£KOLOJİ

= EKOLOJİ = Ekoloji; canlıların birbirleriyle ve çevresiyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır. Canlının bulunduğu yerdeki fiziksel koşullar ve diğer canlılar o canlının çevresini oluşturur. Ekoloji içerisinde yer alan canlıların organizasyonu; Hücre  doku  organ  organ sistemleri  organizma  populasyon  kommunite  ekosistem  biyosfer Ekosistem; çeşitli canlılarla onların cansız çevrelerinin oluşturduğu ekolojik sistemlerin bütünüdür. Örneğin;Beyşehir gölü, Karadeniz gölü, Karadeniz gibi geniş alanları kaplayan birimler, ekosistem örnekleridir. Ekosistemi oluşturan canlılar, beslenme şekillerine göre 3 gruba ayrılırlar.

FOTOTROFLAR 1. OTOTROFLAR KEMOTROFLAR HOLOZOİK BESLENME CANLILAR 2. HETEROTROFLAR SİMBİYOZLUK SAPROFİTLİK 3. HEM OTOTROF HEM HETEROTROFLAR

1. OTOTROFLAR ( üreticiler ) Işık enerjisi veya kimyasal enerjiyi kullanarak inorganik maddeleri (H2O, CO2, mineraller vb…) organik maddelere dönüşebilen canlılardır. 2’ye ayrılır; Fototroflar b. Kemotroflar Enerji İnorganik madde Organik madde

Klorofil Pigmenti Fototroflar Fototroflar, sahip oldukları klorofil pigmenti sayesinde ışık enerjisini kullanarak, organik madde üretimi yapar. Tüm yeşil bitkiler, mavi yeşil algler, bazı protistatlar (örneğin öglena) ve bazı bakteriler (fotosentetik bakteriler) fototrof canlılardır. Klorofil pigmenti ile güneş ışığını soğutarak,havadan aldıkları CO2 ile topraktan aldıkları su ve mineralleri kullanarak organik besin ve O2 üretimi yaparlar.Bu olaya fotosentez denir. Işık Enerjisi CO 2 + H2O Besin + O2 Klorofil Pigmenti

b. Kemotroflar Kimyasal enerjiyi kullanarak, inorganik maddelerden organik madde üretimi yaparlar. Kimyasal Enerji CO 2 + H2O Besin N (azot) bakterileri,Fe,S, metan ve Hidrojen bakterileri kemotrof canlılardır. Klorofil pigmentleri yoktur. Kimyasal enerji ile CO2 ve H2O ’yu kullanarak besin üretimi yaparlar. Bu olaya kemosentez denir.

2. HETEROTROFLAR ( tüketiciler ) Yaşamlarını, ototrof ve diğer heterotrof canlılar ile beslenerek sürdürürler. 3’e ayrılır: a. Holozoik Beslenme b. Simbiyozluk c. Saprofitlik Holozoik Beslenme Canlılarım besinlerini katı parçacıklar şeklinde almasıdır. Eğer canlı, üreticilerden besleniyorsa, otobur(otçul-herbivor), tüketicilerden besleniyorsa, etobur(etçil-karnivor),karışık besleniyorsa, hem etobur hem otobur(omnivor) olarak adlandırılır. b. Simbiyozluk Ortak yaşam şeklidir. 1. Yararlı Bitkiler : Birlikte yaşayan canlılar arasında yarar söz konusudur. 2. Zararlı Bitkiler : Birlikte yaşayan canlılar arasında zarar söz konusudur. Yararlı Birlikler Mutualizm Kommensalizm

Mutualizm Birlikte yaşayan canlılar arasında karşılıklı yarar ilişkisi vardır. Birbirlerine olumlu etki yaparlar. Fakat ayrıldıklarında her ikisi de bu ayrılıktan zarar görür. Birey sayısı Birey sayısı B Birey türü A canlısı B Birlikte + ayrı - A B A A ve B aynı ortamda A ve B farklı ortamda + : yarar görme - : zarar görme

Mutualizim’e en güzel örnek, mantar ile algin oluşturduğu liken birliğidir. Su, mineral CO2 Alg  liken birliği mantar besin O2 Mantar, klorofil pigmenti olmadığından fotosentez yapamaz ve besin üretemez. Alg, klorofil pigmenti bulunduran, tek hücreli canlıdır. Alg, fotosentez yaparak besin ve O2 üretir. Mantar, ihtiyacı olan besin ve O2 ‘yi algden karşılarken, solunum ile çıkardığı CO2’yi topraktan aldığı su ve mineralleri alge verir. Ayrıldıkları zaman mantar, besin ve O2’den, alg ise su, mineral ve CO2’den yoksun kalarak ölür..

Birey türü A canlısı B Birlikte + ayrı - Kommensalizm Birlikte yaşayan canlılar arasında tek taraflı bir yarar söz konusudur. Biri diğerinden yarar sağlarken, diğer canlı bu ilişkiden hiç etkilenmez. Ayrıldıklarında ise sadece yarar gören canlı bu ayrılıktan zarar görür.diğer canlı için ne yarar ne de zarar söz konusudur. Besin ve barınak echeneis balığı Köpek balığı Birey sayısı Birey sayısı Birey türü A canlısı B Birlikte + ayrı - A B B A Zaman Zaman + : yarar görme - : zarar görme 0 : etkilenmez

Parazitlik Parazitlik Parazitlik Parazitlik Bazı Kommensalizm Örnekleri; Denizi hıyarı ile sindirim artıklarıyla beslenen küçük balık Midye ile üzerinde yaşayan bryozoa Parazitlik Zararlı birlik olarak sadece, parazit yaşam şekli vardır. Doğada hem bitkilerde, hem de hayvanlarda çeşitli parazit grupları vardır. Zararlı Birlikler Parazitlik Hayvan Bitki Yarı Tam İç Dış Parazitlik Parazitlik Parazitlik Parazitlik

Bitkideki parazitlikte, eğer parazit olan bitki, güneş ışığını emerek, su ve mineral ihtiyacını konağın(elma, armut ağacı vb…) odun borularına emeçlerini uzatarak karşılayıp fotosentezi gerçekleştiriyorsa, bu tür bitkiye yarı parazit bitki denir. ( örnek: ökse otu ) Parazit olan bitki güneş ışığını kullanmayıp, su, mineral ve besin ihtiyacını tamamen konaktan karşılıyorsa, bu tür bitkiye tam parazit bitki denir. ( örnek: reflesia, cissus ). Hayvanlarda parazit olan canlı konak canlı içinde yaşıyorsa, bu tür hayvana iç parazit hayvan denir. Üreme sistemi haricinde diğer sistemleri gelişmemiştir. (örnek: tenya). Parazit olan canlı, konak canlının dışında yaşıyorsa, dış parazittir. Sindirim, üreme, hareket sistemleri gelişmiştir. (örnek: bit,pire,kene…)

c. Saprofitlik ( çürükçül = ayrıştırıcılık ) Doğanın ekolojik dengesinde en önemli role sahip canlıdır. Ölü organizma atıkları, toprakta organik madde birikimine neden olur. Saprofit yaşayan canlılar organik maddeleri ayrıştırarak inorganik maddelere çevirirler. Organik inorganik CO2 madde madde çürüme (pütrifikasyon) Bu sırada çürüme (pütrifikasyon-kokuşma) olayını gerçekleştirirler. Çürüme sırasındaki reaksiyonlarda CO2 çıkışı olur. Saprofitler bu rolü ile de karbon döngüsünde önemli yere sahiptirler. Saprofit canlılar bakteriler ve mantarlardır.

3. HEM OTOTROF HEM HETEROTROFLAR ( hem üreticiler hem tüketiciler ) Azotça fakir topraklarda yaşayan bitkiler, azot ihtiyaçlarını yaşadıkları topraktan karşılayamazlar. Bu nedenle azot ihtiyaçlarını böcek yakalayıp,böcekteki aminoasıtleri hücre içine alarak karşılarlar. Bu tür bitkilere böcekçil bitki denir. (örnek: ibrik otu, sinek kapan…) böcekçil bitkiler, CO2 çözümlemesi yaparak, fotosentez olayını gerçekleştirirken bu sırada ihtiyacı olan inorganik maddeyi (azotu) yakaladıkları böceklerden karşılarlar. Böcekçil bitkilerin ototrof ve heterotrofluk özellikleri şu şekilde sıralanabilir. Ototrofluk özelliği Heterotrofluk özelliği 1. CO2 çözümlemesi. 1. Irganım hareketi ile böcek 2. Güneş ışığını kullanması. yakalayan kısmın kapanması 3. Klorofile sahip olması. ve böcekteki aminoasitlerin 4. Organik besin sentezlemesi. alınması.

Üç canlıdan oluşan besin zinciri örneği: Ekosistemde yaşayan tüm canlılar, birbirlerini besin kaynağı olarak görerek, ekolojik dengenin devamını sağlar. Üç canlıdan oluşan besin zinciri örneği: Çayır otu koyun kurt Besin ağacı içerisindeki canlılardan herhangi birinin sayısındaki artma veya azalma, diğer canlıların sayısında da değişikliğe sebep olur. Besin ağındaki üretici ve tüketici canlı ilişkisi Buğday Fare Yılan Kartal üretici birincil ikincil son tüketici tüketici tüketici

= BESiN PiRAMiTLERi = Ekosistemdeki canlılar beslenme ilişkilerine göre, besin piramidine şu şekilde yerleşebilirler. Son tüketici kartal İkincil tüketici yılan Birincil tüketici fare Üretici buğday Ayrıştırıcılar Ayrıştırıcılar Şekil 1 Şekil 2 Besin piramidinin tabanını her zaman üreticiler oluşturur. Biyokütlesi en fazla olan üreticilerdir. Piramidin tabanında son tüketiciye doğru çıkıldıkça birey sayısı, biyokütle ve canlıdan canlıya aktarılan enerji azalırken, canlıların dokularında biriken kimyasal madde (örneğin; ağır metaller ve DDT gibi böcek ilacı) birikimi artar.

= POPULASYONLAR = Populasyon Aynı türden canlıların aynı yaşama ortamında oluşturdukları topluluktur. Populasyonun Büyüklüğü Bir populasyonda birey sayısı fazla ise populasyon büyük, birey sayısı az ise populasyon küçüktür. Populasyonu oluşturan bireylerin üremesi ve populasyona yeni bireylerin (içe göç) katılması populasyonun büyümesine neden olur. Populasyonu oluşturan bireylerin ölmesi ve populasyondan bireylerin ayrılması (dışa göç) populasyonun küçülmesine neden olur. Populasyonun Dengesi Populasyonu oluşturan bireylerin sayısı değişmiyorsa populasyon dengedir. Populasyon Yoğunluğu Belirli bir alandaki birey sayısıdır. örneğin; km2 başına düşen insan sayısı Populasyonun Taşıma Kapasitesi Populasyonun en fazla birey sayısına ulaşmasıdır.

II. logaritmik artış fazı : birey sayısının en hızlı arttığı evredir. Populasyonların “S” Gelişimi Tipi birey sayısı I II III IV Zaman I. kuruluş fazı : birey sayısının değişmediği ve bireylerin ortamı tanıdığı evredir. II. logaritmik artış fazı : birey sayısının en hızlı arttığı evredir. III. negatif artış sayısı : bireyler arası rekabetten dolayı ölümlerin başladığı evredir. IV. denge fazı : birey sayısının sabit kaldığı evredir.

Populasyon Büyüklüğünü Sınırlandıran Faktörler Populasyonun büyüklüğünü ortamdaki besin miktarı, hastalıklar, doğal afetler gibi dış kuvvetler (çevresel faktörler) ve doğum – ölüm gibi iç faktörler etkiler. Besin tükenmeden önce populasyondaki sosyal davranışlar örneğin iç güdüsel olarak çiftleşmenin azalması gibi önlemler alınarak (iç kuvvetler) populasyonun büyümesini dengeler. Kommünite ( yaşam birliği ) Birden fazla populasyonun bir arada yaşamasıyla oluşan farklı türden canlıların oluşturduğu canlı topluluğudur. Ekosistem Yaşama birliğini oluşturan canlılar ile onların yaşadığı cansız çevrenin (hava, su, toprak…vb) tamamına denir. Ekosistem = Kommünite + Cansız Çevre

Habitat Bir türün doğal olarak yaşadığı ve ürediği ortamdır. (örneğin; Lama’lar Güney Amerika’da yaşar. Baskın Tür Bir yaşama birliğindeki canlılardan, sayısı ve yaptığı faaliyeti en fazla olan türdür. Süksesyon Baskın türün herhangi bir nedenle (yaygın, avlanma… vb) birey sayısının azalması ile başka bir türün baskın konuma geçmesine denir. Mikroklimalar Bir ekosistemdeki farklı iklim koşullarına mikroklima denir. Örneğin bir ormanda ağaçların tabanından tavanına kadar farklı iklim tabakalarına rastlanır. Her tabakada iklim koşulları farklı olduğu için tabakalarda farklı organizmalar dağılış gösterir. Biyosfer Gezegenimizde canlıların yaşayabildiği bölümdür. T£ST

A) yalnız I B) I ve III C) II ve IV D) I, III ve IV E) II, III ve IV Soru 1  Bir liken birliğini oluşturan mantar ve alg birbirlerinden ayrı tutulduklarında; I. alg; H2O ve CO2, mantar; O2 ve besin II. mantar; besin ve O2, alg; H2O ve O2 III. alg; CO2 ve H2O, mantar; yalnızca besin IV. mantar; CO2 ve besin, alg; H2O ve O2 ortamlardan hangilerinde yaşamlarını devam ettirebilirler ? A) yalnız I B) I ve III C) II ve IV D) I, III ve IV E) II, III ve IV

Soru 2  Liken birliğini oluşturan mantar ve alg arasındaki simbiyotik yaşam ilişkisi aşağıdaki canlılardan hangisinin yaşam ilişkisine benzer ? A) ökse otu – elma ağacı B) plazmodyum – insan kanı C) termit – kamçılı tek hücreli D) köpek balığı – pilot balığı E) insan bağırsağı – tenya

Soru 3  İnorganik maddelerden organik madde sentezi yapabildiği halde, su ve mineral ihtiyacını topraktan karşılayamayan canlı ve yaşam şekli aşağıda verilenlerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir ? A) Rhizobium – Mutualizm B) Ökse otu – Yarı parazit C) Cin saçı – Tam parazit D) Mantar – Saprofitlik E) Elma ağacı – Yarı parazit

A) I- II-III B) II-I-III C) III-II-I D) I-III-II E) II-III-I Soru 4  Bir nehir ekosisteminde üç canlı türü yaşamaktadır. Bu nehirde bir fabrikadan çıkan kimyasal atıklar dökülmektedir. Bu kimyasal maddenin canlılardaki birikimi; I. türde ; 0,002 II. türde ; 0,8 III. türde ; 0,5 Bu değerlere göre bu üç canlı türünün üreticiden son tüketiciye doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir ? A) I- II-III B) II-I-III C) III-II-I D) I-III-II E) II-III-I

A) I ve V B) I, IV ve V C) II, III ve IV D) III, IV ve V Soru 5  Beş canlı türünün bulunduğu bir tarlaya, DDT kimyasal uygulanmıştır. Bu beş canlı türünde biriken DDT miktarı yandaki grafikte verilmiştir. Grafiğe göre; I. 5. canlı üreticidir II. 2. canlı, 4. canlı ile beslenmektedir III. 2. canlı etçildir IV. Besin piramidinde yer alan en son tüketici 4. canlıdır V. üreticiden son tüketiciye doğru sıralanışı 5-2-3-1-4 şeklindedir İfadelerinden hangileri doğrudur ? DDT birikimi 4 1 3 2 5 canlı türleri A) I ve V B) I, IV ve V C) II, III ve IV D) III, IV ve V E) I, II, III, IV ve V

Soru 6  A) yalnız 3 B) 1 ve 2 C) 1 ve 3 D) 2 ve 3 E) 1, 2 ve 3 Yukarıdaki grafiklerden hangileri populasyonun küçülmesine neden olur ? Besin miktarı avcı sayısı dışa göç Zaman zaman zaman A) yalnız 3 B) 1 ve 2 C) 1 ve 3 D) 2 ve 3 E) 1, 2 ve 3

Soru 7  X+Y = Z şeklindeki bir denklemde Z ekosistemi temsil ediyorsa; X ve Y aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir ? X Y A) biyosfer habitat B) Kommünite cansız çevre C) populasyon cansız çevre D) Kommünite populasyon E) Kommünite biyosfer

A) yalnız I B) I ve II C) III ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV Soru 8  Bir besin zincirlerinde üreticiden son tüketiciye doğru A, B, C ve D şeklinde sıralanan canlılar ile ilgili olarak; I. B, doğadaki CO2 miktarını azaltır II. C’ nin azalması yalnız B'yi etkiler III. Zararlı madde en fazla D’de birikir IV. C canlısı hem etçil hem otçul olabilir İfadelerinden hangileri olabilir ? A) yalnız I B) I ve II C) III ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV

A) yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II, III Soru 9  Türkiye’de doğudan batıya göç ile birlikte çeşitli köylerde aşırı nüfus artışının görülmemesi; I. Diğer köylere göre daha az göç alması II. Yaşlı nüfusun daha fazla olması III. Göç edenlerin genç olması ifadelerinin hangileri ile açıklanabilir ? A) yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II, III

A) yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II, III Soru 10  Bir ekosistemde yer alan; I. etçil II. çürükçül III. otçul canlılardan hangileri bitkilere fotosentez için gerekli olan CO2’in üretimini sağlar ? A) yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II, III