon olmaz (Epigenetik kalıtım).
Erkek bireyede X-Kromozom inaktivasyonu YOK Dişi bireye ait interfaz epitel hücresi Çekirdekte gözlenen Barr body İnactivated X Kromozomu A
X KROMOZOMU İNAKTİVASYONU DİŞİYE NE SAĞLAR? 1-DOSAJ TELAFİSİ 2-HETEROZİGOT dişilerde ekspresyon değişkenliği 3- MOZAİZM
Kadınlarda bazı nötrofil parçalıların (%1-16) çekirdeklerinin terminal lobunda davul tokmağı şeklinde “Barrcisimciği” olar ak bilinen ufak kromatin çıkıntıları görülür (seks kromatini, XX kromozomu). Bunların sayısı kemoterapi, radyoterapi görenlerde, kronik hastalığı olanlarda artar.
Mayozda xy eşleşmesi Dişideki mayozda problem yoktur. Eşey kromozomları otozomal kromozomlar gibi ayrılır. Ancak erkekte X kromozomunun karşısında Y kromozomu yer alır ve bu bir problem oluşturur. Erkeklerde bu iki kromozom profaz I’de eşleşir. Böylece anafaz I’de her bir oğul hücrenin bir eşey kromozom alması garantilenir. Söz konusu eşleşme diğer kromozomlarda olduğu gibi boydan boya değil uçtan uca gerçekleşir. Bu eşleşme X ve Y kromozomları arasında homolojiye sahip olan 2.6 Mb’lık pseudoautomosomal bölge vasıtasıyla gerçekle4ir. – Bu bölge X ve Y kromozomlarında homologdur. – X inaktivasyonuna uğramaz. – Kros over nedeniyle bu lokustaki alleller normal X’e veya Y’ye bağlı kalıtım göstermez, otozomal alleller gibi ayrılır
Eşeye Bağlı Resesif Kalıtım Taşıyıcı anneler tarafından taşınır Erkekten erkeğe geçiş göstermez Taşıyıcı dişiler de bazen etkilenebilir (X inaktivastonu veya Lyonizasyon)
İnsanlarda Cinsiyet Belirlenmesinin Mekanizması Tablo: En az bir (Y) içeren bireylerin erkek olduğunu göstermektedir. (En azından dış görünüş olarak). Buna karşın bir veya daha fazla (X) kromozomu içeren bireyler (Y)’nin yokluğu halinde fenotopik olarak dişidir. Ancak bu bireyler bazen steril olabilir. İnsanlarda Cinsiyet Belirlenmesinin Mekanizması İnsanda bilinen cinsiyet kromozom anomalileri
X Inaktivasyon Hipotezi - Mary Lyons - İngiliz Genetikçi
Dozaj telafisi Dişilerde iki adet X kromozomu varken erkeklerde tek bir X kromozomu bulunmasından ortaya çıkan dengesizliğin telafisi. Sirke sineğinde erkek X kromozomundaki genlerin aktivitesi ikiye katlanır. C. elegans’ta dişinin her iki X kromozomundaki genlerin aktivitesi yarıya düşürülür. Memelilerde dişilerdeki iki X kromozomundan biri rasgele inaktive edilir. Bu durum yapısal olarak ilk kez 1949’da Murrey Barr tarafından teşhis edildi; Barr cisimcikleri. 1961 Mary Lyon bu cisimciklerin inaktif X kromozomları olduğunu ortaya koydu; Lyon hipotezi
LYON HİPOTEZİ Eşey anormallikleri tespitinde bar cismi sayısına bakılır. Bu konu ile ilgilenen “Lyon” isimli araştırıcıya göre memelilerde dişilerin iki (X) kromozomundan bir tanesi embriyonik gelişimin 16. cı gününden sonra aktivitesini kaybederler. Böylece erkekte olduğu gibi eşey kromozomlar ile otozomlar arasında denge sağlanır. Lyon hipotezi diye adlandırılan bu varsayıma göre tek (X) kromozomun üzerindeki genler etkili olur.
Barr Bodies When one of the X chromosomes inactivates, it condenses into a black spot outside of the nucleus This inactivation occurs in a random pattern
Kaç adet Barr Cisimciği? XY – Barr Cismi YOK XXY – 1 Barr Cismi XX – 1 Barr Cismi XXX – 2 Barr Cismi
PARTİK BİR ÖRNEK Calico Kedi 2 farklı allel Embriyonik gelişim aşamasında rastgele inaktive olan X kromozomu bazı dişi kedilerin patch-work Bir kedi türü değildir, Kedilerin renk çeşididir.
CİNSİYET KROMATİNİ (BARR CİSİMCİĞİ) ve X KROMOZOMLARININ KLİNİK TANİDE KULLANILMASI Cinsiyet ayrımı yapılmasında Sexuel gelişme anomali teşhisi 1954 Turner Sendrom (45-X0) 1955 Klineferter Sendrom (47 – XXY)
Görünüşte erkek olan kişilerde, Barr cisimciklerinin bulunmaları teorik olarak hatalı olabilir. Aynı durum Turner sen sendromunda, yani görünüşü kadın fakat dişi kromainleri negatif
KANIN KADINA MI ERKEĞE Mİ AİT OLUP OLMADIĞININ TAYİNİ Kan kadına ait ise ve örnek homoliz olmamışsa nötrofil lokositlerin çekirdeklerinde drumstick cisimleri görünür. Drumstick’in diğer adı Barr cisimciğidir. Barr cisimciği dişi cins hücrelerine özgü ve çekirdek zarının yakınında bulunan kromatin kümesine verilen addır. Aslında Barr cisimciği işlev görmeyen bir X kromozomudur. Barr cisimciğinin incelenmesi belirli bir kişinin kromozom donanımındaki X kromozomu sayısının belirlenmesini sağlar. Bir hücredeki toplam X kromozomu sayısının bir eksiği Barr cisimciği sayısına eştir.
POLİTEN KROMOZOMLAR
Politen kromozomlar, bazı canlıların hücrelerinde bulunan dev kromozomlar. DNA ikileşmesinden sonra kromatitlerin ayrılmaması ve her ikileşme sonucu bir arada kalmalarıyla ortaya çıkarlar.
Politen kromozomlar, 1881'de E. G Politen kromozomlar, 1881'de E.G. Balbiani tarafından ilk kez gözlemlenmişlerdir. Bu kromozomların en önemli özelliği interfaz evresindeki hücrelerin çekirdeğindegörülmeleridir.
Işık mikroskobu altında incelenen politen kromozomlar doğrusal olarak dizilen bir dizi bant ve ara bantlardan oluşmaktadırlar. Bireysel bantlar bazen "kromomer" olarak adlandırılır. Bu, kromozom boyunca lateral yoğunlaşma maddelerini tanımlayan bir terimdir. Her politen kromzom yaklaşık 200-600 µm uzunluğundadır. Politen kromozomlarında RNA yazılımının yoğun olduğu bölgelerde DNA yapısının gevşemesiyle ortaya çıkan kabarıklıklar Balbiani halkası olarak adlandırılır.