Yaşlılarda Düşme Dr. Umut SAFER

Kimler düşmedi ki

Epidemiyoloji Toplumda yaşayanlarda yıllık düşme %30-40 %5-10 ciddi yaralanma: Kırık,kafa travması.. Bakım evinde kalanlarda yıllık düşme %50 %10-30 ciddi yaralanma: Kırık,kafa travması.. %5 olgu hastane yatışı

Morbidite Kalça kırığı gelişenlerin %25-75’i eski fonksiyonelliğini kaybediyor Düşme + hastane yatışı →%9.5 bakım evine taburcu

65+ Ölüm Sebepleri 1.Kalp hastalıkları 2. Kanser 3. İnme 4. KOAH/AC hastalıları 5. UNINTENTIONAL INJURIES Rubenstein LZ, Josephson KR. Clin Geriatr Med. 2002(May);18(2):141-158

Düşme Sebepleri Kaza/Çevresel %31 Yürüyüş/denge bzk. 17 Baş dönmesi 13 Bayılma 10 Konfüzyon 4 Postural hipotansiyon 3 Görme problemleri 3 Diğer 15 Bilinmeyen 5

İntrinsik Risk Faktörleri Ekstrinsik Risk Faktörleri Yürüyüş ve denge bozukluğu Periferal nöropati Vestibüler disfonksiyon Kas güçsüzlüğü Görme bozukluğu Kronik hastalıklar İlerlemiş yaş Günlük yaşam aktivitelerinde bozulma Ortostazis Demans İlaçlar Tetikleyici nedenler Takılma ve kayma İnme Senkop Baş dönmesi Akut tibbi durum Düşme Ekstrinsik Risk Faktörleri Çevresel tehlikeler Ayakkabı Engeller Rubenstein, LZ, Josephson, KR. Falls and their prevention in elderly people: What does the evidence show? Med Clin North America 2006; 90:807

Postural kontrol Duyu sistemi bozuklukları: Görme bozuklukları: Refreksiyon bzk Derinlik algı kaybı Kontrast ayırım bzk. Karanlığa adaptasyon kaybı Propriyosepsiyon bzk Vestibüler sistem bzk: Labiren tüzlü hç kaybı Vestübüler ganglion h. ve Sinir fiber kaybı Kas aktivitesi ve kompozisyonu: Proksimal kas akv.> Distal kas akv. Antogonist kas kontraksiyonu Eklem torkunda ↓ Kas yağ infiltrasyonunda ↑* *

Düşme Hikayesi Geçmişte düşme veya sendeleme hik. + 1 yıllık takip çalışması 736 olguluk 63 düşme hik. + ve 67 sendeleme hik. + 2 ve↑ sendeleme hik. + düşme RR 2.3 kat ↑ Düşme hik. + ise RR 5,9 kat ↑ Framingam : Kalça kırığı + ise 2. kalça kırığı riski ↑ İleri yaş ve yüksek aktivite diğer risk faktörleri

Arteryal Kan Basıncı(AKB) Dik postürün korunmasında AKB önemli Hipotansiyon: Yaşla baro refleks duyarlılıkta ↓ Vücut sıvılarında azama; akut hastalık, diüretik ve sıcak hava Günlük postür değişiklikler: oturma-kalkma(yemek yemek)

Kognitif kayıp Orta ve ileri kognisyon kaybı kalça kırığı ile ilişkili; hafif bozukluk olanlara göre 2 kat fazla Beyaz cevher lezyonları volümü ile düşme ilişkili Toplumda yaşayanlarda iyi aile ve arkadaş ilişkisi riski azaltabilir

Kronik Hastalık Parkinson hastalığı; Alt ekst. rijiditesi Kas kitle azalması Yavaş hareketten dolayı uygun kaçın manevralarını zamanında yapamam İlaçların hipotansif etkileri Kognisyon bozuklukları Kronik kas iskelet sistemi ağrısı; ağrı şiddeeti ve ağrı noktası ile korelasyon var Kr. Hastalık sayısı ve DM ile düşme

İlaç Kullanımı SSS etkileyen ilaçlar: Sedatif ve hipnotikler OR 1,47 (1,35-1,62) Nöroleptik/ Antipskotik 1,59 (1,37-1,83) Benzodiyazepinler 1,57 (1,43-1,72) Narkotikler 0,96 (0,78-1,18) Antidepresanlar 1,68 (1,47-1,91) Bakım evinde Trisklik Antidepresan 2.2 kat, SSIR 1,8 kat ve trazadon 1,2 kat kullanmayanlara göre düşmeyi arttırıyor 50 yaş sonrası SSIR kullanımı eskimeye bağlı kırıklarını 2 kat ↑

İlaç Kullanımı Anti hipertansifler düşme riskini 1,24 kat ↑ (1.01-1.54) Diüretikler (ödem/HT end.) 1.07 kat ↑ (1.01-1.14) Beta-blokörler 1.07 (0,86-1,17)

Risk Faktörleri(Meta-analiz)

Çevresel Risk Faktörleri Az ışıklandırma Merdiven/korkuluk Sabit olmayan Mobilya Halı/kilimler Yatak ve tuvalet Duvarda bar yok Kaygan zemin Engeller Hayvanlar İlaçlar Dış Ortam Hava koşulları Kaldırım bzk. Trafik Karşıdan karşıya geçiş Uygunsuz basamak Dikkat dağılması Engeller ↑ Aktivite Bakım Mrk. Az ışıklandırma Yeni katılım Sabit olmayan Mobilya Kaygan zemin Destek azlığı Hemşire azlığı Yemek zamanları Duvarda bar yok 16

Değerlendirme Tüm yaşlı olgularda son 1 yıldaki düşme sayısı-sıklı, denge ve yürüme bozuklukları sorgulanmalı Tek düşme hik + yürüyüş ve dengeyi değerlendir Multi fakatörüyel düşme değerlendirmesi yap 2 veya ↑ düşme +, Denge ve yürüyüş bozukluğu +, Düşme nedeniyle tıbbi tedavi alan veya acil servise gelenler. Toplumda yaşayan tüm hastalar multi fakatöriyel düşme değerlendirmesi yap, kısıtlı fayda göreceklere yapma American Geriatrics Society, British Geriatrics Society, American Academy of Orthopedic Surgeons US Preventive Services Task Force (USPSTF)

Değerlendirme Düşme hik+→ 3 kat RR Alt ekstremite güçsüzlüğü → 4 kat RR

Hikaye Düşme sırasındaki aktivite durumu Prodromal semptomlar (baş dönmesi, dege problemi, sersemlik…) Nerede ve ne zaman gelişti Bilinç kaybı (Ortostatik hipotansiyon, kardiyak hastalık, nörolojik hastalıklar Eşlik eden Hstlıklar (Parkinson, kr. kas-eklem hst.lıkları, OA, Demans, İnme, DM ) İlaçlar (Psikotorp, Sedatif Hipnotik, Antidepresan, antihipertansif) Çevresel faktörler (Zemin, eşyalar, korkuluklar…)

Genel Fizik Muayene Yatar pozisyonda ve ayağa kalmayı takiben 1-3. dakikada Arteryal Kan Basıncı Nabız Görme İşitme: Fısıktı testi Ekstremite ve eklem deformiteleri, duyu muayenesi

Kas-iskelet Fonksiyonları Postral Stabilite Testleri: Performance oriented mobilty assesment Denge (9 parametre) Yürüyüş (7 parametreli) Parametreler 0, 1 ve 2 puanlanır 0 → Çok bozuk 1 → Kısmi bozuk 2 → Bağımsız Düşmeyi öngörecek bir sınır değeri yok

Kas-iskelet Fonksiyonları Get-up and Go:

Kas-iskelet Fonksiyonları Fonksiyonel uzanma testi: Erkeklerde düşme öngörmede geçerli

Laboratuvar İnveleme Tam Kan Glukoz Üre Kreatinin D vitamin Rutin Holter EKG, Ekokardiyografi, Beyin görüntüleme, İskelet sistemi X-ray önerilmiyor. Hikaye ve FM yönlendirici olmadıkça Dehidratasyon, Anemi, Otonom diyabetik nöropati.

YAŞLIDA DÜŞMEYE YAKLAŞIM Tekrarlayan düşme/ tek düşme + denge problemi Kalk ve Yürü Testi Romberg-Sternal İtme Başlatıcı Faktörler Bacak Ext Kuvvet Kaybı Sandalyeye oturamama Merdiven Çıkamama Yürüyüşte Yavaşlama Denge Bozukluğu + Romberg + Sternal İtme Görmede Azalma Hipotansiyon Ortostatik Postural Denge Eğitimi Görmenin İyileştirilmesi Taban Desteğinin Artırılması Direnç Eğitimi Quadrceps Egzersizi İlaç Dozunun Azaltılması Davranış Değişikliği Volüm Farmakolojik Ortamın Değiştirilmesi(Gevşek halı, zayıf ışık, düzensizlik ve karışıklık, uzun raf, eşik, mobilya, çorap, ayakkabı) İlaç İntoksikasyonu Alkol Antikonvülzan, Antikolinerjik Sedatif/Hipnotik, Antihipertansif Digoksin, Nitratlar İlacın Kesilmesi İlacın Değiştirilmesi İlaç Dozunun Azaltılması Guideline for the prevention of falls in older persons. American Geriatrics Society, British Geriatrics Society, and American Academy of Orthopaedic Surgeons Panel on Falls Prevention. J Am Geriatr Soc 2001; 49:664.

Occupational Terapi(Ergo terapi) : Düşme riski↑ hastalar RR 0,64 azaltmış 70 yaş üzeri ramdomize çalışmada düşme azalmamış Maliyet ekinlik ?