HÜCRE ORTAMI

AMAÇ Bu derste Ç.Ü.Tıp Fakültesi Dönem I öğrencileri, temel dokulardan biri olan ve tüm organların yapısında yer alan bağ dokusunun gelişimini, bileşenlerini, hücrelerini ve tiplerinin histolojik yapı ve fonksiyonunu öğrenecekler.

ÖĞRENİM HEDEFLERİ Doku Sıvısını tanımlayabilecekler, Hücrelerarası Maddeleri sınıflandırabilecekler, Bazal Lamina yapısını kavrayabilecekler, Bağ Doku Hücrelerinin yapı ve fonksiyonlarını tanıyabilecekler, Bağ Doku Tiplerini sınıflandırıp sayabileceklerdir.

HÜCRE ORTAMI DOKULAR: Hücreler Hücrelerarası maddeler Doku sıvıları

DOKU SIVISI O2 ve gıda hücreye, artık arınması kan dm. Hücreler damardan uzakta Kapiller duvar: Kristalloid, çözünmüş gıda ve O2 li sulumsu sıvı geçişine izin verir. DOKU SIVISI Kapiller: kolloidlere ya sınırlı ya da hiç izin.

Doku sıvısı (kan filtratı) kalbe yönelik kapillerlerin arteryel ucunda BASİT DİFFÜZYON İle oluşur Dönüş OSMOSİS.

Hücrelerarası maddeyle ilişkili Amorf ham. (sol,gel,yarı-sıvı): Doku sıvısı Ham. rijit X yarı rijit: bağlı su oranı Kemikte: kanaliküller Ekstrasellüler sıvı = İntersellüer sıvı ll DOKU SIVISI

DOKU SIVISI Kan : plazma (kristalloid+kolloid) + hücreler Kristalloidler kapiller duvarını geçer Hacim fizyolojik ve patolojik durumda değişir. ÖDEM

DOKU SIVISI OLUŞUMU Kapiller duvar - Tek tabaka endotel - Bazal lamina İç hidrositatik basınç Arteryel uçtan venöz uca azalır Oluşma / Emilme dengesi (=) olmalı Yarı geçirgen membran

ABSORBSİYON Kapiller Absorb. Lenfatik Absorb. (Osmosis) Suyun bir membrandan diffüzyonu. Kolloidli sıvı yüksek osmotik basınca sebep olur. Absorbsiyon: Yüksek o.b Düşük o.b. Kan ve doku sıvısı kristalloid içerir. Yarı geçirgen membran (+).

DOKU SIVISI SİRKÜLASYONU Arteryel uç Venöz uç Hidrostatik basınç Kan osmotik basıncı kapiller dışı kapiller içi DOKU SIVISI

Lenfatik Absorbsiyon Dokularda kör başlayan, venöz sisteme drene olan kapillerler: LENFATİK KAPİLLER LENF: Lenfatik kapillerlerdeki doku sıvısı Doku sıvısına sızan kan kolloidlerini kaldırır.* Doku sıvısı miktarını ayarlar.* Sıvı geçişi: Komşu endoteller arasında (lakteal) veya pinositoz ile gerçekleşir. Demonstrasyonda Doku Sıvısı: GÖRÜLMEZ.

ÖDEM DOKU SIVISI OLUŞUMUNDA ARTIŞ *Kapiller hidrostatik basınç artışı Venöz tıkanma sonucu. Kalp yetmezliği *Kapiller yarı-geçirgenliğinde artış Kan koll. Doku sıvısında artar. Yanık-Soğuk DOKU SIVISI EMİLİMİNDE AZALMA *Lenfatik obstrüksiyon Lenfatikler üzeri X içi . Kanser, parazit. *Kan kolloidlerinin azalması Protein açlığı. Böbrek Hast., ağır yanık.

HÜCRELERARASI MADDE Protoplazmadan kuvvetli Doku sıvısından kıvamlı, Birbirine tutunmuş Hücrelerin yaşadığı ortam Cansız Destek Ve Direnç Hücresel metabolizmaya izin verir Diffüzyon ortamı Doku farklanmasına katkı

HÜCRELERARASI MADDE AMORF (ŞEKİLSİZ) HAM. **Doku sıvısı için Diffüzyon ortamı** Destek, Direnç. Temel madde adını da alır. * Glikozaminoglikanlar ** Multiadheziv Glikoproteinler *** Proteoglikanlar FİBRÖZ (ŞEKİLLİ) HAM. * Kollajen Lifler * Elastik Lifler * Retiküler Lifler

AMORF (ŞEKİLSİZ) HÜCRELERARASI MADDE GAG GP PG

1- GLİKOZAMİNOGLİKANLAR Heksozamin ve uronik asitten oluşan disakkarit ünitlerin lineer polimerleri Heksozamin: D-glikozamin X D-galaktozamin Uronik asit: D-glukronik X D-iduronik asit. Hyaluronik asit hariç Farklı derecede sülfatlı. Proteine bağlanıp PROTEOGLİKANLARI yaparlar.

*GLİKOZAMİNOGLİKAN Matriks glikozaminoglikanları: 1- Hyaluronik asit 2- Kondroitin 4 sülfat 3- Kondroitin 6 sülfat 4- Dermatan sülfat 5- Keratan sülfat 6- Heparan sülfat 7- Heparin

*GLİKOZAMİNOGLİKAN HYALURONİK ASİT (HYALURONAN): (hyaluronidaz enzimiyle hidroliz, su tutma) Bağ doku, sinoviyal sıvı, göbek kordonu, göz vitröz cismi, Kıkırdak KONDROİTİN SÜLFAT: (Sülfat grubu en fazla olan) 2 tip: a)Kondroitin 4 Sülfat: b)Kondroitin 6 Sülfat: Kıkırdak., Kemik, disk, kalp kapak

DERMATAN SÜLFAT: (Kondroitin Sülfat izomeri) Deri, tendon, kalp kapak, kan dm. KERATAN SÜLFAT: Tip I- Kornea, Tip II- Kemik, kıkırdak, disk HEPARAN SÜLFAT: Bazal lamina, Hücre yüzeyinin normal bileşeni HEPARİN: Mast hücre ve bazofil granülleri

2-MULTİADEZİV GLİKOPROTEİN Heksozamin, Galaktoz ve diğer şekerleri içeren bir veya daha fazla sayıda heterosakkarit zincirlerine sahip proteinlerdir. Proteoglikanlardan fazla protein içerir. CH.ları dallanır.

MULTİADEZİV GLİKOPROTEİN Matriksteki küçük ama önemli protein grubu Matriks stabilitesi, hücre yüzeyine bağlanmada rol Kollajen, proteoglikan, gag gibi matriks proteinleri için bağlanma yerleri +. H. Yüzey reseptörleriyle (integrin,laminin ) temas H. Hareketi ve göçünde matriks fonk. düzenleme

MULTİADEZİV GLİKOPROTEİN 1- Fibronektin 2- Kondronektin 3- Entaktin/Nidogen 4- Laminin 5- Osteopontin 6- Tenaskin

Olgun kıkırdak hücrelerinin kollajenöz yapılara bağlama FİBRONEKTİN: Çoğu doku ESM, kan plazması. Fibrin ve tip IV koll., heparin ve integrinlerin bağlanma yerleri +. Göç ve yapışmadan sorumlu KONDRONEKTİN: Olgun kıkırdak hücrelerinin kollajenöz yapılara bağlama

ENTAKTİN/NİDOGEN: LAMİNİN: Bazal lamina. Tip IV kollajen ve laminini bağlar. Perlecan ve fibronektin için bağlanma yerlerine sahip LAMİNİN: Tüm bazal laminalar, kas, yağ, Schwann Hücreleri. Hep.sulfat, entaktin, Tip IV kollajen, integrin için bağlanma yerleri +.

OSTEOPONTİN: Kemik. Osteoklastları bağlar. Osteoklast membranında integrin reseptörü, Ca ve hidroksiapatit bağlanma bölgelerine +.

TENASKİN: Embriyonik mezenşim, perikondriyum, periost., yara, tumor, muskuolotendinöz bağlantı Fibronektin, heparin, EGF-like growth faktör, integrin h.adezyon mol.(CAM) bağlanma bölgeleri +.

3- PROTEOGLİKANLAR Gag.ların protein öze bağlanmış şekilleri Proteine fırçamsı yapılar gibi bağlanır Öze bağlanma miktarı değişir (ör:dekorinde 1, agrekanda 100 kadar) Tüm bd.larda ve bazı hücre tiplerinin yüzeyel membranına bağlı da +.

PROTEOGLİKAN YAPISI

***PROTEOGLİKANLAR AGGRECAN: Kıkırdak, kondrosit. Kıkırdak matriksi hidratasyonu

DECORİN: Bağ doku, kemik, fibroblast, kıkırdak. Kollajen fibrilogenezi, Fibril kalınlığı regülasyonu, TGF-β ile temas

VERSİCAN: Fibroblast, deri, düz kas, beyin, böbrek mesengial hücre Protein özde EGF-benzeri domainlere sahip. Fibulin-1 bağlar, h-h ve h-matriks bağlantısı

SYNDECAN: Embriyonik epitel, mezenşimal hücre, lenfosit, plazma hücresi, gelişen lenfatik doku hücreleri Dış ucu: Kollajen, heparin, tenascin, fibronectine bağlanır. İç ucu: aktinle sitoiskelete

Işık Mikroskopta Glikozaminoglikanlar ve proteoglikanlar bazik boyalarla gözlenir Boyanma sülfat gruplarıyla Toluidin mavisi ve kristal viole ile metakromazi

FİBRÖZ HÜCRELERARASI M. Dokulara - Direnç - Destek Kollajen – Elastik – Retiküler Kimyasal reaksiyonlarla ayırt edilebilme Peptid bağlarla bağlı uzun a.a. zincir Nötral çözücülerle çözünmezler.

FİBRÖZ (ŞEKİLLİ) HÜCRELERARASI MADDE KOLLAJEN ELASTİK RETİKÜLER

KOLLAJEN LİFLER Tüm bağ dokularda Kuvvetli Taze iken kümeler halinde Beyaz lifler

KOLLAJEN LİFLER Çap: 1-20 mikron Biraraya gelip demetler oluşur. Düz ya da hafif dalgalı Gevşek ya da sıkı Taze: fleksibil İnelastik Gerilme gücü

BOYAMA

VAN GİESON H.E.

MALLORİ ANİLİN MAVİSİ MASSON TRİKROM

PİCROSİRİUS KIRMIZISI IŞIK MİKROSKOP POLARİZE MİKROSKOP

IŞIK MİKROSKOP Işığı çift kırarlar. LİF LİFCİK 0.3-0.5µ MFİBRİL 20-100nm ortalama 75 nm. kalınlık

KOLLAJEN LİFLER Mikrofibril sadece EM. 64nm. Aralıklarla enine çizgilenme gösterir. Kaynatılırsa hidrate olur, jelatini oluşturur. Asit ortamda (pepsin ve kollajenaz) sindirilir Ağır metal tuzlar, Tannik asit ile çözünmez. Dabaklama Sulu asit ve alkalilerde şişer, fibriler ünitlere (tropokollajen) ayrılır.

Tropokollajen Yunanca tropos: dönüşme 3 polipeptid zincirden +. Her biri ~ 1000 aa. Prolin % 12 Glisin % 33.5 Hidroksiprolin % 10

Prokollajenin Yarıklanması

Tropokollajen 3’lü heliks 2 α1 1 α2 Tip I Kollajen ≈ 300kDa ≈ 1050 aa.

Tropokollajen Lifleri şekillendirmek için tropkollajen molekülleri 64nm. Aralıklarla birbirleri üzerine paralel sıralanır. Paralel bantlar arasında güçlü kovalent bağlar hidroksilizince sağlanır. Kollajen lifde gerilme gücünü sağlar.

Salgılandığı Hücreler Bağ dokularında Fibroblastlarca şekillenir. Osteoblast Kondroblast Odontoblast Ve pek çok hücrece Tüm kollajen tipleri üçlü heliks şeklinde Alfa-1 ve Alfa 2 zincirlerden oluşur.

Yapı ve Fonksiyona göre Kollajen lif 1) Fibrilleri şekillendiren Tip I, II, III, V, XI. 2) Fibril ile ilişkili (FACIT) Tip IX, XII, XIV, XVI, XIX, XX,XXI 3) Ağ oluşturan (bazal lam.) Tip IV

Yapı ve Fonksiyona göre Kollajen lif 4) Bağlayıcı lifleri şekillendiren Kollajenler Tip VII 5) Multipleksinler (kesintili lifler) Tip XV, XVII 6) Transmembran Koll. Tip XIII ve XVII (hemidesm), XXIII, XXV 7) Hekzagonal ağ yapan Tip VIII, X

KOLLAJEN TİPLERİ Tip I Deri, tendon, ligament, diş, fasia, kemik, sklera, organ kapsülleri Tip II Hyalin ve elastik kıkırdak, notokord, intervertebral disk. Tip III Uterus, dalak, kc., ac., böbrek bağ doku, kan dm, fötal deri, düz kas, endonörium. Tip IV Epitel bazal laminası, glomerul, lens kapsülü

KOLLAJEN TİPLERİ Tip V Fötal membanlarda, kan damarında Tip VI Kondrositi çevreleyen matrikste. Tip VII Deri, amniyon epiteli bağlayıcı lifi Tip VIII Aort endotel hücreleri. Tip IX Kıkırdakta tip II kollajenle ilişkili

RETİKÜLER LİFLER Tip III kollajenlerdir. İnce Destekleyici çerçeve Küçük Dm. Çevresi Kas lifleri Yağ hücreleri Ac. Bölmeleri Sinir lifleri etrafında Bağ ve diğer dokular arasında

Bazal lamina Myeloid ve lenfoid dokularda Retiküler H.lerle bulunur. Kollajenlerle devam H.E. Görülmez Gümüşleme (+) PAS ile güçlü boyanır

ELASTİK LİFLER Gbd. İçinde İnce-uzun Refraktil Düz veya yuvar. 1-4 µm çapta. Elastik ligamentde 10-12 µm çap.

Homojen Fibriler değil Sulu asitlerden (-) Taze halde sarımsı Eozinle zayıf boyanır

Işık mikroskopta Orsein (Kahverengi) Rezorsin fuksin (Mavi-Mor) Aldehit fuksin (Siyah)

Elastik Lifler elastik lamellalar

Albuminoid elastinden oluşur. Sıcak-soğuk (-) Sulu asit (-) Alkaliler (-) ELASTAZ sindirir.

Elektron Mikroskop 1) Mikrofibriller 10-20nm.çaplı, açık renk merkezi özlü tübüller. Paralel dizilimli. 2) Amorf Bileşen Merkezi yerleşim. Embriyonik dokuda fib. ve düz kas Mikrofibrili sentezler. Sonra amorf bileşen. Yaşlanma amorf maddeyi (elastin) artırır.

ELASTİN Proteindir. Prolin ve glisin : zengin Hidroksiprolin : zayıf Hidroksilizin : (-) Dezmosin ve İsodezmozin içerir. MİKROFİBRİL Fibrilin-1 glikoproteindir.

GENEL BAĞ DOKU

B A Ğ D O K U

GENEL BAĞ DOKU Embriyonik dönemde ektoderm endoderm mesoderm

Mesodermal hücrelerin oluşturduğu doku: MEZENŞİM Primitif düğüm Primitif çizgi Amnioblastlar Yolk kesesi Mezoderm hücrelerinin invaginasyonu Hipoblast 15.GÜN Mesodermal hücrelerin oluşturduğu doku: MEZENŞİM (mesos: orta, enşim: içe dökülme)

GENEL BAĞ DOKU Mezoderm : Mezenşim Bağ dokuları gelişir. Özel bağ dokular (Kıkırdak, Kemik, Kan) Süngerimsi mezenşim embriyonik hayatta paketleyicidir.

MEZENŞİM Yıldız şekilli fusiform hücreler Amorf temel madde Dağınık kollajen lif Gelişme potansiyeli yüksek, farklı yönlere differensiye Mezenşimal Dokular ll BAĞ DOKULARI

BAĞ DOKU Epitelden farklı Matriks fazla Dağınık h.ler MATRİKS - Lifler - Amorf ham *Sınıflandırma* Bağ doku H. + Lif + A.T.M.

TEŞEKKÜR EDERİM