KAYA GAZI

HAZIRLAYANLAR ÜMİT KARAKUŞ AHMET MUSTAFA KULAKCI ANIL YILANCI

İÇİNDEKİLER KAYA GAZI NEDİR? KAYA GAZI TARİHİ DÜNYA DA KAYA GAZI TÜRKİYE DE KAYA GAZI KAYA GAZI’NIN ÇIKARILIŞI AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI SONUÇLAR

KAYA GAZI NEDİR? Son günlerde ön plana çıkan, bilim ve mühendislik dünyasının görüşüne göre enerji sektöründe bir devrim yaratacağı öngörülen kaya gazı, giderek tükenen petrol ve doğalgaza alternatif olacak

KAYA GAZI NEDİR? Kaya gazı bir başka deyişle ŞEYL gazı olarak da bilinir.Kaya gazı kayaç denilen formasyonların içinde sıkışmış olarak bulunan bir doğal gazdır. Hidrolik çatlatma adı verilen işlemle kaya katmanlarının içinde kırılmalar üretilerek açığa çıkması sağlanır. 

Kaya GAZI NEDİR? Her kayaç ta kaya gazı bulunmayabilir, zira bunların belirli oranda organik madde içermesi ve yeterli olgunluğa ulaşması gerekir. Petrol ve doğal gaz, ana kayayı terk ederek farklı kayaçlar içine yerleşirken, kaya gazı bu ana kayayı terk etmeyip kalan gazdır.

KAYA GAZI NEDİR? Konvansiyonel olmayan bir kaynak olan kaya gazının çıkarılma maliyeti doğalgaza göre 2 kat daha pahalı durumda fakat uygun teknoloji ve yeterli mühendislik çalışmaları ile bu maliyet düşürülmeye çalışılıyor. Yeterli teknolojiler geliştirildiğinde ise enerji ihracatında tekel olan ülkelerin tekeli kırılacaktır. Özellikle Rusya bu konuda endişe duymaktadır. Bazı ülkelerin ise enerjide alıcı konumdan satıcı konuma bile gelebileceği uzmanlar tarafından tahmin edilmektedir. Bunun en büyük avantajı ise petrol ve doğalgazı bulunmayan ülkelerin yararına olacaktır,bu ülkelerden biri de Türkiye’dir.

KAYA GAZI TARİHİ İlk Kaya (Şeyl) Gazı üretimi, Amerika Birleşik Devletleri, New York eyaletinde 1821 yılında gerçekleştirilmiş ve 1970 yılında endüstriyel ölçekte üretim sağlandı. 1950’li yıllarda ABD’nin Ohaio Eyaletinde uygulanmış olduğu bilinen hidrolik çatlatma yöntemi günümüzde çok gelişmiştir.Bugün ABD’deki yaklaşık bir milyon kuyuda bu yöntemin kullanıldığı ileri sürülmektedir. ABD’de hâlihazırda 34 eyalette toplam 450.000 kaya gazı kuyusu faaliyet halindedir.

DÜNYA DA KAYA GAZI ABD,Çin,Kanada ve Avusturalya kaya gazının çıkarılmasına özen gösteren ülkeler arasında bulundurdukları rezerv avantajları ve yeterli teknoloji bu ülkeleri daha ön plana çıkarmaktadır. Kaya gazı yalnızca belli bölgelerde bulunmayıp hemen hemen bütün ülkelerde az ya da çok bulunmaktadır. Tahmini kaya gazı rezervinde ilk sırayı Çin alıyor.Avrupa’da ise Norveç ve Polonya 80 ve 187 milyar m³ tahmini rezerv ile ilk sıralarda yer almakta.

DÜNYA DA KAYA GAZI Avrupa’nın ve Amerika’nın bazı bölümlerinde, güvenlik gerekçesi ile kaya gazının çıkarılması yasaklanmış durumda. İngiltere’de ise kaya gazı, bazı küçük yer sarsıntılarının suçlusu olarak görülüyor. İngiltere’nin kuzeybatısındaki Weeton bölgesi çevrelerinde yerin yaklaşık 3 bin metre altında büyük bir kaya gazı rezervi keşfedildi.

DÜNYA DA KAYA GAZI Bir enerji şirketi tarafından başlatılan sondajla bu bölgedeki rezervin hesaplanması amaçlanıyor. Bazı yetkililer rezervin, Ada’nın gaz ihtiyacının yüzde 10′unu karşılayacağını iddia ediyor. Amerikan Enerji Bilgi İdaresi tarafından sunulan rapora göre de, kaya gazı 2035 yılına kadar toplam gaz üretiminin yarısını karşılayacak. Ayrıca dünya genelinde kaya gazı çıkarılması ile küresel gaz kaynaklarını yüzde 40 artıracak

TÜRKİYE DE KAYA GAZI Maden Tetkik Arama (MTA) Genel Müdürlüğü tarafından yapılan sondaj çalışmalara göre, Konya-Ereğli ve Niğde-Bor havzasında, 8 milyar ton petrollü şeyl (petrol türetebilen kaya) potansiyel kaynak rezervi belirlendi. Araştırmacıların yaptığı hesaplamalara göre, ısıtıldığında petrol ve doğal gaz üretilebilen kayalardan 2,6 milyar varil ile 8,3 milyar varil arasında petrol çıkarılabilecek. Bunun parasal değeri ise 218 milyar 121 milyon dolar ile 687 milyar 191 milyon dolar arasında değişiyor.

TÜRKİYE DE KAYA GAZI Söz konusu kayaların ne kadar verimli olduğu ile ilgili çalışmalar başlatıldı. Ayrıca, Ereğli-Bor havzasının, kaya gazı konusunda liderliği elinde bulunduran ABD-Wyoming havzasına çok benzer özellikler taşıdığı belirlendi. Tüm dünya rezervinin 3′te 2′sine sahip ABD’de, 1 ton ‘petrollü şeyl’ kayasından 60 litre petrol elde edilebileceğini belirten uzmanlar, Ereğli-Bor havzasının acil olarak araştırılması gereken bir alan olduğunu vurguladı.

KAYA GAZI ÇIKARILIŞI Küçük taneli tortul kayaçların gözeneklerinde rastlanan kaya gazını açığa çıkarabilmek için başlıca iki yöntem kullanılmaktadır. Bular; 1-Yatay Sondaj (Horizontal Drilling) 2-Hidrolik Çatlatma (Hydraulic Fracturing)

KAYA GAZI ÇIKARILIŞI 1-Yatay Sondaj (Horizontal Drilling): Yeraltında ince levhalar halinde bulunan tortullu tabakalar yatay bir biçimde uzanır, buna bağlı olarak kaya gazı içerdiği düşünülen bölgede yeterli derinliğe ulaşıldığında sondaj borularına 90º eğim verilerek kuyu açma çalışmalarına devam edilmelidir.

KAYA GAZI’NIN ÇIKARILIŞI 2-Hidrolik Çatlatma (Hydraulic Fracturing) Son günlerde hemen hemen bütün ülkeler bu yöndeki çalışmalarına hız vermiştir. Önemli olan diğer bir nokta ise kaya gazının nasıl çıkartıldığı hakkındadır. Kaya gazının en bilinen çıkarılma yöntemi hidrolik kırılma yani ‘Fracking’ denilen gazın bulunduğu kayanın içinde kırılmalar yaratıp basınçlı suyla yüzeye çıkarma işlemidir. Buradaki işlemde süreci hızlandırmak için çeşitli katkı maddeleri ile karıştırılarak yeraltı suyu ve kayaç ortamına temas etmemesi için betonla sabitlenmiş çelik boruların içinden kilometrelerce uzaktaki gazın bulunduğu kayaçlara enjekte ediliyor.

KAYA GAZI’NIN ÇIKARILIŞI 1. Teknik olarak hidrolik kırılma olarak bilinen “Fracking” işlemi gaz taşıyan kaya katmanlarının içinde kırılmalar üretip yer yüzüne çıkarmak için su basıncını kullanıyor. 2. Bu noktada su öncelikle toprakla ve süreci hızlandırmak için kullanılan katkı maddeleriyle karıştırılıyor. Bunlar, yer altı su kaynaklarını kirletmemesi için çelik boruların içinden kilometrelerce aşağıya doğru, gaz içeren katmanın içine enjekte ediliyor.

KAYA GAZI ÇIKARILIŞI 3. Amerika’da tartışmalar bu kırılma sürecinde kullanılan katkı maddelerinin kapsıyor. İngiltere’de Caudrilla isimli şirket herhangi bir sağlık problemine yol açmayan katkı maddeleri kullanıyor. Weeton bölgesinde kullanılan katkı maddesi, su- kum karışımının yüzde 99,75′i oldukça seyreltilmiş hidrolik asit, biyosid ve birçok kozmetikte kullanılan kimyasal madde olan poliakrilamid içeriyor

KAYA GAZI ÇIKARILIŞI 4. Yaklaşık 90 gün sonra, kırılma süreci duruyor ve gaz küçük yüzey toplayıcılarının ve dağıtım ünitelerinin içine akmaya başlıyor. Böylece bu süreç bu şekilde onlarca yıl devam ediyor.

AVANTAJ & DEZAVATAJ AVATAJLAR: Kaya gazı üretimine geçen ülkelerin dünya gaz piyasasındaki söz hakkının artması, gaza ödedikleri fiyatlardaki muhtemel düşüş, enerjide dışa bağımlılığın azalması ve yeni iş olanaklarının yaratılması olarak sıralanabilir.

AVANTAJ & DEZAVANTAJ DEZANTAJ: Atmosfere karbon salınımının devam etmesi, yeraltı sularında oluşması muhtemel kirlilik, kontrolsüz yeraltı hareketliliği ve toplum-çevre düzeninin ihlali sayılıyor. Bu çizilen tablo, kaya gazı kaynaklarının üretiminin hassas bir mesele olduğu gerçeğini bir kez daha vurguluyor.

SONUÇLAR Şüphesiz, kaya gazı ve petrolü rezervlerinin hayata geçirilmesi, dünya enerji piyasasında gözle görülür jeopolitik sonuçlar doğuracak, şuan net ithalatçı konumunda bulunan ve Ortadoğu’ya veya Rusya’ya bağımlı ülkelerin politikalarında değişiklik yaratacaktır. Aynı şekilde, net ihracatçı pozisyonundaki, tekel ülkelerin enerji piyasasındaki yeri ve öneminin bu yeni açılımdan etkilenmemesi olanaksızdır.

SONUÇLAR Olaya Türkiye açısından bakacak olursak, mevcut tahlilde öne çıkan kaya gazı ve petrolü rezervlerinin en faydalı biçimde değerlendirilmesi, Türkiye’nin dışa bağımlılığında ciddi azalmalar yaratma potansiyeli nedeniyle büyük önem arz etmektedir. Ancak ileri teknoloji ve esaslı saha analizi gerektiren bu alanda ani atılımlar yapılmaması, akılcı olduğu kadar, gerçekçi ve kapsamlı politikaların izlenmesi gerekmektedir.

BİZİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ…