Kasım 2015 İzleme ve Su Bilgi Sistemi Dairesi Başkanlığı Faaliyetleri Konulu Hizmetiçi Eğitim

o KAPSAM o GENEL GÜVENLİK TEDBİRLERİ o NUMUNE ALMA PROGRAMLARININ TASARIMI o AKIŞ ÖLÇMELERİ o NUMUNE ALMA TEKNİKLERİ o NUMUNE ALMA DONANIMI o KİRLENMENİN ÖNLENMESİ o NUMUNELERİN TAŞINMASI VE MUHAFAZASI o NUMUNE TANIMLAMA VE KAYITLAR

Sulardan atık sular, çamurlar, çıkış suları dip çökeltileri dahil Sulardan atık sular, çamurlar, çıkış suları dip çökeltileri dahil

Numune alma esnasında;  Ulusal ve/veya yerel sağlık ve güvenlik yönetmeliklerinin şartları dikkate alınmalı  Hava şartları dikkate alınmalı  Personel ve donanımın güvenliğinin sağlanmalı, örneğin: Zehirli gazların solunmasını önlemek için tedbir alınmalı Numune alma amaçlı kullanılan tekne ve platform bakımları

Tehlikeli nehir kıyılarından numune almak yerine mümkünse köprü üzerinden numune alımı Tehlikeli madde içeren şişelerin işaretlenmesi Buzla kaplı sulardan numune almadan önce buzun kalınlığı dikkatlice kontrol edilmeli, vb.

İş prosedürleri Numune alınacak yerin tasarımı Donanımın bakımı Tehlikeleri en aza indirecek şekilde planlanmalıdır.

Neden Numune Alırız ?  İlgili fiziksel, kimyasal, biyolojik ve radyolojik parametrelerin derişimlerinin zaman ve mekana göre tayini,  Dip çökeltilerinin yapısına özgü görsel bir işaret elde etmek için,  Maddelerin birim kesit alan derişimlerini hesaplamak için,  Zaman ve mekana göre seyrin değerlendirilmesi için,  Hedefler, standartlar veya kriterlere uyum veya bunları sağlamak için. (Alıcı ortam standartları, vb.)

Bir su kütlesinin, dip çökeltisinin veya çamurun tamamı analiz edilebilir mi? TEMSİL EDİCİ NUMUNE

Numune Alma AmacıNumune Alınan YerNumune Alma SıklığıNumune Alma SüresiNumune Alma Prosedürü Numune Alma Programları

Yapılacak İşlemlerParametre ListesiAnalitik GereklerNumune Alma HatalarıÖlçme Hataları Numune Alma Programları

1.Su veya atık su arıtma tesisleri dahilinde kısa dönemde iyileştirmeler gerekli olduğunda karar vermek amacıyla kullanılan kalite kontrol ölçmeleri, 2.Mevzuatta verilen hedeflere ulaşmadaki performansı ortaya koymak ve ölçmek, uzun vadeli kontrol amaçlı veya uzun vadeli kalite eğilimleri için kullanılacak kalite nitelendirme ölçmeleri, 3.Kirlenme kaynaklarının tespit edilmesi ve kontrolü. Numune Alma Amacı

Nitrat miktarı nitelendirmesi için uzun vadeli kalite nitelendirme ölçümü Kısa vadeli kalite kontrol ölçümü Kritik değere yaklaştıkça Sıklık arttırılır

 Tek bir numune alma çalışması hiçbir zaman amaçların tamamını karşılamaz.  Nihaî amaçlar tanımlanmadan önce genellikle bir ön numune alma ve analiz programını yürütmek gerekli olabilir.  Aynı veya benzer yerler için önceki programlardan elde edilen ilgili bütün verilerin ve yerel şartlar hakkında diğer bilgilerin dikkate alınması önemlidir.  Benzer programlarda önceden kazanılan kişisel tecrübe yeni bir program yapılacağı zaman oldukça değerli olabilir.

Numune Alma Yeri Amaca bağlı olarak belirlenir. Bazı istasyonlarda eş zamanlı olarak akışın da ölçülmesi için düzenleme yapmak gerekmektedir. Numune alma yerinin belirlenmesi karşılaştırmalı numuneler alınmasına imkan sağlar. Numune alma noktasının koordinatları GPS, vb. gibi konum cihazlarıyla belirlenmeli ve sabitlenmelidir.

Numuneler türbülanslı ve iyi karışmış sulardan alınmalıdır. Aşağıdaki durumlar hariç; ☼ Çözünmüş gaz ve uçucu organik bileşik tayini yapılacaksa ☼ Türbülanstan sonra derişimin değişebildiği durumlarda türbülanstan sonra Meteorolojik şartlardaki değişim de sonuçların değerlendirilmesinde göz önüne alınmalıdır.

Numune Alma Zamanı ve Sıklığı Numuneler kaliteyi ve kalitenin değişimini yeterince temsil eden zamanlarda alınmalıdır. Numune alma programı; − Mevsimsel ve günlük döngüleri − Haftalık işgünlerini − Rastgele veya geçici olayları − Uzun vadeli olaylar ve eğilimleri dikkate alacak şekilde tasarlanmalıdır.

Su Kalitesi Yönetimi Programları Bir veya birden fazla parametre derişiminin tanımlı sınır değerler dahilinde kontrolünü sağlar. Sonuçlar müdahale değerlendirilmesinde kullanılır. Sıklık, ardışık ölçmeler arasında kontrol sınır değerlerinden önemli sapmaların tespit edilebilmesine imkan verecek şekilde seçilmelidir.

Bu sıklığı belirlemek için iki temel faktör; − sapmaların büyüklüğü ve süresi − sapmaların oluşması ihtimali tahmini değerler göz önüne alınarak sıklık hesaplanır

Kalite Belirleme Programları Bir veya birden fazla parametrenin  Derişimini  Belli bir zaman aralığındaki değişimi  Her ikisini niteler. Ortalama veya ortanca değer ortalama eğilimi Standart sapma değişkenliği gösterir. Sonuçlar, araştırma amaçlı veya uzun vadede kontrol edilmesi amaçlanmayan bir parametrenin nitelendirilmesi için kullanılabilir.

Kirlilik Nedenlerinin Araştırma Programları Bilinmeyen bir kirlilik kaynağının özelliklerini belirlemek ve nedenlerini araştırmak için; o Kirleticinin yapısı o Numune alma ve kirlenmenin ortaya çıkma olasılığı ve süresi dikkate alınarak araştırma programı hazırlanır. Kirlenmenin ortaya çıkma sıklığından daha sık numune alınır.

İstatistiksel Değerlendirmeler Numune alma süreleri ve sıklığı belirlenmesi çalışmalarında yeterince istatistiki bilgi sağlayacak bir ön çalışma yapılır. Sıklıklar belirlendikten sonra elde edilen veriler düzenli olarak gözden geçirilir ve gereken değişiklikler yapılır.

Numune Alma Süresi ve Birleşik Numuneler Belli bir periyot boyunca sadece ortalama kalite sorgulanıyorsa numunelerin toplanma süresi uzun ve numune alma işlemi bu periyot boyunca yapılmalıdır. Bu prensip birleşik numunelerin hazırlanmasına benzer. Ancak, bu tip örneklemede kalitenin değişimi gözlenemez.

Kirletici yükleri akış ölçmeleri olmadan değerlendirilemez. Akışın ölçülmesi gereken özellikleri Akış Yönü Ters akış! Temsil edici numune! Akış Hızı Debi hesabı Akışta kalma süresi hesabı Karışım etkisi Debi Bir noktadan birim zamanda geçen sıvı hacmi Gerçekçi kalite sınır değerleri oluşturulması için önemli Akış Yapısı Yatay ve düşey karışım hızını etkiler Temsil edici numune! (iyi karışmış tek kanaldan alınmalıdır) Kesit Alanı Karışım etkisi

Kimyasal, mikrobiyolojik ve biyoloijk analizler için farklı numuneler kullanılmalı !!!! Durgun sular ve akarsulardan numune alma teknikleri birbirinden farklıdır. Numune alma şekilleri amaca ve numunenin alındığı kaynağa göre farklılıklar gösterir. Numune alma metodu, istenen amaç için kullanılabilecek temsil edici numune elde etmeyi sağlayacak şekilde seçilir.

Anlık NumunelerDüzenli Aralıklarla Numune Alma (akan su)Sürekli Numuneler (akan su)Seri Numune Alma (durgun su)Birleşik Numuneler (durgun su-akan su)Büyük Hacimli Numuneler

ANLIK NUMUNE ALMA -Ayrık numuneler -Elle veya otomatik -Alındığı yer ve zamandaki su kalitesini temsil eder -Hem durgun hem akan sulardan alınır.

-Kirlenme boyutlarının araştırıldığı durumlarda -Kararsız parametrelerin (çözünmüş gazlar, kalıntı klor ve çözünebilir kükürt, vs.) tayini Ortalama kalite değerleri Kalite kontrol verileri

DÜZENLİ ARALIKLARLA NUMUNE ALMA Akan sulardan alınır. Numune alma süresi ve numune hacmi açısından 3 farklı tipi vardır. 1. Sabit zaman aralıklarında düzenli olarak alınan numuneler (zamana bağlı) 2. Sabit akış aralıklarında düzenli olarak alınan numuneler (hacme bağlı) 3. Sabit akış aralıklarında düzenli olarak alınan numuneler (akışa bağlı)

DÜZENLİ ARALIKLARLA NUMUNE ALMA 1. Sabit zaman aralıklarında düzenli olarak alınan numuneler (zamana bağlı) Sabit Zaman Sabit Hacim

DÜZENLİ ARALIKLARLA NUMUNE ALMA 2. Sabit akış aralıklarında düzenli olarak alınan numuneler (hacme bağlı) Değişken (Akışa Bağlı) Zaman Sabit Hacim

DÜZENLİ ARALIKLARLA NUMUNE ALMA 3. Sabit akış aralıklarında düzenli olarak alınan numuneler (akışa bağlı) Sabit Zaman Değişken (Akışa Bağlı) Hacim

SÜREKLİ NUMUNE ALMA Akan sulardan alınır. Numune alma süresi ve numune hacmi açısından 2 farklı tipi vardır. 1. Sabit debilerde alınan sürekli numuneler (zamana bağlı) 2. Değişken debilerde alınan sürekli numuneler (akışa bağlı)

SÜREKLİ NUMUNE ALMA 1. Sabit debilerde alınan sürekli numuneler (zamana bağlı) 2. Değişken debilerde alınan sürekli numuneler (akışa bağlı)

SERİ NUMUNE ALMA  Durgun sulardan alınır.  Belirli bir yerde çeşitli derinliklerden alınan numuneler (derinlik profili numuneleri)  Çeşitli yerlerde belirli bir derinlikten alınan seri su numuneleri (alan profil numuneleri)

BİRLEŞİK NUMUNELER  Durgun ve akan sulardan alınır.  Akışa, zamana veya hacme bağlı alınabilir.  Sürekli alınan numunelerin birleştirilmesi  Ortalama su kalitesine dayalı bir sınır değere uygunluk gerektiği durumlarda birleşik numuneler önem taşır.

BÜYÜK HACİMLİ NUMUNELER  Bazı analizler için 50 litre – birkaç metreküp kadar numune hacmi gerekebilir (pestisitler veya kültür ortamında yetiştirilemeyen mikroorganizmaların tayini için)  Numuneler, temiz bir kaba geleneksel yolla veya ölçülen hacimdeki suyun etkenin tipine bağlı olarak bir emici kartuş veya süzgeçten geçirilmesi yoluyla alınabilir. Örneğin iyon değiştirme veya bir aktif karbon kartuşu, bazı pestisit numunelerini almak için kullanılabilir.

 Numune hacmi istenen analiz ve muhtemel tekrar analizleri için yeterli olmalıdır.  Etkin bir numune alma donanımı; Numune ile numune kabı arasındaki temas süresi minimum olmalı Numune kirlenmesine sebep olmayacak malzeme kullanılmalı Kolayca temizlenebilmeli Yüzeyleri pürüzsüz olmalı Analiz parametresine uygun olmalı (kimyasal, mikrobiyolojik, vb.)

Anlık Numune Alma Donanımı -Kova -Suya daldırılan ve doldurulduktan sonra dışarı çekilen geniş ağızlı şişe -En iyi uygulama numunenin doğrudan numune kabına alınması

Çökeltilerden Numune Alma Donanımı -Kepçe ve tarayıcılar Sondajla Numune Alıcılar -Dip çamurunun düşey profili tespiti için kullanılır.

Çözünmüş Gazlar ve Uçucu Maddeler için Numune Alma Donanımı -Çözünmüş gazlar için, numune alıcıda hava ile suyun yer değiştirmesi ile alınan numuneler uygundur.

Radyoaktivite Özellikleri için Numune Alma Donanımı -Sulardan kimyasal analiz amaçlı numune alınması için kullanılan donanımın çoğu radyoaktivite analizleri için numune alımında da kullanılabilir. -Numuneler, deterjanla temizlenmiş, su ve seyreltik HNO 3 ile durulanmış plastik şişelerde toplanmalıdır.

POMPA NUMUNE KABI NUMUNE HATTI NUMUNE MUHAFAZA BÖLÜMÜ Otomatik Numune Alma Donanımı - Sürekli numune veya seri numune alımı - Zamana bağlı kalite değişimleri veya kompozit numuneler - Ayrık veya sürekli tip ve zaman veya akışla orantılı

Numune alınması sırasında kirlenmenin önlenmesi önemlidir. Numune alma kaplarında, kapaklarında ve kullanılan diğer donanımda önceki numunelerden kalan kalıntılar Numune alma yerinden kaynaklanan kirleticiler

Numune alma ve sonrasındaki işlemler sırasında personelden kaynaklanan kirlenme İçten yanmalı motor egzozundan kaynaklanan kirlenme Bozulmuş reaktiflerden kirlenme önlenmelidir.

-24 saat içinde laboratuvara ulaştırılamayacak numuneler ISO ’ e uygun korunmuş veya kararlı hale getirilmiş olmalıdır. -Numuneler alındıktan sonra aşırı ısıya maruz kalacaksa numuneler soğutulmalıdır. (tercihen araç soğutucusu) -24 saat içinde laboratuvara ulaştırılamayacak numuneler ISO ’ e uygun korunmuş veya kararlı hale getirilmiş olmalıdır. -Numuneler alındıktan sonra aşırı ısıya maruz kalacaksa numuneler soğutulmalıdır. (tercihen araç soğutucusu)

Numune Alınan Yer ve Zaman Numune cinsi ve numune tipi Numune alan kişi Hava şartları, saha gözlemleri Su sıcaklığı Koruma dahil uygulanan ön işlem Uygunsuzluk hakkında bilgi Numune Alma Raporu

YER ÜSTÜ SULARI, YERALTI SULARI VE SEDİMENTTEN NUMUNE ALMA VE BİYOLOJİK ÖRNEKLEME TEBLİĞ NUMUNE ALMA TUTANAĞI YER ÜSTÜ SULARI, YERALTI SULARI VE SEDİMENTTEN NUMUNE ALMA VE BİYOLOJİK ÖRNEKLEME TEBLİĞ NUMUNE ALMA TUTANAĞI

46/46