AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ Tacettin İnandı MKU Halk Sağlığı

AİLE PLANLAMASI NEDİR Kişilerin istedikleri zaman, bakabilecekleri sayıda, istedikleri sayıda çocuk sahibi olmaları, çocuğu olmayanların ise çocuk sahibi olmaları için yardım alabilmeleridir

RİSK FAKTÖRLERİ Bir kadının; 18 yaş altında, 35 yaşın üzerinde gebe kalması 2 yıldan daha sık aralıklarla doğum yapması 4 ve 4’ten daha fazla çocuk sahibi olması Hem kendisinin hem de çocuğunun hastalık ve ölüm riskini artırır

GEBELİKTEN KORUNMAK İÇİN Aile Planlaması yöntemleri konusunda danışmanlık alın Eşinizle ortak karar vererek güvenilir bir yöntem seçin

GEBELİKTEN KORUYAN ETKİLİ YÖNTEMLER Hormonal Yöntemler Ağızdan Alınan Haplar Depo Olarak Yapılan İğne Şeklindekiler Kondom(prezervatif) Rahim İçi Araçlar Deri Altı Kapsülleri Gönüllü Cerrahi Yöntemler

Geri dönüşümlü/geri dönüşümsüz yöntemler Modern/geleneksel Yöntemler Geri dönüşümlü/geri dönüşümsüz yöntemler Modern Geleneksel Geri dönüşümlü Geri dönüşümsüz RİA Geri çekme Tüp ligasyonu Hap Takvim Vazektomi Kondom Vajinal duş Spermisit Diğer Diyafram Depo Provera Mesiygna İmplant

KADIN Spiral/RİA Haplar Deri Altı Kapsül İğne Tüplerin Bağlanması KADINA AİT YÖNTEMLER: GEÇİCİ YÖNTEMLER (Bırakıldığında gebe kalınabilen yöntemler) Gebeliği Önleyici Haplar Rahim İçi Araç (RİA) Gebeliği Önleyici İğneler Deri Altı Kapsülleri Kadın Kondomu Diyafram Sperm Öldürücüler (Spermisitler) KALICI YÖNTEMLER (Uygulandıktan sonra artık gebe kalınamayan, geriye dönüşü olmayan yöntemler) Tüplerin Bağlanması (Tüp Ligasyonu) Fitil/Köpük Diyafram Kadın kondomu

Tohum Kanallarının Bağlanması ERKEK ERKEĞE AİT YÖNTEMLER: GEÇİCİ YÖNTEMLER (Bırakıldığında gebe kalınabile yöntemler) Kondom (Kaput, Kılıf, Prezervatif) Geri Çekme KALICI YÖNTEMLER (Uygulandıktan sonra artık gebe kalınamayan yöntemler) Kanalların Bağlanması (Vazektomi) Kondom/ Prezervatif Tohum Kanallarının Bağlanması

Doğal Aile Planlaması Yöntemleri Kimler Kullanabilir? Olumlu Yönleri Olumsuz Yönleri Durum Fertil dönemde çiftin gönüllü olarak cinsel ilişkide bulunmaması Servikal mukus Bazal vücut ısısı Sempto-termal Servikal palpasyon Takvim yöntemi Geri çekme Fertilite belirtilerini tanıyabilenler Düzenli siklusları olan kadınlar Diğer yöntemleri kullanmak istemeyen çiftler Bu yönteme eşiyle birlikte karar verenler, Başka yöntemlerin kontrendike olduğu çiftler Gebeliği sorun olarak görmeyecek çiftler Yan etkisi yoktur Kişinin üreme fonksiyonları konusunda bilgilenmesini sağlar Erkeğin de sorumluluğu paylaşmasını sağlar Ekonomiktir Fertilite hemen geri döner Kurallara uyulmadığı takdirde başarısızlık oranı yüksektir Kullanım eğitimi 3 ay sürer Her iki eşin de benimsemesi ve işbirliği şarttır Fertilite belirtilerinin günlük kaydı gerekir Bazı kadınların gebe kalabilecekleri günleri belirleyebilmeleri zordur Etkili bir yöntem kullanmak isteyen çiftler Düzensiz adet kanamaları olan kadınlar Eşleri uyum sağlayamayan kadınlar Gebeliği riskli olan kadınlar İletişimi zayıf olan çiftler İnatçı vajinal akıntısı olan kadınlar Birden çok cinsel eşi olan kadınlar

DOĞUM KONTROL HAPLARI %99 Etkilidir Her gün düzenli alınması gerekir Bırakıldığında tekrar gebe kalınabilir Adet ağrısını azaltır adetleri düzenler Kansızlığı azaltır Rahim ve yumurtalık kanserlerine karşı koruyucudur Bazı İltihaplanmalardan korur

Kombine Oral Kontraseptifler : Yöntem Kimler Kullanabilir? Olumlu Yönleri Olumsuz Durum Sentetik östrojen ve progesteron içeren haplar Etki mekanizması Ovülasyonu baskılaması Servikal mukusun kalınlaşması Etkin biçimde korunmak isteyen kadınlar Doğumdan sonra emzirmeyen kadınlar 3-4 hafta geçmiş olan ya da 6 ay geçmiş olup emzirenler Düşük sonrası Anemi öyküsü olanlar Dismenoresi olanlar Düzensiz adetleri olanlar Ektopik gebelik öyküsü olanlar İyi huylu over kisti öyküsü olanlar İyi huylu meme hastalıkları Etkinliği yüksektir Kullanımı kolaydır Cinsel ilşkiden bağımsızdır Yöntem bırakıldıığında doğurganlık hemen geri döner Sağlık yararları Adetlerin düzenli hale gelmesini sağlar Anemiyi azaltır Adet öncesi gerginliği azaltır Over kisti oluşumunu azaltır Ektopik gebeliği önler İyi huylu meme hastalığı riskini azaltır Her gün hap alınmasının hatırlanması gerekir Bulantı- kusma Kilo artışı Göğüslerde gerginlik ilk 3 ay görülebilir Bazı kişilerde ruhsal değişiklikler olabilir Kan basıncını yükseltebilir Sigara içen kadınlarda dolaşım bozukluklarına neden olabilir. Gebelik şüphesi Meme Ca öyküsü Tromboembolik hastalık öyküsü Genital organ kanserleri Kalp hastalığı öyküsü Karaciğer hastalığı Emziren kadınlar 35 yaş üstü ve günde 15’ten fazla sigara içenler Son 3 ayda anormal vajinal kanaması olanlar Migren türü şiddetli baş ağrıları olanlar Hipertansiyon

KİMLER İÇİN UYGUN DEĞİLDİR Meme kanseri şüphesi olanlar Nedeni bilinmeyen kanaması olanlar 35 ve daha yukarı yaşta olup sigara içenler Damar sertliği, damar tıkanıklığı, tansiyonu yüksek (150-100) ve felç öyküsü olanlar Şeker hastalığı olanlar Emzirenler

DİKKAT! Hap kullananlarda: Şiddetli göğüs ağrısı,karın ağrısı, bacak ağrısı, baş ağrısı ve görmede bulanıklık olursa HEMEN BİR DOKTORA BAŞVURULMALIDIR!

GEBELİKTEN KORUYAN İĞNELER

GEBELİĞİ ÖNLEYİCİ İĞNELER 1 ve 3 aylık koruyan iğneler şeklindedirler Adetin ilk 7 günü içinde uygulanabilir İlk uygulamada 2 hf. Ek bir yöntem gerekir Adet düzensizlikleri görülebilir Bırakıldıktan sonra doğurganlık bir süre gecikebilir

RAHİM İÇİ ARAÇ Bakır veya Hormon içeren küçük plastik bir araç Döllenmeyi engeller

RAHİM İÇİ ARAÇ (RİA) % 98 etkilidir Uzun süre gebelikten korur (Bakırlısı 10 yıl) Çıkartıldığında hemen gebe kalınabilir İlk 3 ay birtakım sıkıntılar olabilir

KİMLER KULLANAMAZ Adetleri aşırı ağrılı ve adet kanaması çok fazla olan kadınlar Rahminde veya diğer üreme organlarında iltihap bulunanlar Birden fazla cinsel eşi olanlar Kısa sürede yeniden çocuk sahibi olmak isteyenler

KONDOM (PREZERVATİF) Doğum kontrolüne erkeklerinde katılımını sağlar Hiçbir yan etkisi yoktur Mutlaka usulüne uygun olarak kullanılmalıdır Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korur

Kondom Yöntem Kimler Kullanabilir? Olumlu Yönleri Olumsuz Yönleri Durum Cinsel ilişki sırasında penise takılan bir kılıftır Etki mekanizması Erkeğin spermlerinin vajinaya girmesini engeller Geçici bir yöntem gereksinimi olanlar Yan etkileri nedeni ile diğer yöntemleri kullanamayanlar Birden fazla cinsel eşi olanlar Emziren kadınlar Seyrek cinsel ilişkide bulunan çiftler CYBH riski altında olanlar Yan etkisi yoktur Hemen etkilidir Tıbbi denetim gerektirmez Ucuzdur, kolay bulunur Doğru kullanıldığında etkinlği %98’dir Sağlık yararları CYBH, HBV ve AIDS’e karşı koruyucudur Servikal kanserin önlenmesine yardımcı olabilir Gebe kalması sağlık açısından sakıncalı olanlara önerilmez Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratabilir Bazı çiftlerde duyarlılığın azalmasına neden olabilir Her cinsel ilişkide yeni bir kondom kullanılması gerekir Yeterli miktarda kondom önceden bulundurulmalıdır Gebe kalması sakıncalı olanlar Cinsel ilişkiyi etkilemeyen bir yöntem kullanmak isteyen çiftler Sürekli kullanmak istemeyenler

DİYAFRAM Yöntem Kimler Kullanabilir? Olumlu Yönleri Olumsuz Durum Kubbe biçiminde kauçuktan yapılmış kenarları esnek bir araç Spermisitle birlikte kullanılır ve cinsel ilişkiden önce vajinaya yerleştirilmelidir Etki mekanizması Serviksi örterek spermlerin geçişini önler Geçici bir yönteme gereksinimi olan çiftler Başka bir yöntem kullanmak istemeyen çiftler Seyrek cinsel ilişkide bulunan çiftler Emziren anneler Sağlık riski yoktur Hemen etkilidir Başka yöntemin kullanımı ertelenmişse iyi bir ara yöntemdir Sağlık yararları CYBH’a karşı kısmen koruyucu Servikal kanserin önlenmesine yardımcı olabilir Pelvik muayene yapılması gerekir Doğru kullanılmadığında başarısızlık oranı artar İlk uygulama klinikte yapılmalıdır Gebe kalması sakıncalı olanlara önerilmez Cinsel ilişkiden önce uygulanmalıdır İlişkiden sonra en az 6 saat çıkartılmamalıdır Her cinsel ilişkide kullanılması gerekir Bazı kadınlarda idrar yolu enfeksiyonlarına neden olabilir Uterus prolapsusu Sistosel,rektosel Uterus pozisyon anomalileri Genital anomaliler Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu Genital organlarına dokunamama Sürekli kullanmayı istememe Gebe kalması riskli olanlar Cinsel ilişkiden bağımsız yöntem isteme

Kullanım Kuralları: Diyafram cinsel ilişkiden 6 saat önce hazneye yerleştirilebilir. Cinsel ilişkiden sonra 6 saat boyunca vajina asla yıkanmamalıdır. Diyafram takıldıktan sonra en fazla 24 saat kalabilir, 24 saatin geçirilmemesine dikkat edilmelidir. Adet kanaması dışında her zaman kullanılabilir

DERİ ALTI KAPSÜLLERİ

DERİ ALTI KAPSÜLLERİ % 99 etkilidir 5 yıl gebelikten korur Emziren anneler kullanabilir Korumaya hemen başlar Adetin ilk 7 günü içinde uygulanabilir Yaş sınırı yoktur.İleri yaştaki kadınlarda kullanabilir

KADINDA TÜPLERİN BAĞLANMASI Kadının cinsel isteğinde,adet düzeninde,vücut yapısında herhangi bir değişiklik meydana getirmez %100 etkilidir Emzirmeyi engellemez Kolay bir ameliyatla ömür boyu koruma sağlar Karar kesin olmalıdır.Geri dönüşü yoktur

ERKEKTE TOHUM KANALLARININ BAĞLANMASI Bütün cinsel olaylar eskisi gibi devam eder Koruyuculuk hemen başlamaz Karardan emin olunmalıdır

SPERMİSİTLER (Sperm Yok Ediciler) Kadının vajinasına konularak uygulanan jel, fitil  ve köpüren tabletlerdir Erkek tohum hücrelerini vajina içinde etkisiz hale getirerek gebeliği önler

ETKİLERİ SINIRLI OLAN YÖNTEMLER Takvim metodu Geri çekme Hazneyi yıkama Emzirme

TAKVİM YÖNTEMİ Gebelik açısından en riskli günleri hesaplayarak gebelikten korunmaya çalışmak şeklinde uygulanır Bir adetin ilk günü ile sonraki adetin ilk günü arasındaki süre kadının adet döngüsüdür (çoğu kadında bu süre 28 gündür). Bu süre hesaplandıktan sonra bulunan rakamdan 14 gün çıkarılır ve bu şekilde ortaya çıkan rakam bize adetin birinci gününden itibaren hesaplanmak koşuluyla yumurtlamanın olacağı tarihi verir

Bazal Vücut Isısı Yöntemi Ovülasyondan sonra progesteron hormonu, vücut ısısını 0,2°C-0,5°C arasında yükseltir ve bir sonraki menstrüasyona kadar devam eder Bazal vücut ısısı, hassas bir termometreyle, menstrüel siklus boyunca, her sabah yataktan kalkmadan önce, ortalama aynı saatlerde ve tercihan oral yoldan ölçülür. Tarih belirtilerek bir çizelgeye kaydedilir.

Servikal Palpasyon Yöntemi Kadın, serviksteki değişiklikleri belirler. Serviksin kıvamı; Yumuşakken alt dudağın iç kısmı gibi hissedilir: Fertil dönemdedir Sertken burun ucunun ortası gibi hissedilir:İnfertil dönemdedir.

GERİ ÇEKME (Dışarı Boşalma) Cinsel ilişki sırasında, boşalma olmadan önce, erkeğin penisini kadının vajinasından çıkararak dışarıya boşalmasıdır Bu yöntemin doğru uygulanabilmesi ve cinsel ilişkinin olumsuz etkilenmemesi için iki   tarafında bu konuda istekli ve kesin kararlı olması gerekir

HAZNEYİ YIKAMA İlişkiden hemen sonra vajen içinin yıkanması işlemine "vajinal duş" adı verilir Yetersiz bir yöntemdir Spermler boşalmadan 90 saniye sonra bile rahime ulaşabilirler Vajeni suyla temizleseniz bile, spermler çoktan rahim ağzını geçerek tüplere doğru yönlenmiş olabilir

HAZNEYİ YIKAMA Vajenin iç örtüsü, bu bölgeyi koruma altına alan özel flora ve salgılarla kaplanmıştır Vajinal duş/yıkama Doğal korunma örtüsünü ortadan kaldırır Vajen iç dokusuna zarar vererek kötü kokulu akıntı ve enfeksiyon oluşmasına neden olur

EMZİRME Doğum yapmış kadınlar kısa bir süre adet görmezler Emzirmek anneyi gebelikten korumaz AP yöntemi değildir Emziren kadınlar lohusalıktan hemen sonra etkin bir AP yöntemi kullanmalıdır

Tam Emzirme Koşulları: Bebeğin altı aydan küçük olması, Annenin adet görmemesi, Bebeğin , sık aralıklarla (6-10 kez) ve en az dört dakika emzirilmesi, Bebeğin beslenmesinin en az %85’inin anne sütüyle sağlanması Bebeğin doğumdan sonra hemen emzirilmesi

ACİL KORUNMA Korunmasız cinsel ilişkide bulunduysanız ya da bir korunma yöntemi kullanırken beklenmedik bir durumla karşılaşırsanız gebeliği önlemek için cinsel ilişkiden sonraki ilk üç gün (72 saat) içinde aile planlaması hizmeti sunan bir sağlık kuruluşuna başvurmalısınız

Tüm önlemlere karşı gebelik oluşmuşsa 10. haftaya kadar kürtaj yasaldır İstenmeyen gebeliklerde Doğumevlerine veya hastanelerin Aile Planlaması kliniklerine başvurun Kürtaj bir Aile Planlaması yöntemi değildir

Türkiye’de AP Yöntemlerinin Kullanımındaki Değişim (1988-2003) Gebeliği önleyici yöntem Evli kadın yüzdesi (TNSA) 1988 1993 1998 2003 Herhangi bir yöntem 63.4 62.6 63.9 71.0 Modern yöntem 31.0 34.5 37.7 42.5 Hap 6.2 4.9 4.4 4.7 RİA 14.0 18.8 19.8 20.2 Kondom 7.2 6.6 8.2 10.8 Tüp ligasyonu 1.7 2.9 4.2 5.7 Diğer modern yöntemler 2.0 1.3 1.1 Geleneksel yöntem 32.3 28.1 26.1 28.5 Takvim 3.5 1.0 Geri çekme 25.7 26.2 24.4 26.4 Diğer geleneksel yönt. 3.1 0.9 0.6 Halen yöntem kullanmıyor 36.6 37.4 36.1 29.0 TOPLAM 100.0

Türkiye’de Yöntem Kullanımı Geleneksel yöntemler arasında en yaygın kullanılan yöntem Geri çekme En yaygın kullanılan modern yöntem RİA’dır.