Refah Ekonomisi

Giriş Toplumların ekonomide iki temel hedefleri vardır:Etkinlik ve Adalet Kaynakların kıt olması bu kaynakların (gelişmiş yada az gelişmiş ülke olmaksızın) etkin kullanımını zorunlu kılmaktadır. Ekonomide bireyler yada üretici firmalar fayda ve karını max. etme çabası içerisindedirler.

Giriş Rekabetçi firmalar için piyasa fiyatı veri iken, karı azamileştirmenin yolu maliyetleri min. etmekten geçer. Tüketiciler içinde piyasa fiyatı veri iken en yüksek faydayı sağlamak için en yüksek faydayı sağlayacak mal bileşimini seçer. İşte tam rekabet koşullarında üretici ve tüketicilerin optimum sağlanmış olacaktır.

Giriş Ancak toplumlar Pareto etkinlik yerine maliyeti etkinlik kaybı olsa bile gelirin adil dağılımını isteyebilir. Böyle bir toplumda sosyal refahın azamileştirilmesinin yolu gelirin yeniden dağıtımından geçer. Bu görev Vergi, sosyal transferler, destekleme ve kamulaştırma gibi araçları kullanan devlete aittir.

Ekonomide Genel Denge Analizi Ekonomide denge analizleri iki türden yapılmaktadır. Kısmi Denge ve Genel Denge. Kısmi denge analizi Camridge Okulundan A. Marshall tarafından geliştirilmiş ve ismi ile anılmakta iken, Genel denge Analizi üzerinde L.Walras, K.J.Arrow, G.Debreu gibi ekonomistler çalışmıştır.

Kısmi Denge Analizi Bu analizde tek bir piyasadaki denge üzerinde çalışılıyor. Bu analize göre; Sadece incelenen piyasa üzerindeki bir değişim yada tercih, sadece incelenen piyasa üzerinde etkilidir. Yani bir malın fiyatındaki değişim sadece o mal piyasasını etkileyecektir. Diğer piyasalarda oluşabilecek etki sabit kabul edilir. Kısmi denge yaklaşımında bir malın fiyatındaki değişimin ikame ve tamamlayıcı mallar üzerindeki etkisi (yayılma etkisi) ve etkilen bu piyasaların ilgili mal piyasasındaki etkileri(geri besleme etkisi) ihmal edilmiştir.

Genel Denge Analizi Tüketicilerin piyasa fiyatları veri iken belli bir bütçe ile faydalarını, firmaların ise karlarını max. ettikleri noktadır. Tek bir piyasanın analizi Kısmi Denge, tüm piyasaların eşanlı incelenmesi ise genel denge analizinin konusunu oluşturur. Yani piyasalar arasında etkileşim söz konusudur. Bir piyasada meydana gelen değişmeler (talep artış azalışları) diğer piyasaları etkilediği ihmal edilmemiş, ortaya çıkan yeni durumun diğer piyasaları etkilediği savunulmuştur.

Genel Denge Analizinin Savunucuları Statik genel denge analizini savunan ilk iktisatçılar Fizyokratlar olup, toprağın tek üretken sektör olduğu, diğerlerinin kısır sektör olduğu savunulmuştur. Genel denge analizini esas inceleyen Walras ve Pareto’dur. Uygulamada kullanılabillir hale geririlmesinde Loentief etkili olmuştur.

Walras Kanunu Walras’ın geliştirdiği ve kendi adıyla anılan teoriye göre, bir piyasada talep fazlası varsa başka bir piyasada mutlaka arz fazlası vardır. Bu sebeple bir ekonomide her zaman ortaya çıkan talep fazlası ve arz fazlası eşit olup, arz talep toplamları sıfıra eşitlenecektir. Walrasyan Sistem statiktir. Çünkü t dönemindeki ayrı denge analizi, t+1 döneminde ise ayrı denge analizi yapılarak, daha sonra bu gerçekleşen dengeler ayrı ayrı karşılaştırılarak statik analiz edilmektedir.

Genel Denge Analizinin Varsayımları Ekonomide iki birey, iki mal ve iki üretim faktörü bulunmaktadır. Üretimde ve tüketimde dışsallık bulunmamaktadır. Mal ve faktör piyasalarında tam rekabet koşulları geçerlidir. Ekonomide devlet ve dış ticaret bulunmamaktadır. Üretim ve tüketim aynı yer ve zamanda yapılmaktadır. Dolayısıyla taşıma ve depolama giderleri sıfırdır. Kayıtsızlık ve eş ürün eğrileri orijine göre dışbükey bir görünüm arz etmektedir.

Genel Denge-Kısmi Denge Eonomide ne zaman kısmi ne zaman genel denge analizi yapılacağı işi tecrübe işidir. Eğer analiz edilecek piyasadaki girdi ve çıktıları, tüm ekonomi içerisindeki payı oldukça küçükse kısmi analiz yapılabilir. Belli bir gıda ürüne olan zevklerdeki değişmenin girdi ve çıktı fiyatları üzerindeki etkisi, Ancak demir-çelik üretimindeki teknolojik değişim veya petrol darboğazı tüm ekonomik girdi- çıktıları üzerinde etkili olduğundan genel denge analizi yapılmalıdır.

Refah Ekonomisi Genel denge analizi ile bütünleşen konuların başında refah ekonomisi gelir. Birbirilerinden farklı ve alternatif olabilecek birden fazla ekonomik durumdan hangisinin toplum faydasını azamileştireceğini araştırır. Toplum faydasını azamileştirme yada optimal düzeyini belirlemede kullanılan kriterlerin başında Pareto optimalite kriterleri gelmektedir. Refah ekonomisi değer yargılarını ön planda tuttuğu için normatif bir teoridir.

Pareto Optimalite Kriterleri Pareto Optimaline göre Bir bireyin refahını azaltmaksızın, bir başka bireyin refahını arttırmanın mümkün olmadığı durumda Pareto optimumu sağlanmıştır. Bir bireyin refahını azaltmaksızın, bir başka bireyin refahını arttırmanın mümkün olduğu durumda, toplumsal refahta artış meydana gelir. Diğer bireylerin refahı değişmeksizin en az bir bireyin refahının kötüleştiği durumda toplumsal refahta azalma meydana gelir.

Genel denge Analizi Genel denge analizi açıklanırken Edgeworth kutu diyagramında yararlanılarak, önce tüketiciler arası daha sonra üreticiler arasında denge ve nihai olarak üretici ve tüketicilerin birlikte ele alındığı genel denge analizi yapılacaktır.

Edgeworth Kutu Diyagramı Edgeworth kutu diyagramında iki tüketicinin iki mal tüketerek aynı anlı nasıl dengeye geldiği basit bir modelle açıklanmaktadır. Her tüketici başlangıçta belirli birer mala sahip ve bu mallar rekabetçi bir piyasada fayda max. için değiştirilibiliyor. Kuramı geliştirmek için basitleştirilen bu model daha sonra n sayıda tüketici ve m sayıda mal için genelleştirilir.

Edgeworth Kutu Diyagramının Varsayımları Ekonomide iki mal(X,Y) ve iki tüketici (A,B) vardır Başlangıçta Tüketici A’ nın sahip olduğu mal demeti (XA, YA), Tüketici B’ nin (XB, YB) ‘dir. Tüketicilerin normal davranış özelliklerine sahip ve farksızlık eğrileri orijine göre dışbükeydir. Tüketicilerin fayda fonksiyonları birbirinden bağımsızdır. Analiz tam rekabet piyasasında yapılmaktadır, tüm girdi ve çıktı fiyatları veri olarak alınmaktadır. Analize işlem maliyetleri, dış ticaret ve devlet dahil edilmemiştir.

Y malı B (By) K 5 (Ay) 6 birim 3 10 birim X malı A (Ax) (Bx)

Değişimde etkinlik ve Pareto Optimumu İki tüketicinin bulunduğu bir modelde Pareto optimumuna ulaşmanın bir yolu; tüketicilerden birisinin faydasını bütçe kısıtı altında maksimize ederken diğer tüketicinin faydasının belirli bir düzeyin altına düşmesine izin verilmemesidir. Bu durumda tüketicilerden birisini kötü konuma sokmadan diğerini daha iyi konuma getirmek olanaksız olur. Her iki tüketicinin de iki malı pozitif miktarlarda tükettikleri kabul edilirse farksızlık eğrilerinin eğimleri her iki tüketici için eşit olacaktır. Çünkü farksızlık eğrileri teğettir. Dolayısıyla denge koşulu iki tüketici için şu şekilde olacaktır; MRSa=MRSb (Marjinal İkame Oranı) Bu sonuca göre rekabetçi dengede tüm tüketiciler için marjinal ikame oranının eşit olduğu ve Pareto optimumunun sağlandığı kabul edilir. Dolayısıyla her rekabetçi denge Pareto optimumdur. Çünkü rekabetçi piyasada her tüketici ilan edilen fiyat setinde faydasını maksimize eder.

Değişimde etkinlik ve Pareto Optimumu Eğer tüketici tercihleri normal davranış özelliklerine sahipse ve tüketimde dışsallıklar yok ise, her rekabetçi piyasanın pür değişim dengesi etkindir ve Pareto optimaldir. Bu sonuç refah ekonomisinde birinci teorem olarak adlandırılır. Pareto optimalite n sayıdaki tüketici durumunda ise şu şekilde olacaktır: MRS1=MRS2=…=MRSn

Anlaşma Eğrisi ve Pareto Optimumu Eğer başlangıç noktasında, tüketicilerin MRS eşit değilse (Px/Py), tüketiciler arasında değişime gitmek faydalarını artıracktır. Ancak değişim iki tüketicinin farksızlık eğrilerinin birbirine teğet olduğu yere kadar olacaktır. Tüketicler arasındaki değişimin son bulduğu ve marjinal ikame oranlarının eşitlendiği pareto optimal noktaların birleştirilmesiye elde edilen eğriye anlaşma yada sözleşme eğrisi denir.

Anlaşma Eğrisi

Anlaşma Eğrisi Diyagramdaki taralı bölgedeki anlaşma eğrisi üzerindeki herhangi bir noktada hem pareto optimaldir hemde pareto üstündür. Çünkü başlangıç noktası Z ‘de hiç kimsenin refah düzeyini azaltmadan en az bir bireyin refah düzeyi arttırılabilmaktadir. Taralı alan üzerinde olupta anlaşma eğrisi üzerinde kalanlar pareto optimal olup, pareto üstün değildir. D ve F noktaları arasında, hiç kimsenin refah düzeyini azaltmadan birinin refahını artırma mümkün değildir. (Birinci Teorem)

Refah Eko. İkinci Teoremi Şimdiye kadar yapılan açıklamalerda devlet müdahalesi olmadığı ve piyasada tam rekabet varsayımından hareket edilmiştir. Pareto optimalinin başlangıç noktasında, optimalite sağlanmasına rağmen bazı bireyler yine zengin yada yoksul kalabilirler. Ekonomistler bu tartışmaya girmeyip, konuyu politikacılara bırakırlar. Başlangıçtaki dağılımın daha adil olması için, kamu tarafından vergi ve harcamalar yolu ile müdahale edilip, eşitlik sağlamaya çalışılır.

Refah Eko. İkinci Teoremi Söz konusu müdahaleden sonra yeni bir optimal başlangıç noktasına ulaşılır. Tüketici tercihleri ile ilgili varsayımların geçerli olduğu (farksızlık eğrileri orijine dışbükeydir, süreklilik) ve tüketimde dışsallığın bulunmadığı varsayımı altında transfer ve değişim sonucu yeni bir dengeye ulaşılmaktadır ki bu refah ekonomisinde ikinci teorem olarak adlandırılır.

Refah Ekonomisinin İkinci Teoremi

Üretimde Etkinlik ve Genel Denge Üretimde etkinlik, tüketimde etkinlik analizine benzemektedir. Üretim sürecinde elde edilen ürünlerden (çıktı)hiçbirinin üretim miktarını azaltmadan, diğerinin miktarının arttırılmasının imkansız olduğu durumlarda, girdilerde etkin dağılımın sağlandığı ve aynı zamanda üretimde etkinliğin sağlandığı kabul edilir. Üretimde etkinlikte Edgeworth Kutu diyagramı kullanılarak analiz edilmektedir.

Üretimde Etkinlik Varsayımları Bu analizde de iki mal (X,Y) üretilmekte ve bunun için iki faktör (K,L) kullanılmaktadır. Üretim miktarları sabit ve toplam üretim miktarı sabittir. Üretim fonksiyonları sürekli, orijine göre dışbükey ve birinci dereceden homojendir (ölçeğe göre sabit getiri geçerlidir). Üretim teknolojisi veridir.

Üretimde Etkinlik ve Genel Denge

Üretimde Etkinlik ve Genel Denge Eğer üretimde, Y malı üretimini azaltmadan, X malının üretimi arttırılamıyorsa, üretimde etkinlik sağlanmış olur. Eş-Ürün eğrilerinin birbirilerine teğet olduğu noktaların geometrik ortası üretim anlaşma eğirisi yada etkin üretim eğrisi olarak adlandırılır. Yanı bu eğri üzerindeki tüm noktalarda, X ve Y malı üretimi için tüm girdiler etkin olarak kullanılmıştır.

Üretimde Etkinlik ve Genel Denge Eş ürün eğrileri birbirine teğetse, iki malın MTİO eşit olacaktır. MTİO üretim düzeyi aynı kalmak şartı ile, bir girdinin yerine diğerinin hangi miktarda ikame edileceği, yani 1 br. emek azaltıldığında ne kadar br. Sermaye kullanacağımızı ifade eder. Etkin üretim düzeyinde Y malı üretimin azaltmadan, X malı üretimini artırmak mümkün değildir.

Üretim İmkanları Sınırı Etkin üretim seti üzerindeki üretim düzeylerinin, X ve Y ekseninden oluşan bir şekil üzerinde gösterilmesiyle üretim imkânları eğrisi elde edilir. Üretim olanakları eğrisi üzerindeki noktalar tüm girdilerin etkin biçimde kullanılması durumunda elde edilen maksimum Y malı ve X malı bileşimini göstermektedir. Etkin üretim seti üzerinde, bir malın üretiminin azaltılmadan diğer malın üretiminin artırılamayacağı belirlenmişti.

Üretim İmkanları Eğrisi

Üretim ve Tüketimde Genel Denge Sadece üretimde yada tüketimde etkinliğin sağlanması problemin yarısını çözdüğü açıktır. Aslolan birlikte etkinliğin sağlanmasıdır. Bunun genel denge analizi için yine iki mal (X,Y) ve bunları tüketen bir birey yada aynı tercihlere sahip (aynı kayıtsızlık eğrisi üzerinde olma) birçok birey var varsayımından yola çıkılır. Üretim İmkanlarını eğrisini tek bir noktadan kesen, bireyin farksızlık eğrisinin olduğu nokta üretici ve tüketiciler için denge noktasıdır.

İkinci En İyi Teoremi Bir ekonomide rekabetçi genel denge varsayımlarının veya pareto optimalitesini aynı anda gerçekleştirmek oldukça zordur. Eksik rekabet koşulları, dışsallıklar, kamusal malların varlığı bunda etkilidir. Eğer pareto optimal koşullarının tümü sağlanamıyorsa, bbu koşullardan mümkün olduğunca çoğunun sağlanmasına dönük istekler gereksizdir. İşte bu İkinci En İyi teoremin genel ifadesidir. Toplum refahı açısından az sayıda optimalite ilksinin ihlali, çok sayıda ilkenin gerçekleştirlmesinden iyi olduğu söylenemez.