HEMODİYALİZ VE HEMŞİRELİK BAKIMI HAZIRLAYAN VE SUNAN : YELİZ KEMİS NEFROLOJİ SERVİSİ -

*

* Böbrekler ve Görevleri İnsan vücudunda, normalde, bel kemiğinin sağ ve solunda yer alan iki böbrek vardır. Her bir böbrek yaklaşık 12 cm uzunluğunda ve 150 gr. ağırlığındadır. Bu organlar mikroskop ile incelenince nefron adı verilen süzme ünitelerinin varlığı saptanır. *

Her böbrekte yaklaşık bir milyon tane nefron bulunur; bu küçük yapılar kendilerine gelen kanı devamlı süzerek idrarı meydana getirirler. Oluşan idrar, önce böbreklerin iç ve orta kısmında bulunan havuzcukta (pelvis) birikir, daha sonra üreter adı verilen iki boru aracılığıyla mesaneye taşınır. *

Mesane dolduğunda idrar yapma isteği uyanır Mesane dolduğunda idrar yapma isteği uyanır. Böylece idrar dışarı atılır. Böbreklerin en önemli gerevi, kanı zararlı atıklardan temizlemek, vücudun su ve tuz dengesini düzenleyerek, tüm organ ve sistemlerin belli bir uyum içinde çalışmasını sağlamaktır. *

Söz konusu görevler tam olarak yapılamazsa, vücutta zararlı maddeler, su ve değişik yapıda tuzlar birikir ve kimyasal denge bozulur. Bu durumda, başta kalp ve beyin olmak üzere tüm diğer organlar görevlerini yerine getiremez hale gelir. İnsan vücudunda, normalde iki böbrek bulunur, ancak sağlıklı olan ve yeterli çalışan tek bir böbrek de vücudun tüm gereksinimlerini rahatlıkla karşılayabilir.

Böbreklerin, ayrıca hormon yapmakla ilgili görevleri vardır Böbreklerin, ayrıca hormon yapmakla ilgili görevleri vardır. Salgıladıkları değişik yapıda hormonlar, kan yapımı, kemik gelişmesi ve tansiyonun belirli düzeyde tutulmasına yardımcı olur. Böbrek yetersizliği durumunda bu hormonların salgılanmasında düzensizlik olduğu için daha önce sözünü ettiğimiz bozukluklara ek olarak kansızlık, kemik hastalıkları ve tansiyon ayarsızlıkları da ortaya çıkar

BÖBREK YETMEZLİĞİNİN BELİRTİLERİ KRONİK BÖBREK YETMEZLİĞİNİN BELİRTİLERİ: Kronik böbrek yetmezliğinin ilk belirtisi “Polidipsi” (çok su içme) “Poliüri” (çok idrar çıkarma) ve “Noktüri” (gece idrara çıkma) biçiminde olabilir. Halsizlik, yorgunluk, baş ağrısı, iştahsızlık, özellikle sabah saatlerinde ortaya çıkan mide bulantısı, kusma, uykusuzluk, hafif bir nefes darlığı, ağızda kötü bir tad, inatçı hıçkırıklar, solukluk, göz fırlaklığı (egzoftalmi), görme bozuklukları, bilinç bozuklukları gibi belirtiler ortaya çıkabilmektedir.

Kronik böbrek yetmezliğinin kendisi, kalp yetmezliği yaratan bir etken olmamakla birlikte, kronik böbrek yetmezliği vakalarında yüksek tansiyon (hipertansiyon) ve kalp yetmezliğine oldukça sık rastlanmaktadır. Hastalarda ödem gelişebilmektedir. Bunun nedeni daha çok kalp yetmezliğidir ya da kan proteinlerinin azalmasıdır (hipoprotei-nemi) ya da her ikisidir. Kalp yetmezliğine bağlı olarak akciğerlerde ödem gelişmekte, bu da nefes darlığına (dispne) neden olabilmektedir. Kronik böbrek yetmezliğinin bir döneminde kesinlikle yüksek tansiyon (hipertansiyon) gelişir.

. Kronik böbrek yetmezliğinde anemi (alyuvarlarda sayıca azalma) hemen hemen kuraldır. Aneminin ağırlık derecesi ise kanda biriken üre ile doğru orantılıdır. Üremik hastalarda (üremi = kanda aşırı miktarda üre birikmesi), kronik böbrek yetmezliğinin seyri sırasında kanda pıhtılaşma bozuklukları da gelişmekte ve bu hastaların kanamaya eğilimleri artmaktadır. Kronik böbrek yetmezliği hastalarında üremi geliştikçe, burun kanamalarına, deri dokusu içine kanamalara (deride kendiliğinden gelişen morartılar biçiminde belirirler) daha sık rastlanmaktadır. Yapılan incelemelerde bu hastaların kanama ve pıhtılaşma zamanlarının normal olduğu görülmüştür. Bu bulguya göre, hastalardaki kanama eğiliminin asıl sorumlusunun kılcal damarlardaki bozukluklar olduğu düşünülmektedir.

İştahsızlık, sabah bulantıları, kusma, ağız içi, mide ve bağırsak ülserleri Özellikle kanlı ishaller üreminin ciddi boyutlara ulaşmış olduğu hastalarda sık rastlanan belirtilerdir. Bulantı ve kusmanın önlenmesi, vücudun sıvı-asit-sodyum dengesinin düzeltilmesiyle gerçekleşir. Bu belirtiler hastanın dialize alınması ile belirgin bir biçimde düzelmektedir. Kronik böbrek yetmezliğinde, deri dokusuna kalsiyum birikmektedir. Bu durum ise şiddetli kaşıntılara neden olmaktadır.

Kalsiyumun deride birikmesinin nedeni kronik böbrek yetmezliğinde gelişen parat hormon fazlalığıdır. Bu gibi vakalarda günlük banyolar, bazen kaşıntının azalmasını sağlayabilmektedir. Parat hormonun salgılandığı paratiroit bezlerinin çıkartılması ise, bir diğer tedavi yöntemidir. Kronik böbrek yetmezliğinde vücutta karoten benzeri bir madde birikmektedir, bu da deriye soluk-san bir renk kazandırmaktadır . . Derinin soluk renginden sorumlu olan diğer etken de anemidir .

Kronik böbrek yetmezliğinde vücutta fazla miktarda biriken üre, ter bezlerine oradan da tere karışır. Bu durumda kronik böbrek yetmezliği hastalarının teri, idrar gibi kötü kokar. Uyku hali ve komaya kadar gidebilen bilinç bozuklukları ağır üremi vakalarında hemen hemen kural gibidir. Kanın sodyum miktarındaki azalma (hiponatremi), vücut asitliğinin artması (asidoz) ve vücut suyunun azalması (dehidratas-yon) komayı yaratan nedenlerdendir. Hiponatre-mi ve dehidratasyon kas kramplarına da neden olabilmektedir. Uzun süre üremiden yakınan hastaların sinir liflerinde, “Miyelin kılıfı” bozulabilir. Bu durumda sinir liflerinin sinirsel uyarıları iletme zamanı uzamış bulunur. Kaslarda güçsüzlük, zayıflık gelişir.

Akut böbrek yetmezliğinin nedenleri Çok sayıda neden vardır; 1 Akut böbrek yetmezliğinin nedenleri Çok sayıda neden vardır; 1. Ağır kanama, kusma, ishal, yanık sonucu kan basıncında düşme 2. Gebelik: Kanamalar, gebelik zehirlenmesi, sağlıksız koşullarda yapılan  düşükler 3. Kalp yetmezliği 4. Böbrek hastalıkları: Nefrit, böbrek damarının tıkanması 5. İdrar yollarında tıkanıklık: Kanser, prostat büyümesi, taşa bağlı tıkanma 6. Ameliyatlardan, özellikle büyük ameliyatlardan sonra 7. İlaçlar: İlaçlara bağlı akut böbrek yetmezliği sık karşılaşılan bir sorundur,   bu nedenle ilaçlar kesinlikle doktor denetiminde kullanılmalıdır. 8. Depreme bağlı kas zedelenmeleri

KBY TEDAVİ SEÇENEKLERİ KRONİK BÖBREK YETMEZLİĞİ TEDAVİSİ: Böbrek yetmezliği tedavisinde şu yöntemler kullanılır: 1.Böbreğin görevlerini yerine getirebilecek çeşitli tedaviler 2.Hastalığın ilerlemesini yavaşlatıp diyaliz ihtiyacını geciktirmek için alınan önlemler 3.Hastalığa bağlı olarak gelişen çeşitli sorunları (kansızlık kalsiyum ve fosfor dengesinde bozukluk gibi) düzeltmek için kullanılan testler Son dönem böbrek hastalığı gelişen hastalarda (böbreğin görevlerini yaklaşık %10 oranında yapabildiği dönem) tedavide kullanılan iki yöntem vardır: 1.Diyaliz tedavisi 2.Böbrek nakli

Diyaliz tedavisi iki şekilde uygulanabilmektedir Diyaliz tedavisi iki şekilde uygulanabilmektedir. Hemodiyaliz hasta kanının damardan alınarak temizlenip tekrar hastaya verildiği sistemdir. Hemodiyaliz işlemi için özel makineler kullanılır ve hastanın ihtiyacına göre haftada 1-3 kez uyglanır. Diğer yöntem olan karın diyalizi (periton diyalizi) ise hastanın karın boşluğuna verilen sıvıya atık maddelerin geçmesi ve daha sonra bu sıvının boşaltılmasına dayanır. Periton diyalizi genellikle makine olmaksızın uygulanır. Böbrek nakli ise uygun vericisi olan hastalara uygulanabilir. Ne yazık ki ülkemizde organ naklinin yaygınlaşmaması bu yöntemin kullanılmasını sınırlamaktadır. Diyaliz tedavisinin seçimi Diyaliz tedavisinin şeklinin seçilmesinde (hemodiyaliz veya karın diyalizi) hasta isteği ve koşulları önemlidir.

Hemodiyalizin tercih edildiği durumlar 1. Karında fıtık 2 Hemodiyalizin tercih edildiği durumlar 1.Karında fıtık 2.Daha önce karın bölgesinden geçirilmiş ameliyat 3.Hastanın uyumunun iyi olmaması 4.Karın diyalizi yapmasını sınırlayan bazı durumların (körlük gibi) varlığı 5.Temizlik koşullarının sağlanamaması 6.Hastada bunamanın varlığı

* Karın diyalizinin tercih edildiği durumlar 1.Hastanın hemodiyaliz makinesine bağlı olmaksızın daha aktif yaşam sürmeyi istemesi 2.Hemodiyaliz ünitesinin uzağında oturmak 3.Hemodiyaliz işlemi için gerekli olan damar yolunun sağlanamaması 4.Kalp hastalığı

* Diyaliz tedavisi için hazırlık gerekli midir? Hemodiyaliz tedavisinde hastanın kanını alıp makineye vermek için büyük bir damar yolu gerekir. Bu amaçla hastanın atardamarı ve toplardamarı cerrahi olarak birleştirilir (arterio-venöz fistül). Ancak acil durumlarda katater yardımı ile de diyaliz uygulanabilir. Karın diyalizi için karın boşluğuna uzanan bir kateter yerleştirilmesi gerekir.

* Diyaliz tedavisine mutlaka başlanması gereken durumlar: 1.Böbreklerin görevinin ancak %10'unu yapması 2.Tedaviyle önlenemeyen kusma (böbrek yetmezliğine bağlı kusma) 3.Tedaviye cevap vermeyen sıvı fazlalığı 4.Böbrek yetmezliğine bağlı kanama eğilimi 5.Böbrek yetmezliğine bağlı bilinç bozukluğu 6.Perikardit (kalp yaprakları arasında sıvı birikimi) 7.Sinirlerde ilerleyici hasar Şeker hastalarında kreatinin ve BUN düzeyleri daha düşükken (yani böbrek fonksiyonları daha iyi iken) diyaliz tedavisine başlanabilir

Diyaliz tedavisine ihtiyaç nasıl geciktirilir? .*********** Hipertansiyonun kontrolü Hipertansiyon böbrek yetmezliğinde sık rastlanan bir bulgudur. Hipertansiyon böbrek hastalarında kalp ve damar hastalıklarının sık görülmesine ve hızlanmasına yol açar. Böbrek hastalarında hipertansiyonun nedenleri şunlardır: 1.Vücutta tuz birikimi 2.Kan basıncını düzenleyen bazı sistemlerin çalışmasının artması 3.Paratiroid bezin (kalsiyum dengesini sağlayan parathormonun salgılandığı bez) fazla çalışması 4.Kansızlık nedeniyle eritropoietin kullanımı Böbrek hastalarında hipertansiyon böbrekteki hasarın artmasında önemli role sahiptir. Yüksek kan basıncı değeri böbrek içindeki damarlara da yansır. ********Diyette protein kısıtlaması ve tansiyon düşürücü tedavinin böbrek yetmezliğinin ilerleme hızını azalttığı gösterilmiştir. Hipertansiyon kontrolünde kullanılan çok sayıda ilaç vardır. Bu ilaçlar değişik yollarla kan basıncını tedavi eder.

* Tanı Böbrek yetmezliğinin tanısı kanda üre veya kreatinin isimli maddelerin ölçülmesi ile mümkündür. İdrar incelemesi, radyolojik yöntemler, kanın biyokimyasal incelemesi ve diğer laboratuvar incelemeleri böbrek yetmezliğinin nedenini anlamaya yöneliktir.

ABY BELİRTİLERİ SEMPTOMLAR Akut böbrek yetmezliği semptomları; idrar üretiminde azalma, bulantı, kusma ve iştahsızlıktır. Bacaklarınız sıvı birikimi nedeniyle şişebilir. Yorgunluk, gerginlik, düzensiz ruh durumu gibi mental değişiklikler olabilir. Ruhsal karışıklık ve uyuşukluk, tedavi edilmeyen hastalarda komadan önce görülür. Diğer semptomlar, böbrek yetmezliğine sebep olan koşullara bağlıdır. Bazı kişilerde hiç semptom görülmeyebilir. Böbreklerin fonksiyonları ile ilgili değişim, kişi başka sebeplerden dolayı kan testi yaptırdığında teşhis edilebilir.

ABY TEDAVİSİ Tedavinin amacı, altında yatan sebeplerin tedavisi ve böbrek yetmezliğinin ilerlemesinin durdurulmasıdır. Sebebine bağlı olarak hastalık, birkaç gün, birkaç hafta ya da birkaç ay içinde geriler. Aynı zamanda, aşırı sıvı ve atık birikiminden kaçınmak gerekebilir. Protein alımınız, böbreklerin onu işlemesini engellemek için kısıtlanabilir. Diüretikler sıvı boşaltımını artırmak için verilebilir.Kandaki potasyum seviyesini kontrol edebilmek için başka ilaçlar da kullanılabilir. Eğer böbreklerinizdeki hasar ciddi ise diyalize ihtiyacınız olabilir.

HEMODİYALİZ NEDİR ? Hastanede veya diyaliz merkezinde hasta kanının bir makine yardımıyla alınıp filtrelerden geçirilerek temizlenip, tekrar hastaya verilmesi yöntemidir. Bu tedavi yönteminde filtre (diyalizör) yapay böbrek fonksiyonu görmektedir. Unutmayın diyalizör tamamen orijinal böbreklerin fonksiyonunu gösteremez. Böbrekler günde 24 saat, haftada 7 gün sürekli olarak çalışmakta, fazla sıvıları atmakta ve vücudu zehirli maddelerden uzaklaştırmaktadır. Hemodiyaliz ise genellikle haftada 3 gün, 4 saatlik seanslar şeklinde uygulanır.

HEMODİYALİZ NEDİR ? Hemodiyaliz tedavisi diyaliz hekimleri sorumluluğunda diyaliz ünitelerinde uygulanır. Hastanın değerlerine, kilosuna ve kişisel özelliklerine göre planlanır. Hemodiyaliz tedavisinin uygulanabilmesi için güvenli şekilde kanın alınıp verilmesine imkan sağlayan damaryolu denilen sisteme ihtiyaç vardır. Bu damaryolu çeşitleri fistül, greft (yapay damar) ve kataterdir. Damaryolu günümüzde hastayı hayata bağlayan köprü olarak kabul edilmektedir.

HEMODİYALİZ

HEMODİYALİZ

KATATER

* İdeal olarak her hastada koldan yapılan bir operasyonla fistül denilen sistem oluşturulur. Bu yöntem en sağlıklı ve uzun süreli kullanılabilen damaryolu seçeneğidir. Bu operasyon ideal olarak diyaliz başlamadan 3-6 ay önce oluşturulmalıdır. Kendi damarları uygun olmayan hastalarda greft kullanılarak damaryolu oluşturulabilir.

* Acil durumlarda ve fistül-grefti olmayan veya bozulan hastalarda geçici süre kataterler kullanılır. Her diyaliz tedavisi sırasında iki iğne fistül veya grefte uygulanır. Her iğne içi boş platik borularla makinaya bağlanır. İğnenin biri kirli kanı makinaya getirirken, diğeri temizlenmiş kanı vucudumuza geri verir..

* Sorunsuz bir diyaliz için - Sıvı çekim hızının ayarlanması, - Diyalizattaki sodyum miktarının arttırılması, -Tansiyon  ilaçlarınızın miktarı ve cinsinin kontrolden geçmesi, - Kuru ağırlığınızın ayarlanması, - Diyalizatın sıcaklığının azaltılması gerekebilir.

Hemodiyalizde Hemşirelik Uygulamaları ve Bakımı Görev, yetki ve sorumluluklar - Belirlenen hedef, kural ve düzenlemelere uyar/uyulmasını sağlar. - Hemşirelik hizmetleri ile ilgili sorun ve gereksinimleri ilgililere bildirir. - Hastayı üniteye kabul eder. Üniteye uyumunu sağlar.

* Hemşirelik Süreci Hasta Tanılama Formunu kullanarak hastanın kapsamlı değerlendirmesini yapar, bakım gereksinimlerini planlar, uygular, sonuçlarını değerlendirir, gereksinimlere göre bakımda yeni düzenlemeler yapar. - Hastanın kendi kendine yönetim ve bakımını destekler. Hastayı hemodiyalize hazırlar. Hasta, ilk defa diyalize giriyor ise hemodiyaliz ekibi ve diğer hastalarla tanıştırır. İşlem ve hemodiyaliz merkezi hakkında bilgi verir. Hemodiyalizin komplikasyonları, belirtileri yönünden bilgilendirir.

* Hasta ve yakınlarını hemodiyaliz işlemi, süresi, randevu saati konularında bilgilendirir. - Gerekli durumlarda hastayı sosyal ve psikolojik destek açısından yönlendirir. - Hekim istemi doğrultusunda uygun diyalizer ve diyalizâtı hazırlar. - Arteriovenöz fistül girişimini yapar.

* - Hemodiyaliz öncesi ve sonrası hastayı tartar, hemodiyaliz süresince yaşam bulgularını kontrol eder. - Hekimin yazılı ve imzalı istemini, planlanan tedaviyi hemşire gözlem formuna kaydeder, uygular, etki ve yan etkilerini gözler, komplikasyonlara karşı önlemler alır. Hastanın diyaliz sırasında ve sonrasında var olan ilaç uygulamalarını yapar ve kaydeder. - Hastaya uygulanan bakım ve tedavi ile ilgili uygulamalar ile eğitim ve gözlemlere ilişkin verileri hemşire gözlem formuna kaydeder, nöbet/vardiya değişimlerinde yazılı ve sözel olarak teslim eder.

* Tanı ve tedavi amaçlı girişimler için hastayı bilgilendirir, işlem sırasında destek olur, işlem sonrası izler ve kaydeder. - Hastaların güvenli bir biçimde taşınmasını sağlar. - Enfeksiyon belirtileri saptandığında, ilgililere bildirir. - İzolasyonu gereken hastalar için gerekli tedbirleri alır HBV Negatif olan hastalar aşılanmalıdır.Hemodiyaliz makinaları ayrılmalıdır.

* - Hasta ile ilgili acil durumları saptayarak uygun şekilde girişimde bulunur, kayıt eder. Acil için gerekli olan malzemelerin yeterli malzemelerin daima kullanıma hazır tutulmasını sağlar. - Hemşirelik uygulamaları çalışır durumda olduğunu kontrol eder. Araç-gereç ve malzemelerin isteminde servis sorumlu hemşiresine görüş bildirir.

* İlaçları güvenli bir şekilde temin eder, uygun koşullarda, güvenli ve düzenli bir şekilde korunmasını sağlar. İlaçların son kullanma tarihini kontrol eder. - Narkotik ilaçların kullanımını kontrol altına alır, bunlara ilişkin talimatlara uyar. Teslim saatinde narkotik ilaçları sayarak teslim alır ve kaydeder.

* Hastanın ölümü halinde hastaya ait ilaç kartlarının, kullanılmamış ilaçların eczaneden iptalini gerçekleştirir. - Hasta ve ailesine gerekli eğitimleri verir, danışmanlık yapar. - Hastanın öneri, istek ve şikâyetlerini dinler, değerlendirir ve ilgili birimlere yönlendirir. - Enfeksiyon ve kazalara karşı güvenli bir çevre sağlar.

* Hastanın ölümü halinde hazırlanmasını ve morga götürülmesini sağlar. Diğer hastaların etkilenmelerini önleyici tedbirler alır. - Hastaların uyku ve dinlenmelerini sağlamak amacıyla, gürültü, ışık, ısınma, havalandırma gibi çevresel uyaranları kontrol eder, belirlediği aksaklıkları ilgililere bildirerek giderilmesini sağlar

FİSTÜLLÜ KOLA**** Damar yolu açılamaz. TA ölçülemez. Hiçbir tedavi uygulanamaz. Sıkan kıyafetler giyilmez. Çok sıcak ve çok soğuktan korunmalıdır. Saat ve benzeri takılar takılamaz. Bu ekstremite ile 500-1000 gr’dan daha ağır yük taşınamaz. Ekstremitenin aktiviteleri kısıtlanır

Katater bakımı düzenli olarak yapılır. Saatlik yaşam bulguları alınır . Hastada oluşan komplikasyonlara müdahala edilir. Diyaliz sonrası hasta kuru ağırlığı kontrol edilerek üniteye gönderilir. Hasta yatağı ve ünite düzeni sağlanır. HD.makine dezenfeksiyon işlemleri yaptırılır.

Hemodiyaliz akut komplikasyonla Hipotansiyon (% 20-30) Kas krampları (%5-20) Bulantı-kusma (%5-15) Baş ağrısı (% 5) Göğüs ve sırt ağrıları Ateş ve titreme Antikoagülasyona bağlı komplikasyonlar

Dinlediğiniz için teşekkür ederim . SAĞLIKLI BİR YAŞAM DİLEĞİYLE YELİZ KEMİS