Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı , Bahar, Trakya Üniv Tıp Fak 6. Kurul, Neşe Akış, PhD, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Viroloji

NEDEN VİROLOJİ ? 1

VİRAL HASTALIKLAR

 En sık rastladığımız öksürük, boğaz ağrısı, ishal ve kusma atakları gibi hastalık belirtileri genellikle virüs enfeksiyonlarından kaynaklanır.  Daha nadir ama öldürücü kuduz ve AIDS hastalıkları virüslerle gelişir.  Ciddi sonuçlara yol açan akut ve kronik hepatit hastalıklarının virüslerinden biri olan HBV ile yer kürede insanların 1/3’ü enfektedir. NEDEN VİROLOJİ ?

Virüslerin mukoza bariyerlerinde açtıkları lezyonlar bakterilerin buralarda sekonder enfeksiyonuna yol açar ENFEKSİYONDA VİRÜS-BAKTERİ İŞBİRLİĞİ

VİRÜSLERİN TEKNOLOJİK KULLANIMI Gen tedavisinde gen nakledici Onkolitik virüslerle kanser hücrelerinin yıkımı Bakteri enfeksiyonlarına karşı faj tedavisi Bakteri tanısında faj tanısı BİYOTERÖR AJANLARI: Çiçek virüsü, Hemorarjik ateş yapan virüs

VİRAL ENFEKSİYONLARDA GENEL KURALLAR 2

İNSANDA VİRÜS BULAŞISI 1.Çevre ve kişiden 2.Hayvandan bireye 3.Artropod/ kemirgenle bulaşı Doğrudan temas Damlacık bulaşısı Besinle bulaşı a) artropod↔artropod→insan b) aşağı omurgalı↔artropod→insan c) artropod↔insan a) artropod↔kemirgen→insan Cinsel temas Fekal-oral bulaşı

VÜCUDA YAYILIMDA SIK GÖRÜLEN SÜREÇ Vücut yüzeyi veya enjeksiyon Primer odak: Lenf düğümü Geçici sığınma: Kan Sekonder odak: Kemik iliği, dalak, karaciğer, damar Hedefe varma: Kan Karaciğer Burun ve oral mukoza Deri Beyin Akciğer, endokrin bezler, böbrek, vb.. Periferal sinir

11 ÖRNEK-1

12 ÖRNEK-2

13 Virus ile enfekte bir ökaryotik hücrede 10 5 viriyon var HIV ile enfekte bir kişi günde viriyon üretiyor

Viral Tropizm Virüslerin tutunma reseptörleri özgül organ ve dokularda bulunur Farklı viruslar aynı reseptörü kullanabilir Farklı türlerin reseptörleri farklı olduğundan virüsleri de farklıdır

AKCİĞER SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONU YAPAN VİRAL ETKENLERİN ÖRNEK LİSTESİ Respiratory Sinsisyal Virüs Parainfluenza Virüsleri (özellikle Tip-III) İnfuenza Virüsleri Adenovirüsler Kızamık Virüsü Varisell-Zoster Virüsü Ö zellikle transplantasyon hastalarında Sitomegali Virüs Ö zellikle epidemilerde SARS Coronavirüs

En sık kullanılan viral tanı araçları Seroloji Moleküler tanı HBV, HCV Antikor ELISA: HBV TORCH HIV Ag ELISA: HBV Agg: Rotavirüs

Virüslerin Yapısı 3

ÇIPLAK VİRÜSLERİN YAPISI 1.Genom materyali + 2.Kapsid (protein/glikoprotein dizilerinin örgüsel polimerizasyonu ile oluşan kılıf. Üstü tutunma molekülleri ile kaplı)

ZARFLI VİRÜSLERİN YAPISI 1.Genom materyali + 2.Kapsid + 3.Zarf

VİRÜSLERDE EK YAPILAR Enzimler (membran eritmek, konak makinalarının kontrolü, konak genomuna entegrasyon, viral kromozom eşlenmesi, vb.. için gerekebilir. Genom materyali ile içiçe bulunduğundan ikisine birlikte çekirdek anlamında kor adı verilir)

Virüsler ICTV tarafından dört kritere göre sınıflanır 4

1- kapsid morfolojisi 2- boyut (nm) 3- kromozom 4- zarf varlığı 1- kapsid morfolojisi 2- boyut (nm) 3- kromozom 4- zarf varlığı KÜBİK SİMETRİ (İKOSOHEDRON) SARMAL ADENOVİRÜS ROTAVİRÜS PARAMİKSOVİRÜS KARMA HSV zarf 1- ti RNA + 2- ti RNA – 3- çi RNA 4- ti RNA + tt 5- ti DNA + 6- çi DNA 7- kısmen çi DNA tt 8- Subviral ajanlar (viroidler, satelitler ve araya giren ama çoğalmayan diziler) çi: çift iplik ti: tek iplik tt: ters transkriptaz VİRÜS SINIFLAMA KRİTERLERİ

(tt) iplik …

24 iplik … (tt) iplik …

Virüs çoğalması 5

ENFEKSİYON ve VİRİON ÜRETİMİ 1.Tutunma 2.İçeri girme (küçük viruslar pinositoz, zarflı virüsler füzyon veya endositoz) 3.Soyunma (hücre enzimleri viral kılıfı eritir) 4.Virion çoğalması veya konak genomuna entegrasyon (çoğalma yeri: RNA virusları sitoplazmada, DNA virusları çekirdekte) 5.Tümlenme (önce kapsid yapımı, sonra içine kromozom avlama. Tümlenme hücre çekirdeğinde, sitoplazmasında veya plazma membranında (zarflı virusların çoğu) olabilir) 5.Dışarı çıkış (zarfsız viruslar membranı eriterek, zarflılar tomurcuklanarak. Tomurcuklananlar konak membranına sarıldıklarından immün sistemce fazla fark edilmezler)

27 Tutunma

28 İçeri girme (RESİMDE FÜZYONLA GÖRÜLÜYOR)

29 Soyunma

DNA virüslerinde genel virion çoğalması Replikasyon: DNA’larını konak hücre çekirdeğinde viral enzimleri kullanarak eşler ve çoğaltırlar. RNA’ya dönüşme yoluna girenler tiRNA + gibi devam ederler. Transkripsiyon ve Translasyon: Yaptıkları mRNA’dan kapsid ve diğer proteinleri hücrenin enzimlerini kullanarak sitoplazmada sentez ederler Sentez edilen proteinler hücre çekirdeğine geçer ve DNA ile birleşerek virion oluşur Prof.Dr.Şaban Çavuşlu ders slaytı

RNA virüslerinde genel virion çoğalması Replikasyon: “+” polariteli kromozomal RNA “-” polariteli RNA veya DNA eşleneğini, ondan da “+” polariteli kromozom kopyalarını üretir “-” polariteli RNA önce “+” polariteli RNA kopyası oluşturulur, sonra yukarıdaki gibi devam eder. Transkripsiyon ve Translasyon: “+” polariteli kromozomal RNA mRNA işlevi görür. DNA’ya dönüşme yoluna girenler için klasik yol zaten mevcut. Sonra, viral enzimler yardımı ile kapsid ve viral proteinler hücre sitoplazmasında sentezlenir, virion oluşur Prof.Dr.Şaban Çavuşlu ders slaytı

Ters transkriptaz içeren RNA virüslerinde genel virion çoğalması Replikasyon: “+” polariteli RNA  eşlenik DNA (cDNA)  konak hücre kromozomu ile bütünleşme Transkripsiyon ve Translasyon: mRNA ve viral kromozom konak hücre enzimleri yardımı ile entegre viral DNA’dan sentezlenir Prof.Dr.Şaban Çavuşlu ders slaytı

33 RNA virüslerinden DNA’ya dönüşme yoluna girenler

34 Retroviruslar, HBV, vb… Ters transkriptaz içeren virüslerde konak genomuna entegrasyon

VİRAL TRANSKRİPSİYON ÇEŞİTLERİ tt

36

37 VİRAL TRANSKRİPSİYON ÇEŞİTLERİ (TEKRAR)

38 Tümlenme (RESİMDE TOMURCUKLANMA GÖRÜLÜYOR)

Dışarı çıkış

FÜZYONLA GİRME ERİTME (LİZİS) İLE ÇIKIŞ

FÜZYONLA GİRME TOMURCUKLANMA İLE ÇIKIŞ