TANZİMAT DÖNEMİ-I 1839-1876

Sultan Aldülmecit, 1839 yılında tahta çıkınca «Tanzimat Fermanı» (Gülhane Hatt-ı Hümayunu) denen bir ferman yayınlamıştır. Bu ferman siyasal ve sosyal bazı düzenlemeleri içermektedir. 1856 yılında ise Islahat fermanı yayınlanmıştır. 1876 yılında Sultan Abdülaziz padişah olunca bu dönem sona ermiştir.

Tanzimat Dönemi Eğitiminin Temel Özellikleri Eğitim alanında yenileşmenin nedenleri üç başlık altında toplanabilir: Ülkede yeniliklere ihtiyaç duyulması ve halkın eğitilmesinin ‘devlet ve hükümetin önemli bir görevi’ olarak kabul edilmesi Osmanlı yönetimine ve Türklere karşı düşmanca davranan Avrupa kamuoyunu kazanılmak istenmesi Avrupa devletlerinin baskısı

Tanzimat Dönemi Eğitiminin Temel Özellikleri Bu dönemde eğitimin geliştirilmesi Devleti felakete gidişten kurtarılacak bir yol gibi görülmeye başlanmıştır. Eğitimciler ve yazarlar ailenin ve devletin eğitim görevlerini çocuklara ve topluma olan sorumlulukları açısından ele almaya başlamışlardır. Eğitim bir bilim olarak görülmeye ve eğitim bilimi kitapları yazılmaya başlanmıştır. Okul ve sınıf ortamının düzenlenmesine, yeni ders araç gereçlerinin kullanılmasına, genel ve özel yeni öğretim yöntemlerinin denenmesine gidilmiştir.

Tanzimat Dönemi Eğitiminin Temel Özellikleri Örgün eğitim alanında İstanbul’da ve taşrada büyük çabalar gösterilmiş, bazıları günümüze kadar gelen birçok okul kurulmuştur. Medrese dışındaki örgün eğitimde ilk, orta, yüksek şeklinde bir derecelendirme yapılmış ve kısmen kağıt üzerinde kalsa da kapsamlı düzenlemeler düşünülmüştür. Ancak ilköğretime hemen hemen hiç el atılmadan orta ve yüksek öğretimde düzenlemelere gidilmiştir.

Tanzimat Dönemi Eğitiminin Temel Özellikleri Nisan 1847 Talimatı ile zrounlu öğretim 6 yıla çıkarılmış ve kısmende olsa uygulanmıştır. Medreselerin düzeltilmesine gidilmemiş, aksine bazı meslek medreseleri açılmıştır. Öğretim kurumları arasında bir birlik olmadığı için uzun yıllar ‘medrese’, ‘tanzimat mektepleri’, ‘askeri mektepler’, ‘azınlık’ ve ‘yabancı’ okulları gibi çeşitli kaynaklardan sonrasında olumsuz etkileri görülen çok farklı insan tipleri yetişmiştir. Eğitimde yenileşmeler bir avuç yönetici, aydın ve öğretmen tarafından başlatılmıştır. Avrupa’da görev yapan Osmanlı elçileri ve öğrenim gören aydınlarında önemli katkıları olmuştur.

Tanzimat Dönemi Eğitiminin Temel Özellikleri Eğitimde yenileşmeler hemen her zaman eski malzeme ile yeni birşeyler yapmak şeklinde gerçekleştiği için, medreselerin yeni okullar üzerindeki etkisi devam etmiştir. Bu dönemde farklı din, dil ve kültürlerden oluşan ülke insanlarını birarada tutmak için Osmanlılık ideali ortaya çıkmış ancak azınlıklar üzerinde çok etkili olamamıştır. Azınlık ve yabancı okulları çok büyük gelişmeler göstermiş ve ve devlet için tehlikeli olmaya başlamışlardır. Açılan yeni okulların programlarına hayata dönük dersler konulmuştur.

Tanzimat Dönemi Eğitiminin Temel Özellikleri Uzun süre çeşitli okulların programları birbirine çok yakın özellik göstermiştir. Tanzimatın kökleşebilmesi için sivil okullara ve memur yetiştirmeye fazla önem verilmiştir. Medrese dışındaki okullarda ‘Osmanlıca’ denen Türkçe öğretim dili olarak benimsenmiştir. Mesleki ve teknik eğitimin temelleri atılmaya başlanmıştır. İlk kez öğretmen yetiştiren meslek okulları açılmıştır. İlk kez kızlar için orta dereceli okullar açılmıştır. İlk kez bir kız öğretmen okulu da yine bu dönemde açılmıştır.

Tanzimat Dönemi Eğitiminin Temel Özellikleri Öğrenci ve öğretmenlerin kılık kıyafetleri belirlenip düzenlenmeye başlanılmıştır. Falaka yasdal olarak kaldırılmıştır. Sivil okulların çoğu için uygun binalar yapılmamıştır. Askeri okullar bu yönden daha şanslıdır. Halk eğitimi alanında gelişmeler görülmüştür.

Tanzimat döneminde eğitimde yenileşmenin dayanakları 1839 tarihli Tanzimat Fermanında eğitimle ilgili bir kelime bile yoktur. Abdülmecit, 1845’te bir Sadrazam ve tüm vekillere hitaben bir fermanını okutmuştur. (Takvim-i Vekayi) Bu fermandaki hükümler; 1. Halkın cehaleti giderilmeli, eğitimi sağlanmalıdır. 2. Her düzeyde eğitim ve mesleki eğitim ele alınmalıdır. 3. Din ve dünya için geçerli bir eğitim verilmelidir. 4. Okullar ülkenin uygun olan her yerinde açılmalıdır. Bu fermandan sonra eğitimle daha yakından ilgilenilmeye başlanmıştır.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler İlköğretim alanındaki ilk girişimlerden biri Nisan 1847’de çıkarılan belgedir. «Etfâlin Talim ve Tedris ve Terbiyelerini ne Veçhile İcra Eylemeleri Lazım Geleceğine Dair Sıbyan Mekatibi Haceleri Efendilere İta Olunacak Talimat» Bu belge dönemine göre erken ve öenmli yenilikler ve çocuğa yeni bakış açısı getirmiştir ve kısmen uygulanabilmiştir.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Öğretim Programları: 1847 Talimatı, okuma yanında yazının da öğretilmesini mekteplerin amaçları arasında göstermiştir. Talimatname ile hocaların çocukları yazı yazmaya özenle alıştırmaları istenmiş ve çocukların okuduklarını yazmalarının öğrenmelerini kolaylaştıracağı vurgulanmıştır.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Öğretim Araç ve Gereçleri: Siyah taş tahta (padişah tarafından her okula gerekli sayıda gönderileceği ifade edilmiştir) Divit denen pirinç kalemlik, iki kamış kalem, mürekkep hokkası.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Öğretim Yöntemi: Öğrenciler bilgi düzeylerine göre gruplara ayrılacaklardır. Kız ve erkek öğrenciler karışık değil kendi aralarında oturtulacaklardır. Heceleme ve harflerin birbirleriyle birleşme biçimleri öğretilecektir. Öğretim hoca ya da kalfanın her çocukla tek tek ilgilenmesi biçiminde yapılır. Sınıf geçme söz konusu değildir. 4 yıl sonunda yapılan okul bitirme sınavı yapılmaktadır.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Öğretim Süresi, devam: 7 yaşına giren çocukların sıbyan mekteplerine devamı zorunludur. Öğretim süresi 4 yıl. +3 yıl Talimat, 4 yıl olan sıbyan mekteplerinden sonra, 2 yıl olan ve yeni yeni kurulan rüştiye mekteplerini de zorunlu öğretim kapsamına almış, böylece toplam 6 yıl zorunlu öğretimi getirmiştir.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Disiplin: Falaka “şeriatta olmadığı için” kaldırılmıştır. Hoca tembel ve suçlu öğrenciye somurtacak, onu namusa dokunmayan sözlerle azarlayacak, ayakta tutacak, bedeni hizmetlerde kullanacak, kulağını incitmeyecek kadar çekecek ya da velisinin izni ile ‘yasemin çubuğu’ gibi yumuşak şeylerle, nazik organlarına vurmadan ve dayanmasına göre hafif biçimde dövecektir. Ayakta durma cezası süresince kalfa tarafından çocuğa dersinin pek çok kez tekrarlatılması faydalı bir ceza olarak kabul edilmiştir.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Disiplin: Hoca 7 yaşındaki çocukları namaz kılmaları için uyaracak, 10 yaşını tamamlayıp bu uyarılara uymayanları ise velilerinin izni ile el ile dövebilecektir. Çalışkan ve iyi ahlaklı çocukları ise kendi minderi yanında oturtacak ve onları överek beğenilen durumlarını dile getirecektir.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Öğretmenler: Talimatta sıbyan mekteplerinin öğretmenleri ile ilgili herhangi bir kayıt yoktur. Geleneksel öğretmen yetiştirme anlayışı devam etmektedir. Öğretmenleri ve okullar teftiş etmek amacı ile müfettişlikler kurulmuştur. Öğretmenlerin bahşiş, kömür parası vb. Şekilde para kabul etmeleri ve yoksul öğrencilerden para almaları yasaklanmıştır.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler İlköğretimde daha önemli adımlar, dönemin sonlarında çıkarılan (1869) Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile atılmıştır. Bu belgenin, sıbyan mekteplerine ilişkin temel hükümleri; Md.3. –Her mahalle ve köyde en az bir mektep, Müslüman-Hıristiyan karışık yerlerde her toplum için ayrı bir mektep bulunacaktır. Md.4. –Sıbyan mekteplerinin inşa, tamir ve öğretmen masrafları için ilgili toplum tarafından karşılanacaktır.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Md.5. –Öğretmenler nizamnameye göre seçilip atanacaktır. Md.6. –Sıbyan mekteplerinin süresi 4 yıldır ve programı: Usul-i Cedide veçhile Elifba, Kur’an-ı Kerim, Tecvid, Ahlak risaleleri, İlmihal, Yazı talimi, Muhtasar Fenn-i Hesap, Muhtasar Tarih-i Osmani, Muhtasar Coğrafya, Malumat-ı Nafia risaleleri. Md.9. –Kızların 6-10, erkeklerin 7-11 yaşları arasında mektebe devamları zorunludur.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Md.10-13. –İlköğretim zorunluluğunun uygulanışı ve buna uymayan ailelere verilecek para cezalarıyla ilgilidir. Md.15. –Bir yerde iki sıbyan mektebi varsa, bunlardan biri kızlara, öteki erkeklere ayrılacaktır. Md.16. –Ayrı kız mekteplerinin hoca ve dikiş ustaları kadın olacak, fakat yeterli sayıda ehliyetli muallimler yetiştirilinceye kadar “müsin ve edip (yaşlı ve iyi ahlaklı) adamlardan muaallim tayini caiz” olacaktır.

İlköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Maarif-i Umumiye Nizamnamesinde sözü edilen ilköğretim zorunluluğu 1876 tarihli Kanun-i Esasi de (Anayasa) yer almış, bundan böyle Anayasalara da geçmiştir. Ayrıca nizamname sonrasında Maarif Nezaretine bağlı ilkokullara ‘iptidai mektep’, ‘mekteb-i iptidai’, ‘usul-i cedide mektebi’ denilmeye başlanmış ve halk arasında ‘taş mektep’ olarak anılmışlardır. İlköğretimde ayrıca kadın öğretmenli ev sıbyan mektepleri yaygınlaşmıştır. Bu mektepler özellikle kızların belli bir düzeyde okumaları için ev içi ortamı oluşturmuşlardır.

Ortaöğretimdeki yenilik ve gelişmeler Tanzimat dönemi orta öğretimi üç tür okul halinde şekillenmiştir. Rüşdiye İdadiye Sultaniye

Ortaöğretimdeki yenilik ve gelişmeler Rüşdiyeler: 1846’da Mekatib-i Umumiye Nazırlığı kurulduktan sonra açılmış ve sayıları artmıştır. 1852’de İstanbul da 12 rüşdiye vardı. 1874’te bu sayı 18’dir ve tümünde 1859 öğrenci ile 166 muallim ve hademe bulunmaktadır. 1848’de açılan Darülmuallimin-i Rüşdi ilk mezunlarını verip öğretmen yetiştirdikçe rüşdiyeler taşrada büyükçe kentlerde de kurulmaya başlamıştır.

Ortaöğretimdeki yenilik ve gelişmeler 1875’ten itibaren İstanbul’da ve başlıca İl merkezlerinde Askeri Rüşdiyeler açılmaya başlandı. Kızlar için 1859’da İstanbul’da Cevri Kalfa İnas Rüşdiyesi açıldı. Buna Sultanahmet Kız Rüşdiyesi de denir. 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, rüşdiyelerin 500 evi geçen kasabalarda kurulacağını öngörür. Okulların yapım masrafları ve muallim maaşları illerin maarif idaresi sandığından karşılanacaktır. Bu okulların öğretim süresi 4 yıldır ve sıbyan mekteplerini bitirip şehadetname alan öğrenciler sınavsız kabul edilir.

Ortaöğretimdeki yenilik ve gelişmeler İdadiyeler: İstanbul’da ilk açılan idadi, Mekteb-i Fünun-i İdadiye ‘dir (Nisan 1845). 1846’dan sonra Rüşdiyeler ve 1850’de açılan Darülmaarif’de, sıbyan mekteplerinden gelen öğrencilerin programları izleyebilecek düzeye ulaştırılmaları için açılan özel sınıflara ve bu kurumlara kaynak olan bazı sıbyan mekteplerine de idadi adı verilmiştir. İdadi teriminin bir orta öğretim kurumunun adı olarak tutunması 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile kesinleşmiştir.

Ortaöğretimdeki yenilik ve gelişmeler Bu Nizamname, Müslüman ve Hıristiyan Osmanlı tebbasını birbirine kaynaştırmak ve ortak bir kültürle yetiştirmek düşüncesiyle 4 yıllık Rüşdiyelerin üstünde, öğretim süresi 3 yıl olacak ve sancak merkezlerinde açılacak idadi adı altında bir okul tipi düşünmüş ve bununla orta öğretimin süresini Rüşdiye ile birlikte 7 yıla çıkarmıştır. Fakat bu bir süre kağıt üzerinde kalmış ve ancak İstanbul’da Darülmaarif’in yerinde Mülki İdadi (1873) ve illerde de iki yıl sonra Mora Yenişehir’inde ilk İdadi okulu açılabilmiştir.

Ortaöğretimdeki yenilik ve gelişmeler Aynı Nizamnameye göre İdadiyelerin dersleri şunlardır: Mükemmel Türkçe Kitabet ve İnşa, Fransızca, Mantık, Coğrafya, Tarih-i Umumi, Cebir, Hesap ve Defter tutmak usulü, Hendese, Kimya, Resim. Bu programda din dersleri, Arapça ve Farsça görünmemektedir. Ayrıca idadilerin öğretim dilinin ne olacağı da belirtilmemiştir. Ancak öğretim dilinin Türkçe olduğu belirlenmiştir.

Ortaöğretimdeki yenilik ve gelişmeler Sultaniyeler: Bu terim Galatasaray’da gerçek anlamıyla kurulan ilk Liseye verilen Mekteb-i Sultani adı ile ortaya çıkmıştır. Mekteb-i Sultan-i 1868’de açıldı. Öğretim dili Fransızcadır. Fransa’nın yardımıyla açılmıştır. Hazırlanmasında 1867 tarihli Fransız notasının etkisi olan 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, orta öğretimin üst basamağını teşkil etmek üzere il merkezlerinde okullar açılmasını öngörmüş ve bunlara da Sutaniye demiştir. Bu okullar Rüşdiye üzerine 6 yıllık bir öğretim vereceklerdi.

Ortaöğretimdeki yenilik ve gelişmeler Kısm-ı âdi adı verilen ilk üç yılda İdadi dersleri okutulacak, Kısm-ı âli denilen son üç yılda ise Edebiyat ve Ulûm (pozitif bilimler) şubeleri yer alacaktı. Edebiyat sınıfı dersleri: Türkçe, Fenni Kitabet ve İnşa, Arabi ve Farisi’den edebiyata müteallik müellefat, Maani, Fransızca, İlm-i servet-i Milel, Hukuk-i Milel, Tarih Ulûm sınıfı dersleri: Hendese-i resmiye, Menazır, Cebir ve Cebirin Hendeseye tatbiki, Müsellesat-ı müsteviye ve küreviye, Heyet-i hikmet-i tabiiyye ve kimyanın muhtasar suretle sanayi ve ziraate tatbiki, İlm-i mevalid, Fenn-i tathtit-i arazi

Ortaöğretimdeki yenilik ve gelişmeler Sultani öğrencilerinden ücret alınacaktı. Fakat okulların inşa masrafları Saray tarafından ödenecekti. Okullar, bütün Osmanlı tebaasına açıktı. Yalnız, bu okullar Girit hariç, II. Meşrutiyete kadar hiçbir yerde açılamamıştır. Sultani düzeyinde bir okul da İstanbul’da 1873’te öğretime başlayan Darüşşafaka’dır. Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye’nin çabasıyla açılan Darüşşafaka, anasız, babasız, fakir çocukların alındığı önemli bir lise olmuştur. Okulda Fransız askeri liselerinin programı izlenmiş, öğretim Türkçe olarak yapılmış ve yıllarca Türk asker öğretmenler para almadan görev yapmışlardır.

Yükseköğretimdeki yenilik ve gelişmeler 1846’da kurulması kararlaştırılan Darülfünun, Müslim ve Gayrimüslim ütün Osmanlı tebaasının yanyana okuyup yetişebilmelerini, yatılı bir okulun eğitim şartları içinde kazanacakları ortak bilgiler ve özelliklerle, Batılılaşma yolunda olan Devletin kamu hizmetlerinde yer almalarını sağlamak ve medreselerin dışında dini gelenek ve etkilerden uzak modern bir üniversite eğitimi yapmak amacında idi. Darülfünun 13 Ocak 1863’te Kimyager Derviş Paşa’nın konuşması ile açıldı.

Yükseköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Eylül 1865’te Darülfünun’un binası 4000 kitap ile birlikte yanınca, Darülfünun ortadan kalktı. 1869’da tekrar kuruldu, sınavla seçilen öğrencilerin çoğu cerre gittikleri için, 1870’de öğrenciler cerden dönünce öğretime başladı. Kütüphanesine, özellikle Fransa’da yayınlanan ve o sırada Avrupa’da yaygın felsefi akımlar olan “hümanizm” ve “pozitivizm” ile ilgili eserler getirilmişti.

Yükseköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Kurumu sarsan bazı gelişmelerde olmuştur. 1873’te kapatılmıştır. 1874’te, Galatasaray Sultanisi içinde, medrese çevrelerinden uzakta, Darülfünun üç mektep (şube) halinde tekrar açılmıştır. A) Hukuk Mektebi B) Turuk ve Maabir (yollar ve köprüler) Mektebi C) Edebiyat Mektebi Bu kurum da 1881’de kapatılmıştır.

Yükseköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Hikmet ve Edebiyat Şubesi İlm-i Hukuk Şubesi Ulum-i Tabiiyye ve Riyaziye Şubesi İlm-i terkib-i vücud-i insani İlm-i ahval-i nefis Mantık ve maani Beyan İlm-i kelam İlm-i ahlak Hukuk-ı tabiiyye İlm-i tarih Mükemmel Arabi Farisi Türki Fransızca Sarf-ı umumi İlm-i aruz Tarih-i umumi Asar-ı atika İlm-i meskukat Fıkh-ı şerifin muamelat bahsi Usul-ı fıkıh Romalıların hukuku Fransızların hukuk-ı adiye kanunnamesi Hukuk-ı adiyeye müteallik usul-ı muhakeme Ticaret-i berriye ve bahriye Ceza kanunname-i hümayunları Usul-ı muhakeme-i cinayet Hukuk-ı mülkiye Hukuk-ı milel Heyet Himet-i tabiiyye İlm-i kimya İlm-i tabakat-ül arz İlm-i maadin İlm-i nebatat İlm-i hayvanat Hendese Müsellesat Hendesenin cebire tatbiki Hendese-i resmiye Menazır Hesab-ı tefazuli ve tamami Cerr-i eskalin nazariyat ve tatbikatı Tarih-i ulum-i tabiiyye Riyaziye Fenn-i tahtit-i arazi

Yükseköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Mekteb-i Mülkiye, ilk sivil yükseköğretim kurumu olarak 1859’da kurulmuştur. Amacı, kaymakamlık ve müdürlük gibi idari görevler yapacak memurlara kaynaklık etmekti. Çünkü, Tamzimat döneminde iyi yöneticilere büyük ihtiyaç vardı. Mülkiye mezunlarından bir kısmı, 1873’lerden sonra açılan idadilerde yöneticilik ve öğretmenlik görevlerine de tayin edilmiş, buralarda kafaları açıcı bir eğitim yapmışlardır. Böylece, Mülkiye Mektebi, Türk eğitim tarihinde bir aydın öğretmen ve eğitim yöneticisi kaynağı da olmuştur.

Yükseköğretimdeki yenilik ve gelişmeler Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye, sivil tıp okulu demektir ve Mayıs 1867’de Askeri Tıbbiye’nin içinde kurulmuştur. Bu okul, 1872’de ayrı bir binaya geçerek bağımsız olarak çalışmalarını sürdürmüştür. 1857’de Paris’te Mekteb-i Osmani adında 3 yıl süreli bir hazırlık okulu kurulmuştur. Amacı, Osmanlı Hükümeti tarafından gönderilen çeşitli düzeydeki öğrencileri bir araya getirmek, başıboşluktan kurtarmak ve Fransa’da çeşitli okullardaki derslerini verimli biçimde izleyebilmeleri için onlara bazı bilgiler kazandırmak idi. 1864’te kapatılmıştır.

Mesleki ve Teknik Eğitimdeki yenilik ve gelişmeler Tanzimat döneminde, mesleki ve teknik öğretim ve eğitim alanında plansız da olsa bazı girişimler yapılmıştır. 1842’de Prusyalı bir uzmana Askeri Baytar Mektebi açtırılmıştır. 1847’de Yeşilköy’de Ziraat Talimnamesi adıyla ilk olarak uygulamalı bir tarım okulu açılmıştır. 1874’te maden mühendisi yetiştirmek için Maadin Mektebi açılmıştır.

Mesleki ve Teknik Eğitimdeki yenilik ve gelişmeler 1862-63 yıllarından itibaren de Mekteb-i Maarif-i Adliye, Rüşdiyeler üzerinde 3 yıla çıkarılarak memur yetiştirilmesi işine önem verilmiş, okul önce Mekteb-i Aklam, sonra Mahrec-i Aklam adını almıştır. 1864’te İstanbul’da, özellikle genç memurlara, Fransızca, Rumca, Bulgarca öğretmek için bir Lisan Mektebi açılmıştır.

Mesleki ve Teknik Eğitimdeki yenilik ve gelişmeler Erkek Teknik Öğretim Okulları 1868’de Sultanahmet’te eski Kılıçhane binasında bir Sanayi Mektebi açılmıştır. Bu, 5 sınıflı ve yataklı idi. Programda yer alan sanat kolları: Demircilik, dökmecilik, makinecilik, mimarlık, marangozluk, terzilik, kunduracılık, çiftçilik. 1. sınıf imtihanını başaranlara “çıraklık” 2.3. ve 4. sınıfı tamamlayanlara “kalfalık” ve son sınıfı tamamlayarak diploma alanlara “ustalık” hakkı tanınmış ve böylece okulu bitiren ya da yarıda bırakanlar sınıflandırılmıştı.

Mesleki ve Teknik Eğitimdeki yenilik ve gelişmeler Kız Teknik Öğretim Okulları 1859’da İstanbul’da açılan ve ilk kız Rüşdiyesi olan Cevri Kalfa mektebinde, “kadınlara mahsus sanayi” de okutulması kararlaştırılmıştı. Bu nedenle, kızların teknik öğretimi ile ilgili olarak da bu okulu ilk girişim saymak gerekir. 1864’te Mithat Paşa Rusçuk’ta yetim kızlar için ordunun dikim ihtiyaçlarını karşılamak üzere bir dikim atölyesi niteliğinde Islahhane açmıştır. Bu girişimi 1869’da İstanbul’da yine ordu ihtiyaçları için Yedikule’de açılan dikimhane özelliğindeki Kız Sanayi Mektebi izler.

Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okulları 1856 tarihli Islahat Fermanı ile azınlıklar cemaat olarak okullar açmaya ve geliştirmeye izinli sayılmışlardır. Ancak bu okulların öğretim biçimi ve öğretmenlerinin seçimi Padişahın tayin edeceği azınlık üyelerininde bulunacağı bir maarif meclisinin denetimine bırakılmıştır.

Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okulları 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesinin 129. ve 130. maddeleri özel okul açılmasına ilişkin düzenlemeleri getirmiştir: Md. 129: Özel okullar toplumlar ya da Osmanlı veya yabancı devletlerin tebaası fertler tarafından ücretli veya ücretsiz olarak kurulan okullardır. Masraflarını kurucuları ya da bağlı oldukları vakıflar karşılar. Kurulmalarının şartları şunlardır: Bu okulların öğretmenlerinin ellerinde Maarif Nezareti tarafından ya da mahalli maarif idaresi tarafından verilmiş şahadetname bulunması Bu okullarda terbiye ve ahlak kurallarına ve politikaya (devletin politikası) aykırı ders okutulmaması ve ders programları ve kitaplarının Maarif Nezareti ya da mahalli maarif idaresi ve vali tarafından tasdik edilmesi Maarif Nezareti ya da mahalli maarif idaresi ve vali tarafından resmi izin verilmesi Md. 130. Özel okullarda çocukların uygunsuz hareketleri ve tembellikleri nedeniyle dövülmesi ve onlara yakışıksız sözler söylenmesi yasaktır. Bu tür çocuklar özel talimata göre cezalandırılacaktır.

Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okulları Türklerin giriştiği özel öğretim Bu dönemde Türkler tarafından açılan herhangi bir özel okula ait kayıt bulunamamıştır. Bunun nedeni ticari amaçlı yani para kazanmak amaçlı okul açma düşüncesini yadırgamaları olabilir.

Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okulları Azınlıkların giriştiği özel öğretim Tanzimatla beraber teknik ve mesleki okullar kapılarını azınlık çocuklarına da açmışlardır. Özellikle tıbbiye bu dönemde azınlıkların tağbet ettiği bir eğitim kurumu olmuştur. Rumlar bu dönemde Heybeliada’da papaz yetiştirmek için bir Ortodoks İlahiyat Okulu kurmuşlardır (1844). Yahudiler, 1854 yılında Musevi Asri Mektebini kurmuşlardır, 1870 yılında ise Allians Israelit adlı bir örgüt çok sayıda okul açma girişiminde bulunmuştur. Ermenilerde bu dönemde birçok yeni okul açmışlardır.

Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okulları Yabancıların giriştiği özel öğretim Yabancı okullarının sayısı Tanzimat döneminde artmış ve etkileri de çoğalmıştır. Bunun nedenleri arasında: Misyonerlerin gittikçe daha bilimsel çalışmaları Tanzimat döneminde azınlıklara tanınan yeni haklar Osmanlı’nın dış borçlar vb. Nedenlerle Batı’ya bağımlı hale gelmesi ve bu okullara ilişkin denetimci bir tutumun ‘siyasi’ sorunlar çıkaracağından çekinilmesi sayılabilir. Bu dönemde Fransızlar katolik ve latin, Amerikalı ve İngilizler ise Protestan okulları açmışlardır.

Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okulları Yabancıların giriştiği özel öğretim Katolik Okulları: Cizvit, Kapüsen, Lazarist vs. denilen dini örgütler, misyonerler ve kimi kişiler tarafından açılmışlardır. İlköğretim ve ortaöğretim düzeyinde açılmışlardır. En tanınmışları: Saint Benoit, Saint Louis, Saint Joseph erkek okulları ve Notre Dame De Sion kız okuludur.

Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okulları Yabancıların giriştiği özel öğretim Protestan Okulları: Amerikan ve İngiliz misyonerleri tarafından açılmışlardır. Robert Koleji: 16 Eylül 1863’de açılmıştır. Okula en çok Bulgar ve Ermeni öğrenciler kabul edilmiş ve bunların siyasi bakımdan bilinçlenerek Osmanlı devletini parçalamaları amaçlanmıştır. Kız Koleji (Arnavutköy Amerikan Kız Koleji): 1871 yılında açılmıştır.