AKUT LÖSEMİLERDE HEMŞİRELİK BAKIMI Hem. Emine KÖSE Hematoloji Kliniği

Tanım: Lösemi lökosit ve benzeri hücrelerin anormal ve kontrolsüz çoğalması, kemik iliği, çoğunlukla kan ve diğer dokuların bu hücrelerle infiltrasyonu ile karakterize, etiyolojisi bilinmeyen ve çoğunlukla fatal seyirli bir hastalık grubuna verilen genel addır.

ÇEŞİTLERİ Hematopoietik (kan yapımını etkileyen) malignansiler, kaynaklandığı lenfoid ya da miyoloid olarak kök hücreye göre sınıflandırılır. Ayrıca, semptomlarının ortaya çıkış zamanı ve hastalığın seyrine göre akut yada kronik olarak nitelendirilir. Bunlar: - AKUT MİYELOİD LÖSEMİ -         KRONİK MİYELOİD LÖSEMİ -         AKUT LENFOSİTİK LÖSEMİ -         KRONİK LENFOSİTİK LÖSEMİ

HASTALIĞIN SEYRİ Akut lösemide semptomlar birkaç hafta içinde aniden başlar. Akut lösemiler çok hızlı ilerler, tedavi edilmediğinde birkaç hafta yada ay içinde ölüm gerçekleşebilir.

ETİYOLOJİ Lösemilerin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak viral hastalık patogenizi ya da genetik etkilenme olabileceğine ilişkin göstergelerden bahsedilmektedir. Kemik iliği, radyasyon ve benzeri melphen gibi bazı kimyasal maddelere maruz kalması sonucu harabiyete uğrar.

TANI İŞLEMLERİ Tam kan sayımı yapılır. Trombositopeni ve eritropeni vardır. Periferik kanın morfolojik değerlendirilmesi yapılır. Kemik iliği aspirasyonunda olgunlaşmamış blast hücreler vardır.

BELİRTİ VE BULGULAR Ateş ve enfeksiyon nötropeniden, halsizlik ve yorgunluk anemiden, kanamaya eğilim trombositopeniden kaynaklanmaktadır. Blastlar, dişeti, karaciğer, dalak ve deriye ilfiltre olur. Lösemik hücrelerin infiltrasyonuna bağlı olarak karaciğer ve dalak büyümesi nedeniyle ağrı, dişetlerinde hipertrofi, kemik iliği genişlemesi ile ilgili kemik ve eklem ağrısı görülür.

TEDAVİ Akut lösemilerin tedavisinde acil yoğun kemoterapi yapılır. Başlangıç kemoterapisine genellikle indüksiyon denir ve bu aşamada tam remisyon hedeflenmektedir. İndüksiyon tedavisinin amacı lösemik hücreleri yok etmeyi sağlamaktır. AML de en sık kullanılan kemoterapik ajan, IDARUBİSİN ve ARA-C dir. ALL de en sık kullanılan kemoterapik ajanlar, VİNCRİSTİNE, PREDNİSONE, DAUNORUBİCİNE, CYCLOPHOSPHAMİDE ve L-ASPARAGİNASE’dır.

TEDAVİ Destek tedavi olarak kan ürünlari (eritrosit trombosit ve taze donmuş plazma) transfüzyonu yapılır. Granülosit büyüme faktörü, kemik iliğini uyarıp, hızlı lökosit üreterek nötropeni süresini kısaltmaktadır. Hasta indüksiyon tedavisi ile iyileşme gösterdiğinde (lökosit ve trombosit sayılarının normal değere düşmüş ve enfeksiyon sorunu giderilmiş olduğunda) hastaya tam remisyon (sağlamlaştırma) tedavisi uygulanır. Bu amaçla hastaya remisyon oluşturan ve genelde tek ilaç olarak ARA-C kullanılmaktadır.

TEDAVİ Ancak bu yoğun tedaviye rağmen, remisyon süresi fazla uzun sürmemektedir. Hastaların % 70’inde relaps (hastalığın tekrarı) görülmektedir. En uzun remisyon ortalama 5 yıl kadardır. Akut lösemili hastalara uygulanan diğer bir tedavi yöntemi kemik iliği transplantasyonudur. Bu tedavi yönteminin amacı; hasta kemik iliği yerine normal kemik iliği konmasıdır.

LÖSEMİLİ HASTALAR İÇİN OLASI HEMŞİRELİK TANILARI - Enfeksiyon ve Kanama Riski - Mukoz Membran Değişikliği - Ağrı Beslenmede Değişiklik, Beden Gereksiniminden Az Beslenme - Yorgunluk - Fiziksel Harakette Bozulma - Diyare - Bireysel Bakım Eksikliği - Beden Bilincinde Bozulma - Anksiyete - Bilgi Eksikliği - Sıvı Volüm Eksikliği

HEMŞİRELİK BAKIMININ AMAÇLARI - Hastanın rahatlığının sağlanması -Yeterli beslenme düzeyine ulaşılması ve devamlılığının sağlanması - Bireysel bakım - Aktivite toleransı -Tanısı ve prognozu ile baş edebilme yeteneği - Pozitif beden bilinci - Hastalık sürecini ve tedavisini anlaması - Komplikasyonların olmamasıdır.

Hemşirelik Girişimleri -Hasta çevredeki enfeksiyon kaynaklarından korunur. Tüm kullandığı araç ve gereçlerin temizliğine özen gösterilir. -Diş fırçalanırken yumuşak diş fırçası kullanması sağlanmalıdır. Ancak nötrofil sayısı çok düşük olduğunda; oral kavitede enfeksiyon gelişmesini önlemek için koruyucu olarak klorheksidin, bikarbonat ve mikostatinle 6 saatte bir ağız bakımı verilir.

-Ağrı ve hastanın rahatlığının sağlanması -Ağrı ve hastanın rahatlığının sağlanması. Ağrı kontrolü için analjezik verilmesi sağlanır. -Hastanın yemek öğünleri sık ve az miktarda olmalı ve gıdaları yumuşak olmalıdır. Diyeti bol proteinli vitaminli olmalıdır. Soyulmamış meyve ve çiğ sebze verilmemelidir. -Trombosit sayısının azalması sebebiyle hasta kanamaya yatkındır. Hastanın travmadan korunması, deri, idrar ve gaitasının kanama yönünden dikkatle değerlendirilmesi gerekir. İ.M. ve S.C. enjeksiyon yapmaktan kaçınılmalıdır.

-Kemoterapi uygulanan hastanın hidrasyonunun değerlendirilmesi önemlidir. Hastanın aldığı çıkardığı sıvı miktarının ölçülmesi ve laboratuvar bulguları izlenir. Dengeyi sağlamak için sıvı ve elektrolitler verilebilir. -Hareket ve dinlenmesinin sağlanması. Hastanın odadan çıkartılarak kısa süreli yürüyüş yapması sağlanır. -Hastaya hastalığın tedavisi ve bakımı konusunda gerekli bilgiler verilir. Anksiyete azaltılmaya çalışılır.

VAKA SUNUMU Hastanın Kimlik Bilgileri: Adı Soyadı : S.B. Cinsiyeti: Kadın Yaşı: 24 Kilo: 46 kg Boy : 162 cm Eğitim Durumu: İlkokul mezunu Sosyal Güvencesi :Yeşil Kart Medeni Durumu: Evli iki çocuğu var Mesleği : Ev hanımı

VAKA SUNUMU Yakınması : Yorgunluk, Halsizlik, Baş Dönmesi, Eklem Ağrıları (dizlerde ve kollarda), Gece Terlemeleri, Ateş.

VAKA SUNUMU Öykü : Yukarıda belirtilen yakınmalarla daha önce bir başka sağlık kuruluşuna başvuran hastaya Tilcotil, Muscoril ampul, aspirin, metsil, Duocid 2x1 gr. verilmiş. Hastanın yakınmaları geçmeyince, Ankara Numune Hastanesine sevk edilmiş. Burada anemi ve trombositopeni düşünülüp yapılan kemik iliği aspirasyonu sonucı ALL tanısı konulmuş ve CALGB tedavisi başlanmıştır.

CALGB TEDAVİSİ Daunorubicine ( 3 doz) Cyclophosphamide (1 doz) L-Asparaginase (6 doz) Vincristine (4 doz) Prednol tabletten oluşan kemoterapi tedavisine başlanmış ve halen hasta kemoterapi almaktadır.

Aktivite: Yorgunluk, halsizlik, günlük aktivitelerini yerine getirmede güçlük Dolaşım: Çarpıntı, taşikardi, solukluk Boşaltım: Konstipasyon Beslenme ve Sıvı Durumu: Bulantı, kilo kaybı, iştahsızlık Nörolojik Muayene: Açık, oryante. Ağrı: Baş ağrısı, eklem ağrısı Solunum: Hafif hareketle bile artan dispne

HAYATİ BULGULARI   Tansiyon : 100/60 mmHg Ateş: 37,4 0 C Nabız: 96’ Solunum : 22’

LABORATUVAR DEĞERLERİ KEMOTERAPİ ÖNCESİ KEMOTERAPİ SONRASI   TEST DEĞER  Normal değer Hb 6.39 (12.30-15.30) 7.8 Htc 18.3 (36.00-45.00) 21.2 BK 2.550 (4.40-11.30) 4.94 Plt 26.2 (150.0-450.0) 107.0

İLAÇLAR Klorhex Gargara 4x1 mikostatin Gargara 4x1 Omeprol tablet 1x1 Prednol tablet 16 mg 2x2 Cipro tablet 2x1 Doucid tablet 2x1 Daflon tablet 3x2 Proctoglyvenol pomat 2x1 Anestol pomat 2x1 Abelcet flakon 1x150 mg Systral ampul 1x1 Parol tablet 1x1  

HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ HEMŞİRELİK TANISI AMAÇ HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ Kemik iliği baskılanması ve immunosüpresyon nedeniyle Enfeksiyon Riski Enfeksiyon olmaması -Bütün sistemler enfeksiyon belirti ve bulguları açısından değerlendirilir. - Hastanın durumuna uygun sıklıkla yaşam bulguları izlenir - Laboratuvar bulguları değerlendirilir. -  Ziyaretçiler kısıtlanır -  Oral hijyenin bakımı sağlanır (gargaranın düzenli aralıklarla yapılması) -  İnvaziv girişimler sırasında aseptik teknik kullanılır - Hasta, ailesi ve sağlık personelinin el yıkamaya dikkat etmeleri sağlanır.

HEMŞİRELİKGİRİŞİMLERİ HEMŞİRELİK TANISI AMAÇ HEMŞİRELİKGİRİŞİMLERİ Kanamaya Eğilim Kanama Belirtilerinin Erken Tanınması -Erken kanama belirtileri gözlenir ve bu belirtiler hastaya öğretilir -Deride peteşi, ekimoz kontrolü yapılır - Diş eti, burun, idrar, dışkı kanamaları gibi normal olmayan kanamalar doktora haber verilir. - İ.M. Enjeksiyonlardan kaçınılmalıdır. - Sert burun temizliğinden kaçınması konusunda hastaya eğitim verilir. - Hasta travmadan korunur. - Hastanın konstipasyonu giderilmeye çalışılır (bol sıvı alması, ilaçlarını ve pomadlarını düzenli kullanması sağlanır).

HEMŞİRELİKGİRİŞİMLERİ HEMŞİRELİK TANISI AMAÇ HEMŞİRELİKGİRİŞİMLERİ Kemoterapinin GİS’e olan etkisi nedeniyle “Beden Gereksiniminden Daha Az Beslenme” Hastanın Yeterli Beslenmesini Sağlamak - Günlük besin alımı gözlenerek yeterli kaloride beslenmesi sağlanır. Hastanın gün boyunca az ve sık aralıklarla beslenmesi sağlanır Kemoterapi öncesinde, sırasında ve sonrasında doktor istemine göre antiemetik verilir. -Hastaya yemeklerden önce ağız bakımı verilir

HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ HEMŞİRELİK TANISI AMAÇ HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ Kanser hücresinin kemik periostuna infiltrasyonuna bağlı “Ağrı” Hastanın ağrısını mümkün olduğunca azaltmak -  Hastanın ağrısı değerlendirilir. -  Ağrıyı uyaracak baskı, ışık, gürültü gibi çevresel etkinlikler ortadan kaldırılır. -  Uygun pozisyon verilir, ekstremiteler yastıkla desteklenir. -  Dikkati başka yöne çekme gibi teknikler uygulanır (radyo, televizyon, müzik dinleme, okuma vb.). -  Hafif masaj ile ağrı azaltılmaya çalışılır. - Doktor işbirliği ile analjezikler verilir.

HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ HEMŞİRELİK TANISI AMAÇ HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ Anemi nedeniyle “Aktivite intolarenası” Hastanın sınırları dahilinde hareket edebilmesini ve dinlenmesini sağlamak -    Hasta ile hangi aktiviteleri yapabileceği ve öncelikleri belirlenir. -    Hasta ile hareketin önemi tartışılır. -    Hastanın odadan çıkartılarak kısa süreli yürüyüş yapması sağlanır. -    Uyuma şekli değerlendirilir. Uyuması için sessiz ve sakin bir ortam sağlanır. - Hastanın gece en az 7-8 saat uyuması ve gündüz uyku periyotları oluşturması sağlanır

HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ HEMŞİRELİK TANISI AMAÇ HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ Fiziksel görünümü nedeniyle “Beden İmajında Bozukluk Riski” Sağlıklı bir uyum ve başetme becerilerini gösterebilmesi -    Duygularını, özellikle hislerini, düşüncelerini ifade etmesi için cesaretlendirilir. -    Sağlık problemi, tedavi, prognoz, ilerlemeler konusunda soru sorması için cesaretlendirilir. -    Doğru, güvenilir bilgi verilir ve verilmiş olan bilgi pekiştirilir. -    Kendi bakımı ve bakım vericileri konusunda sahip olduğu yanlış anlama ve kavramlar açıklığa kavuşturulur. -    Aile üyeleri ile iletişim kurması sağlanır. -Uyum sağlamak için aile desteklenir.

KAYNAKÇA AKDEMİR N., BİROL L.(2003) İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı, I. Baskı, Vehbi Koç Vakfı SANERC Yayın No: 2 ( S 16-24, 285-295). BİROL L.(2002) Hemşirelik Süreci, 5. Baskı, İzmir Etki Matbaacılık Yayıncılık Ltd.Şti. ( S 309-318)

Dinlediğiniz İçin TEŞEKKÜR EDERİZ