Mayoz Bölünme

MAYOZ BÖLÜNMESİ Canlıların çoğu diploit kromozom sayısına sahiptir. Ancak bitki bitleri, erkek arılar vb. canlılarda haploit kromozom sayısına sahip olanlar da vardır. Ebeveynler kromozom sayısı yarıya inmiş (haploit) gametleri meydana getirirler ve bu gametlerin birleşmesi ile oluşacak olan bireylerde genetik yapı sabit kalmış olur. Diploit birey oluşunca genetik yapının yarısı anneden yarısı da babadan geldiği için her kromozomdan bir çift bulunur. Aynı çift bu kromozomlara homolog kromozomlar denir. Prof.Dr. Davut Alptekin

Bu bölünme şekli yalnız cinsiyet hücrelerinde görülür Bu bölünme şekli yalnız cinsiyet hücrelerinde görülür. Mitozdan üç önemli farkı vardır. Mayoz iki ayrı hücre bölünmesi olayından meydana gelir (Mayoz I ve II). Mayozun I. evresinin profaz safhasında anne ve babadan gelen homolog kromozomlar karşılaşır, çiftler haline gelirler ve karşılıklı parça değişimi olur. Mayozun sonunda kromozom sayısı yarıya iner. Örn. insanlarda 46 olan (diploit) 23'e (haploit) iner. Prof.Dr. Davut Alptekin

I. MAYOZ 1.Profaz I: Mitozun profaz safhasına göre çok daha karmaşıktır. 5 ayrı dönem içerir. a.Leptoten: Kromatin materyali yavaş yavaş büzülerek helozoni kromozomlar halini almaya başlar. Homologları ile birlikte bir arada bulunur. Tam olarak gözükmese bile kromozomlar çift kolludur. Prof.Dr. Davut Alptekin

b.Zigoten: Anne ve babadan gelen homolog kromozomlar yan yana gelir, çiftleri meydana getirirler. Bir yandan boyları gittikçe kısalır. Bu evre de her iki kromozom arasında birleşmeler olur ve birleşme noktalarına sinapsis denir. Prof.Dr. Davut Alptekin

c.Pakiten: Kromozomlar kromatit- lerine ayrılır, boyları kısalır ve kalınlaşır. Homolog kromozomlar yan yana olduğundan ve her kromozomda iki kromatit olduğundan 4 kromatitli bir yapı gözükür. Bu yapıya bivalent veya tetrat adı verilir. Kromozomların birleşme yerleri elektron mikroskobunda görülebilir ve birleşmeye sinaptonemal kompleks adı verilir. Bu esnadaki kromatitlerin birleşme noktalarına da kiazma adı verilir. Daha sonra bu birleşme noktalarından kromatitler koparak homolog kromozomlar arasında parça değişimi olur, bu olaya da Krossing over denir. Prof.Dr. Davut Alptekin

Sinaptonemal Kompleks Mayoz bölünme sırasında, genetik çeşitliliğin sebebi olan Krossing over’de kromozomların eşleşmesini sinapsisler aracılığıyla sağladığı düşünülen, iki homolog kromozom arasında bulunan proteinden oluşan yapıdır. Sinaptonemal kompleks, ilk olarak Montrose J. Moses tarafından 1956'da karides’de, D. Fawcett tarafından güvercin, kedi ve insan spermatositlerinde bulunmuştur.

d. Diploten: Bu evrede sinaptonemal kompleks kaybolur d.Diploten: Bu evrede sinaptonemal kompleks kaybolur. Homolog kromozomlar birbirlerinden ayrılmaya başlar. Ancak kiazma noktalarından hala birleşiktir. Dolayısı ile bu noktalar kromozomların parça değişiminin olduğu yerlerdir. Prof.Dr. Davut Alptekin

e. Diakinez: Homolog kromozomlar birbirlerinden ayrılır e.Diakinez: Homolog kromozomlar birbirlerinden ayrılır. Homologlar ayrıldıkça kiazma noktaları kromozomların uçlarına doğru kayar. Bu nedenle bu evreye ikili hareket anlamına gelen diakinez denir. Bu evrenin sonunda kromozomlar arasında parça değişimi olmuştur, kromozom sayısında ise bir değişim söz konusu değildir. Nukleolus tamamen kaybolur. Nukleus zarının parçalanması da tamamlanır. Prof.Dr. Davut Alptekin

Kardeş kromatit değişimi Prof.Dr. Davut Alptekin

Prof.Dr. Davut Alptekin

2.Metafaz I: Parça değişimi tamamlandıktan sonra tetratlar birbirinden ayrılarak homolog kromozomlar kutuplara çekilmek üzere ekvatorial düzlemde dizilir ve iğ ipliklerine tutunurlar. 3.Anafaz I: Kromozomlar iğ ipliklerinin sayesinde kardeş kromatitleri ile birlikte sentromer kırılması olmadan yavaş yavaş kutuplara çekilir ve Homolog kromozomlar birbirlerinden tamamen ayrılır. Bu esnada homolog kromozomlar kutuplara çekildiği için 46 kromozomun yarısı bir yavru hücreye diğer yarısı da bir başka yavru hücreye gider. Bu nedenle I. Mayoz bölünmesine redüksiyon bölünmesi de denir.

Prof.Dr. Davut Alptekin

4. Telofaz I: Kutuplara çekilen kromozomların boyları uzar 4.Telofaz I: Kutuplara çekilen kromozomların boyları uzar. Etrafında nükleus zarı oluşur. Nukleusu belirginleşir. Sitoplazmik bölünme başlar. Fakat pek çok bitki ve hayvan hücresinde tipik bir interfaz yoktur. Telofazın hemen arkasından II. Mayoz bölünme başlar. Kromozomlar henüz çözülmediği için DNA replikasyonu da yoktur. Sadece sentriollerden ayrılarak iğ ipliklerinin oluşumu sağlanır. Prof.Dr. Davut Alptekin

II. Mayoz Bölünme: Prensip olarak mitoz bölünmesinin aynısıdır. Profaz II’de eğer nukleolus ve nukleus zarı oluşmuş ise yeniden kaybolur. Kromozomların boyları kısalarak küçülür. Metafaz II’de Kromozomlar ekvatorial düzlemde toplanır ve sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur. Anafaz II’de iğ ipliklerine tutulan kromatitler birbirlerinden ayrılarak iki ayrı kutba giderler. Telofaz II’de kromatitler kromozomlar olarak isimlendirilir. Kromozomlar tamamen açılarak kromatin iplikçiklerine dönüşür. Prof.Dr. Davut Alptekin

Prof.Dr. Davut Alptekin

Mayoz Bölünmenin Önemi Mayoz bölünmesi hem kadın hem de erkeklerin gonadlarında oluşur. Kadınlarda oogenezis erkeklerde ise spermatogenesis adını alır. Spermatogenesis sonunda 4 gamet 4 spermatozoa şeklinde yaşamını sürdürür. Oogenesis sonunda 4 gametten ancak 1 tanesi döllenebilecek yumurta hücresi halindedir. Diğerleri dejenere olur. Mayoz bölünmede oluşan hücrelerin genetik yapısı krossing over nedeniyle tamamen farklıdır. Bu nedenle oluşan yeni birey anne ve babanın genetik yapısının bir kısmını içerir. Ayrıca nesiller boyu canlının diploit özelliğinin aynı kalmasını sağlar. Prof.Dr. Davut Alptekin

Yumurta Hücresinin Oluşumunda I Yumurta Hücresinin Oluşumunda I.Mayoz Bölünmede Homolog Kromozomların Ayrılamaması Prof.Dr. Davut Alptekin

Prof.Dr. Davut Alptekin

Prof.Dr. Davut Alptekin

Prof.Dr. Davut Alptekin

Mitoz ve Mayoz Bölünmenin Özellikleri Bir azalma bölünmesi olup I.Anafazda homolog kromozomlar ayrılır, yavru kromatitler ise II. Anafazda ayrılır. G1-S-G2'den oluşan bir interfazı iki mitoz izler. Kromozomlar sinapsis ve kiazma yapar, homolog kromozomlar arasında gen alış-verişi olur. Her dönemde 4 hücre (gamet) oluşur. Mayotik hücrelerin kromozom sayısı ana hücredekilerin yarısıdır. Yalnızca özelleşmiş cinsiyet hücrelerinde oluşur. Erkekte puberteden (erginlik) sonra başlar, dişilerde ise puberteye kadar ertelenir. Mayoz bölünmede profaz evresi leptoten, zigoten, pakiten, diploten ve diakinez olmak üzere 5 evreden oluşur. Mayotik ürünlerin genetik yapısı farklıdır. Homolog kromozomlar gametlere ratgele dağılmaları ve krossing over nedeniyle genetik değişiklikler (varyasyonlar) oluşturur. Mitoz Bölünmenin Özellikleri Bir eşitlik bölünmesi olup yavru kromatitler ayrılır. G1-S-G2 den oluşan bir interfazı bir mitoz izler. Kromozomlar sinapsis yapmaz kiazma oluşmaz, homolog kromozomlar arasında genetik alış-verişi olmaz. Her dönemde iki hücre oluşur. Yavru hücrelerin kromozom sayısı aynı ana hücredeki gibidir. Normal olarak bütün somatik hücrelerde oluşur. Zigot döneminde başlar ve organizmanın yaşamı boyunca sürer. Mitoz bölünmede profaz tek evredir. Mitotik hücrelerin genetik yapısı aynıdır. Prof.Dr. Davut Alptekin