Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839) İlan Eden Kişi: Mustafa Reşit Paşa Padişah: Sultan Abdülmecit

Maddeleri Herkesin bildiği gibi, devletimizde, kuruluşundan beri Kuran'ın yüce hükümlerine ve yasalarına tam uyulduğundan, ülkemizin gücü ve bütün tebaasının refah ve mutluluğu en yüksek noktaya çıkmıştı. Ancak, 150 yıl var ki, birbirlerini izleyen karışıklıklar ve çeşitli nedenlerle yüce yasalara uyulmadığından evvelki kuvvet ve refah, tam tersine zayıflık ve fakirliğe dönüştü. Dünyada can, ırz ve namustan daha kıymetli bir şey yoktur. Bir insan bunları tehlikede görünce, yaradılıştan kötü olmasa bile, canını ve namusunu korumak için olmadık çarelere başvurur. Bunun devlet ve memlekete zarar vereceği açıktır. Buna karşılık, can ve namustan emin olan bir kimse sadakat ve doğruluktan ayrılmaz, işi ve gücü ile devletine ve milletine yararlı olur. Vergi konusuna gelince: Bir devlet, ülkesini korumak için askere ve gerekli öbür masraflara muhtaçtır. Bu, para ile olur. Para, tebaadan toplanacak vergiler ile oluştuğundan bunun en iyi şekilde toplanması gerekir. Bu nedenle, ülkemiz insanlarının her biri için, malına ve gelirine göre bir verginin saptanması ve kimseden bundan fazla bir şey alınmaması gerekir. Yüce devletimizin karada ve denizdeki askeri masrafları ile öbür masrafları yasalarla belirlenip sınırlandırılmalı ve uygulama ona göre yapılmalıdır.

Maddeleri Bu nedenle, bundan böyle suç işleyenlerin durumları yasalar gereğince açıkça incelenip bir karara bağlanmadıkça kimse hakkında, açık veya gizli, idam ve zehirleme işlemi uygulanmayacaktır. Herkes malına, mülküne tam sahip olacak, bunları dilediği gibi kullanacak, bunu yaparken de devlet büyüklerinin müdahalesine uğramayacaktır. Birinin suçluluğunun saptanması halinde mirasçıların o işle ilgileri bulunmayacağından suçlunun malları elinden alınıp varisleri miras hakkından yoksun bırakılmayacaklardır (Müsadere usulünün kaldırılması). Din adamı ve vezirlerden yasalara aykırı hareket edenlerin, kanıtlanacak suçlarına göre, rütbelerine ve hatır ve gönüle bakılmaksızın cezalandırılmaları için özel ceza yasası çıkarılacaktır. Memurlara yeterli maaş bağlanmış olup, henüz bağlanmamış olanlarınkiler de belirlenecektir. Bu yolla da, kanunlara aykırı olan ve ülkenin gerilemesinde başrolü oynayan rüşvet belası güçlü bir yasa ile ortadan kaldırılmış olacaktır. Hükümdarın kendisi bu usullere riayet etmeyi ve bunlara aykırı davranmamayı kabul ettiği gibi; Ulema ve devlet ricali de bu hususta yemin edeceklerdir.

Fermanın Başarısız Olmasının Sebepleri Batıdan alınan yeniliklerin derinliğine anlaşılamamış olması. Osmanlı toplum yapısının çok milletli olması. Azınlıklara verilen hakların büyük devletlerce istismar edilmesi. Amaçlanan yenilikleri gerçekleştirmek için devletin yeterli kadroya sahip olmayışı. Yapılan yeniliklerin Müslüman halkça tepki ile karşılanması

Islahat Fermanı (18 Şubat 1856) Hazırlayan :Âli Paşa Padişah: Sultan Abdülmecit

Maddeleri Can, Mal, ırz ve namus dokunulmazlığı vardır. Bütün tebaa kanun önünde eşittir. Azınlıkların da askerlik yapması şarttır. Azınlıklar, mezhep ve mektep özgürlüğüne sahiptir. Mahkemelerde gayrimüslimler de şahit olabilir. Müslüman olmayanlar da devlet görevinde yer alabilir. Maarif Bakanlığına önem verilecektir. Yabancılar da emlak tasarrufunu Osmanlı ülkesinde değerlendirebilir. Müslümanlarla Gayrimüslimler arasındaki anlaşmazlıkların çözümü için karma mahkemeler kurulması şarttır.

I. Meşrutiyet (1876-1878) Hazırlayan: Mithat Paşa Padişah: Sultan II. Abdülhamid

Maddeleri Devletin başkenti İstanbul’dur. Osmanlı Devleti’nin yönetim şekli meşrutiyettir. Hükümranlık ve hilafet Osmanlı sülalesine aittir. Padişah’ın yanında iki tane meclis vardır. Bunlar Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisidir. Ayan Meclisi padişah tarafından atanır ve ömür boyu mecliste kalır. Ayan Meclisi, İngiltere'nin Lordlar Kamarası’na benzetilerek, üyelerinin kaydı hayat şartıyla Padişah tarafından, doğrudan doğruya, atanması esası kabul edilmiştir. Ayan azası olabilmek için 40 yaşını doldurmuş, işleri ve eserleriyle memleketin güvenini kazanmış, devlet işlerinde iyi hizmeti ile tanınmış olmak koşulları aranmıştır.

Maddeleri Mebusan Meclisi her elli bin erkek vatandaşa bir temsilci olmak üzere, seçilecek kimselerden meydana gelir. Seçme ve seçilme hâkkı yalnız erkeklere tanınmıştır. Mebusan Meclisi üyeliği için 30 yaşın doldurulmuş olması gerekir. Seçim dönemleri 4 yıldır. Bakanlar Kurulunu Padişah seçer ve bu kimseler Padişaha karşı sorumludur. Yasama yetkisi Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisi’ne aittir. Yürütme yetkisi Padişah ve Bakanlar Kurulu’na aittir. Bakanları tayin etmek, azletmek, rütbe, memuriyet, nişan vermek, para basmak, savaş ilan etmek, mebuslar meclisini toplantıya davet etmek ve dağıtmak, gerekirse seçim yapmak üzere meclisi feshetmek padişahın hakları içerisindedir. Bakanlar Kurulu padişaha karşı sorumludur. Barış antlaşmalarını padişah onaylar.

II. Meşrutiyet (1908-1920) Hazırlayan: Enver Paşa Padişah: Sultan II. Abdülhamid

Maddeleri Bakanlar, Mebusan Meclisi'ne karşı sorumlu olmuştur. Barış antlaşmalarını Mebusan Meclisi'nin onaylaması kararlaştırılmıştır. Padişahın meclisi açma, kapama ve üyeleri sürgüne gönderme yetkileri kısıtlanmıştır. Basına geniş özgürlükler verilmiş, sansür kaldırılmıştır. Hükümet üyelerini sadrazam seçmeye başlamıştır. Siyasi partiler kurulmuştur. Not : II. Meşrutiyet’ten sonra Kanun-i Esasi’de yapılan değişikliklerle padişahın yetkileri daha da kısıtlanmış ve meclise dayalı bir yönetime geçilmeye çalışılmıştır.