NUMUNE RED KRİTERLERİ Uz.Dr. K. Okhan Akın Uz.Dr. Zeynep Çizmeci Uz.Dr. Özlem Genç

NEDEN NUMUNE RED KRİTERLERİ BULUNMALI ???  AMAÇ Laboratuvar test istemi yapan hekimlere ve hastaya zorluk çıkarmak değil, tanı ve tedavide en kısa zamanda ve en doğru şekilde yardımcı olmaktır

NEDEN NUMUNE RED KRİTERLERİ BULUNMALI ??? HEDEF Uygun Hasta Uygun – Doğru Örnek Tekrarlanabilir - Doğru Sonuç

GENEL RED KRİTERLERİ  ÖRNEK ALIMI İLE İLGİLİ RED KRİTERLERİ  BARKOTLAMA VE ETİKETLEME HATALARI İLE İLGİLİ RED KRİTERLERİ  KAYIT İLE İLGİLİ RED KRİTERLERİ  ÖRNEK KALİTESİ İLE İLGİLİ KRİTERLER

ÖRNEK ALIMI İLE İLGİLİ HATALAR  Uygun olmayan şekilde örnek alınması (Kanın mayi giden koldan alınmış olması, Spermin hastane dışında alınması vb.)  Uygun miktarda alınmamış örnekler  Uygun olmayan numune kabı ile örnek alınmaması (TİT kabı ile idrar kültürü istemi, hemogram isteminin antikoagulansız tüp ile gönderilmesi vb)  Vakumlu tüplerde son kullanma tarihine dikkat!!!!. Son kullanma tarihi geçmiş olanlar kabul edilmez.

BARKOTLAMA VE ETİKETLEME HATALARI  Barkodsuz örnekler  Barkodun üstündeki bilgilerin okunamaması  Yanlış barkod yapıştırılmış numune kapları  Örnek alımında zorluk olan hastalarda 1 tüpe (uygun örnek tüpü olmak kaydıyla) birden fazla barkot yapıştırılmış hastalarda örnek reddedilir.

KAYIT İLE İLGİLİ RED KRİTERLERİ  Servis hastalarının örnek kapları üzerinde örnek alma saat ve tarihinin yazılmaması  Personel ile gönderilen örneklerin laboratuvar kabul defterine tarih ve saat belirtilerek imza karşılığı kaydedilmemesi  Alınan kan örnekleri en gaç 1 saat içinde laboratuvara ulaştırılmak zorundadır. Bu sürede ulaşmayan örnekler red edilir.

ÖRNEK KALİTESİ İLE İLGİLİ RED KRİTERLERİ  Hemolizli, pıhtılı, lipemik ve yüksek bilirubinli kan örnekleri  Uygun miktarda alınmamış olan örnekler (çizgisine kadar doldurulmamış kan tüpleri)  Örnek alınması ile laboratuvara giriş saati arasında özellikle bazı testleri etkileyecek kadar zaman farkı olması

Tokluk durumunda:  AKŞ  Trigliserid ve lipid paneli  TDBK  OGTT (50 gr tarama hariç)  ALP  Ca, fosfat  Seratonin, 5-HİAA, Adrenalin, noradrenalin  Kortizol çalışılamaz  Ancak hasta tok olduğunda serum örneği lipemik olacaktır ve çoğu testin ölçümüde etkilenecektir.

HEMOLİZDEN ETKİLENEN TESTLER Asit fosfataz Amilaz Amonyak AST B2mikroglobulin Bilirubin Calcitonin CA 125 CA 19-9 Ig ‘ler GGT Calsiyum CRP CK CK-MB Kolesteron HDL Cholinesteraz Çinko Folik Asit Haptoglobulin Ceruloplasmin LDH Magnezyum Potasyum Piruvatkinaz Trigliserid Transferrin Ürik asit Carbamazepin Demir Demir bağlama ** Belirtilen testler genel olarak yüksek değerde saptanır

LİPEMİK SERUMDAN ETKİLENEN TESTLER Beta-2 mikroglobulin Calcitonin CA 125 Ceruloplasmin CRP HDL,LDL,VLDL kolesterol IgA, IgE, IgG, IgM Protein Protein elektroforezi RF (Romatoid faktör) Tiroid testleri Transferrin ** Belirtilen testler genel olarak yüksek değerde saptanır

HEMOLİZ + LİPEMİDEN ETKİLENEN TESTLER  Öncekilere ek olarak - Tüm otoimmun parametreler - Hepatit marker' ları, anti HIV - Hormonlar - 1. trimestr tarama testi - İnfeksiyöz etken antikorları - Coombs testleri

ALKOL ALIMINDAN ETKİLENEN TESTLER Apolipoprotein A Apolipoprotein B Total kolesterol HDL kolesterol LDL kolesterol VLDL kolesterol Trigliserid Lipoprotein (a) Lipid elektroforezi ** Kan alınmadan önce en az 24 saat süre ile alkol kullanılmamalıdır

KÜLTÜR TESTLERİ RED KRİTERLERİ  Formalin içinde gönderilmiş herhangi bir örnek  Biyopsi örneği küçükse steril % 0.85' lik NaCl içinde gönderilmeli  2 saatten fazla beklemiş idrar örneği (kültür için uygun değil) ‏  24 saatlik biriktirilmiş balgam, kültür için kabul edilemez

KÜLTÜR TESTLERİ RED KRİTERLERİ  30 dakikadan fazla beklemiş gaita örneği (parazitolojik inceleme için) ‏  2 saatten fazla beklemiş gaita (kültür için) ‏  Transport mediumda 25 C'de 24 saat, 4 C'de 3 günden fazla kalmışsa  1 günde 1 'den fazla, 3 hafta içinde 3'den fazla örnek gelmişse

KÜLTÜR TESTLERİ RED KRİTERLERİ  Anaerob kültür için uygun olmayan örnekler - Gastrik yıkama - Orta akım idrar - Prostatik sekresyon - Gaita (Clostridium araştırılması hariç) ‏ - ilestomi veya kolostomi sürüntüsü - boğaz, burun veya diğer orofaringeal örnekler - yüzeysel deri ve çevre kültürleri

KÜLTÜR TESTLERİ RED KRİTERLERİ  Mikroskopta 10 x büyütmede 25’ den az PNL ve 10’ dan fazla epitel hücresi bulunan balgam örnekleri, yüksek oranda orofarengeal flora kontaminasyon içerdiklerinden kültür için vasıfsız örnek niteliğindedir.  H.pylori için steril SF içinde buz üzerinde veya 1 ml Csry Blair içine alınarak 3 saaat içinde laboratuvara gönderilmelidir.

KÜLTÜR TESTLERİ RED KRİTERLERİ  EDTA ve sitratlı tüpte gönderilen örnekler kültür için kesinlikle uygun değildir  Heparin : Gram (+) mo ve Mayaların üremesini inhibe eder  Ekimi yapılmış kan kültürleri buzdolabı ısısına konulmaz, hemen gönderilir  Kan kültür şişesinde bulunan SPS (sodyum polietanol sulfonat): Nesseria, G.vaginalis ve Peptostreptococcus türlerinin üremesini inhibe eder

İLAÇ DÜZEYLERİ İÇİN  Son ilaç alma zamanından önce kan alınmalı  Mümkün olduğunca, hep aynı saatlerde kan alınmalı  Bu koşullara uyulmadığı taktirde, beklenmeyen değerlerin elde edilmesi mümkündür

ÖNERİLER  WMA İçin: 2 gün süreyle çay, kahve, kolalı içecekler, elma, mandalina, muz gibi meyveler, çikolata, pasta, kek, kuruyemiş, patlıcan, domates,bileşimi bilinmeyen yiyecekler yenilmemelidir.  5-HİAA İçin: 24 saat süreyle muz, ceviz, patlıcan, domates, gibi serotonin içeren yiyecekler alınmamalıdır  Hidroksiprolin için: 2 gün süreyle et, tavuk, jelatinli besinler alınmamalıdır

GAİTADA GİZLİ KAN BEYAZ DİYET (testen 1 gün önce başlar, test süresince devam eder) ‏  Yenmesi yasak olanlar: - Et ve etli yemekler, karaciğer, dalak, böbrek - Pancar, turp, şalgam - Pişmemiş domates, armut, muz - Hazır meyve suyu, kola  Yenmesi önerilenler: - Marul, ıspanak, mısır, fasulye, nohut, pirinç - Ekmek, makarna, süt, yoğurt - Üzüm, erik, elma, portakal, şeftali

ÖRNEK RED BELGESİ  Laboratuvarımız örnek kabul defterinde red edilen örneklerin kayıtları tutulacaktır.  Red edilen örnekler servise bildirilecektir.  İsteyen hekim kayıtlara ulaşabilir.

SONUÇ  Numune red kriterleri her laboratuvarda belirlenmiş olmalıdır  Ekstra bir iş gücü olarak algılanılmamalı, hastanın yararı için mutlaka uygulanmalıdır