DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE KADIN SAĞLIĞININ DURUMU VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER Prof.Dr.Ayşe Akın B.Ü.Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD Başkent Üniversitesi Kadın – Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Araştırma ve Uygulama Merkezi http://bukcam.baskent.edu.tr

Dünyada Kadın Sağlığı / ÜS’nın Durumu SUNUM PLANI: Dünyada Kadın Sağlığı / ÜS’nın Durumu 2013 Global – Sağlık Surveyi (ÜS) sonuçları Türkiye’de Kadın Sağlığı / ÜS’nın Durumu 2013 TNSA Sonuçları Değişen Sağlık Sistemi – KS’na olası etkileri .

Sağlıklı olmak bireyin doğuştan sahip olduğu temel bir insan hakkıdır. Sağlık, sadece hastalık ya da sakatlığın olmaması değil, fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. (DSÖ–1948) Sağlıklı olmak bireyin doğuştan sahip olduğu temel bir insan hakkıdır. 3

Sağlığın başka bir tanımı İnsanların sosyal ve ekonomik bakımdan üretken bir hayat yaşayabilmelerine olanak tanıyacak bir sağlık düzeyine ulaşmasıdır. DSÖ 2000 yılı için sağlık hedefleri (1997)

KADIN SAĞLIĞININ BELİRLEYİCİLERİ Biyolojik- Fizyolojik özellikler Genetik Doğurganlık davranışları Gebelik,doğum,düşük, kontrasepsiyon Kadının Sağlık Durumu Sosyal faktörler Toplumsal statü, eğitim Ekonomi Toplumsal cinsiyet Kültürel Etkiler Aile ve toplumun etkisi Bireysel özellikler, Psikolojik durum ve davranışlar, Sağlık Sistemi ve Hizmetleri ile İlgili faktörler (Ulaşılabilirlik, Nitelik, Uzaklık

1978-Alma Ata Konferansı (TSH) Kadın Konusunda/ Sağlığında / Üreme Sağlığında en önemli Uluslar arası toplantılar: 1978-Alma Ata Konferansı (TSH) 1979 CEDAW (KY Ayırımcılığın önlenmesi sözleşmesi) 1986 Ottawa toplantısı-Sözleşmesi (Sağlığın Geliştirilmesi) 1994 – ICPD (Kalkınma Nüfus/ ÜS) 1995 – Pekin Toplantısı (Kadın Hakları)

Yaşlılık ICPD’ süreci: ICPD + 5 + 10 + 20 ÜS hizmetleri, Her iki cinsiyette ve yaşam boyu ve bütüncül olarak ele alınmalıdır Prenatal Dönem Yaşlılık Düşük doğum ağırlığı, malnutrisyon /Anemi İstenmeyen Gebelik CYBH /AIDS Maternal Mortalite /Morbidite Kadına karşı Şiddet Kanserler Prolapsus Osteoporoz Genetik Bozukluklar

KADIN-ANNE ve ÇOCUK SAĞLIĞINDA BÜTÜNCÜL YAKLAŞIM Kadın Çocuk Aile Planlaması Üreme Sağlığı Infertilite İnsan, kadın, üreme hakları Kadının Statüsü Düşük Kanser Gebe Adolesan Farklı cinsel tercihler Erkek katılımı HIV CYBE 2015 sonrası

Temel Anne Sağlığı Hizmetleri Temel Sağlık Hizmetleri GÜVENLİ ANNELİK DSÖ şeması Aile planlaması Doğum Öncesi Bakım Sağlıklı Doğum Obstetrik Bakım Temel ve Acil Doğum Sonu Bakım Temel Anne Sağlığı Hizmetleri Temel Sağlık Hizmetleri Kadın – Erkek Eşitliği Güvenli Annelik, Anne ve bebek ölümlerinin ve hastalıklarının azaltılmasına yönelik BÜTÜNCÜL bir yaklaşımdır.

Dünyada Üreme Sağlığı; (Global Survey sonuçları-2013) GÜNÜMÜZDE DURUM NASIL ?????

Aileler giderek küçülüyor, Çocuklar daha fazla yaşıyor, ICPD’den sonra Dünyada son 20 yılda Neler Oldu??? (ciddi ilerlemeler kaydedildi) Aileler giderek küçülüyor, Çocuklar daha fazla yaşıyor, Daha fazla kız çocuğu okula gidiyor, Kadınlar toplumda daha fazla söz sahibi oldular, sosyal olaylarda daha fazla rol alıyorlar, Gençler değişimin güçlü bir sembolü, ümidi, mekanizması oldular, İnsan hakları kuruluşları, STK’lar daha önem kazandı ve pek çok ülkede sayıları arttı. Bu kuruluşlar son derece güçlü olarak “CSÜS konularını, ayırımcılıkları, hakları daha yüksek sesle dile getirmekteler ….. 11

Anne Ölümleri- Maternal Mortalite (2013) 1994’den bu yana bütün ÜS göstergeleri içinde en büyük kazanım anne ölüm oranında (AÖO) olmuştur. 1994 – 2010 arası AÖO %47 azalmıştır. Buna rağmen her gün 800 kadın gebelik ve doğum nedeniyle ölmektedir. Gelişmiş ve gelişmekte olan bölgeler arasındaki farklılık ciddiyetini korumaktadır. Gelişmiş ülkelerde, maternal nedenlere bağlı yaşam boyu ölüm riski 1/3800 iken, gelişmekte olan bölgelerde 1/150, Sahra altı Afrika’da ise 1/39’dur.

DÜNYADA ANNE ÖLÜM ORANLARI Ülkeler / Bölgeler / Yüksek ve Düşük Gelirli / Kırsal ve Kentsel Nüfus Arasında Farklılıklar Var Dünyada 100.000’de 400 Malavi, Nijerya, Ruand, Sierra Leone ve Somali’de 1000’in üzerinde

Anne Ölümleri devam….. 1990’dan bu yana 26 ülkede büyük bölümü AIDS’e bağlı olmak üzere anne ölümlerinde artış yaşanmıştır. Anne ölümlerinin azaltılmasındaki kazanımlar, DÖB, sağlıklı doğum ve AOB konularındaki gelişmelere bağlanmıştır. Ülkelerin pek çoğu ÜS hizmetlerinin iyileştirilmesinde taahhütte bulunmuşlar ancak bu gerçekleşememiştir.

Son 20 Yılda DÖB Ve Sağlıklı Doğum Yapmadaki Değişim (Dünya) 1994 (%) 20 yıl sonrası (%) Doğum Öncesi Bakım 63 80 Sağlıklı Doğum 57 66 Sağlıklı doğum oranında gelir düzeyine, kırsal/kentsel yerleşime göre büyük eşitsizlikler görülmektedir. Bu durumun, Anne ölümlerinin %91’inin meydana geldiği 58 ülkedeki nitelikli sağlık personeli eksikliğine bağlı olduğu düşünülmüştür.

Sağlık Personeli Yardımıyla Doğum Sağlık hizmetlerinin dağılımı anne ölüm oranı ile güçlü bir ilişki göstermektedir. Acil Obst. Bakım (AOB) olanakları, Afrika’da %40 Avrupa’da %97 AÖ’nün en düşük olduğu ülkelerin %96’sında AOB olanaklarının yeterli coğrafi dağılım gösterdiği, AÖ yüksek olan ülkelerde bunun % 29’a düştüğü görülmektedir.

Modern KS Yöntemlerinde Karşılanamayan Gereksinim Küresel olarak doğurganlık 1994-2012 arasında %29 azalmıştır. Bu azalma, daha küçük aile isteği, çocukların hayatta kalabilmesi, kadınlar için özellikle eğitim olmak üzere artan fırsatlar gibi bir çok faktörün yanı sıra KS hizmetlere daha iyi erişimin sonucudur. Dünyada KS prevalansı son 20 yılda %58’den, %64’e yükselmiştir

Modern KS Yöntemlerinde Karşılanamayan Gereksinim KS prevalansı halen bazı çok yoksul ülkelerde %10’un altında kalmaya devam etmektedir. Global olarak üreme çağındaki kadınların %36’sının karşılanamayan gereksinimi mevcuttur, % 90’ı gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır.

İstenmeyen Gebeliklerin Önlenmesi / İsteyerek Düşükler Ülkeler halen, istenmeyen gebeliklerin önlenmesi ve düşüğe gereksinimin ortadan kaldırılması konusunda ICPD taahhütlerini yerine getirmekten uzaktır. Küresel düzeyde güvenli olmayan düşüğe bağlı ölüm riski azalmaktadır. Bu gelişme esas olarak gelişen teknolojilere, güvenli düşük hizmetlerine artan erişime atfedilmektedir.

İstenmeyen Gebeliklerin Önlenmesi/İsteyerek Düşükler Afrika ve Asya’da düşüğe bağlı ölüm hızları çok yüksektir; Afrika’daki düşük fatalitesi ABD’dekinin 800 katıdır. Dünyada düşüklerin toplam hızı son 20 yılda, 1000 kadında 35’den, 28’e düşmüş, ancak sonra 2008’de binde 29 olmak üzere sabit kalmıştır. En yüksek bölgesel hızlar Doğu Avrupa (43), en düşük bölgesel hız ise Batı Avrupa’dadır (12) Bütün düşüklerin %86’sı GOÜ’de meydana gelmektedir.

Kadın Sağlığında çok önemli bir konu “Sağlıksız Düşükler” Düşük Bin Kadında SAĞLIKSIZ DÜŞÜK DÜŞÜK (bin Kadında) DÜŞÜĞE BAĞLI ÖLÜM (100 bin düşükte) Kadın Sağlığında çok önemli bir konu “Sağlıksız Düşükler” Source: Sedgh et al. The Lancet, 370(9595):1338-1345. 2007

İstenmeyen Gebeliklerin Önlenmesi / İsteyerek Düşükler Gelişmekte olan ülkelerdeki sağlıksız düşüklerin yaklaşık 4 milyonu Adölesanlarda meydana gelmektedir. 25 yaşından genç kadınlar düşüğe bağlı bütün ölümlerin yarısından sorumludur. Mevcut kanıtlar genç yaş grubunun hizmete ulaşamadığını göstermektedir. Küresel araştırmaya göre, düşük konusunda yaşanan olumsuzluklar ülkenin zenginlik düzeyi ile ters orantılıdır.

İstenmeyen Geb.lerin Önlenmesi/İsteyerek Düşükler Son 20 yılda, sağlıksız düşüklere bağlı ölümlerin azaltılmasına, AÖ’nin düşmeye devam etmesine rağmen, Düşükle ilişkili ölümlerin sayısı sabit kalmıştır. 2008 yılı itibariyle 47000 anne ölümü güvenli olmayan düşüklere atfedilmiştir, bu sayı 1990’da 69000’dir. Ne var ki, Dünyada genel AÖ’nin içinde güvensiz düşüklerin payı artmıştır.

Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Kahire’den bu yana CYBE’lerde %40’lık artış önemli bir endişe nedenidir ve somut eylemler gerektirmektedir. 1995’de, DSÖ 15-49 yaş arası grupta 333 milyon tedavi edilebilir dört ana CYBE, sifiliz, gonore, klamidya ve trikomoniyazis vakası olduğu tahmininde bulunmuştur. 2005’de, bu sayı yaklaşık yarım milyara (448 milyon) ulaşmıştır. Latin Amerika’daki ve Sahra altı Afrika’daki dört kadından birinde, bu dört enfeksiyondan biri bulunmaktadır.

Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Kahire sonrası, CYBE tanı girişimleri çok az başarı göstermiştir. Vajinal akıntısı olan kadınlarda CYBE tanısı için sendromik algoritmaların yaygın kabulünün geçerliliği kanıtlanmamış ve gereksiz tedaviye yol açmıştır. Ucuz ve hassas hızlı tanı testlerine (RDT), laboratuvara sahip olmayan düşük kaynaklı bölgelerde acilen ihtiyaç duyulmaktadır.

Maternal Morbidite (Hastalık) Gebeliğe bağlı nedenlerle ölen her kadına karşılık yaklaşık 20 kadın ciddi ve uzun süren maternal hastalık yaşıyor. Ana nedenleri, yoksulluk ve nitelikli bakımın olmamasını da içeren AÖ’nün temel sebepleriyle aynıdır. Büyük çoğunluğu, sağlıklı doğum ve destek olarak AOB’la tamamen önlenebilmektedir.

Maternal morbidite Obstetrik fistül, gender dahil çeşitli eşitsizliklerin, ayrımcılığın, erken yaşta evliliğin, yoksulluğun ve Acil Obst. hizmetlere ulaşamamanın açık bir göstergesidir. Adölesan doğumların en yüksek, AOB’a erişimin düşük olduğu GOÜ’de yaklaşık 2-3.5 milyon kadın obstetrik fistül ile yaşamaktadır (yılda 5 bin-100 bin yeni vaka) Gelişmiş dünyada tamamen yok edilmiş olan obstetrik fistül, hala en yoksulları etkilemektedir. Obstetrik fistül dünyanın, küresel bir toplum olarak CSÜS haklarının ve hizmetlerin kullanımındaki başarısızlığını yansıtmaktadır.

Maternal Hastalık Global survey bulgularına göre: Ülkeler, infertilite, üreme sistemi kanserleri ve bulaşıcı olmayan hastalıklarla ilgili de taahhütlerde bulunmuşlardır . Ancak halen: yılda yarım milyon kadın, 2. en yaygın kadın kanseri olan Servikal Kansere yakalanmaktadır. Bu hastalıktan, yılda 275.000’den fazla kadın hayatını kaybetmektedir. HPV aşısı rahim ağzı kanserinin azaltılmasında büyük umut vermektedir.

Maternal Hastalık Varsıl ülkelerdeki kadınlar arasında en yaygın kanser türü olan meme kanseri halen her 100.000 kadından 70’ini etkilemektedir. Düşük gelirli ülkelerde insidans bunun yarısından daha azdır, Ancak tanı ve tedaviye yetersiz erişimden dolayı gelişmekte olan ülkelerdeki ölüm oranları gelişmiş ülkelerdekine benzer durumdadır.

Bölgelere Göre Meme kanseri yeni vaka görülme ve ölüm durumu (Yüz binde- 2002) 30