MESNEVİ Fars edebiyatından alınmıştır. "ikişer, ikişerlik" anlamına gelmektedir. Her beytin “aa, bb, cc…” şeklinde kendi arasında uyaklı olması yazım kolaylığı sağlar.

Bir eşer var idi zâif ü nizâr Yük elinde katı şikeste vü zâr Gâh odunda vü gâh suda idi Dün ü gün kahr ile kısuda idi Ol kadar çeker idi yükler ağır Ki teninde tü komamışdı yağır Nice tü kalmamışdı et ü deri Yükler altında kana batdı deri Eydür idi gören bu sûretlu Tan degül mi yürür sünük çatlu Dudağı sarkmış u düşmiş enek Yorılur arkasına konsa sineka bbbb d c ç e

Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır. Beyit sayısında serbestlik vardır.

Halk hikâyeleri, destanî konular, aşk hikâyeleri, savaşlar, dinî ve felsefî gibi konuların işlenir.

Divan edebiyatının en uzun nazım şekli mesnevidir. Bunda etkili olan sebepler: kısa aruz kalıpları kullanılması, beyit sayısında serbestlik, her beytin kendi arasında kafiyeli olması, olay esaslı bir metin olması.

Beyitler arasında anlamca bağlılık vardır. Konu bütünlüğü esastır.

Edebiyatımızda ilk mesnevi Yusuf Has Hacip'in "Kutadgu Bilig' adlı eseridir.

Bir şairin beş mesneviden oluşan eserler bütününe "hamse" denir. Türk edebiyâtında ilk hamse sahibi "Ali Şir Nevai’dir. Bununla birlikte; Taşlıcalı Yahya, Nevizade Atayi, Nabi" hamse sahibi şairlerdendir.

Bir eşek var idi zaif ü nîzar Yük elinden katı şikeste vü zâr Gâh odunda vü gâh suda idi Dün ü gün kahr ile kısuda idi Ol çeker idi yükler ağır Ki teninde tü komamıştı yağır Dudağı sarkmış u düşmüş enek Yorulu arkasına konsa sinek Kargalar derneği kulağında Sineğin seyri gözü yağında Arkasından alınca palanı Sanki it artuğıydı kalanı Bir gün ıssı eder himayet ana Ya'ni kim gösterir inayet ana Aldı palanı vü saldı ota Otlayurak biraz yürüdü öte Gördü otlukta yürür öküzler Odlu gözler ü ger(i) lü göğüsler Boynuzu bazısının ay bigi Kiminün halka halka yay bigi Ne yular derdi ne gam-ı pâlân Ne yük altında haste vü nâlân Acebe kalur tefekkür ider Kendi ahvalini tasavvur ider. Ki biriz bunlar hilkatte Elde ayakta şekl ü sûrette Bunların başlarına taç neden Bizde bu fakr ü ihtiyaç neden Var idi bir eşek ferâsetlû Hem ulu yollu hem kıyâsetlû Bizim ulu işimiz odûndur Od uran içimizde o dûndur Duttu yüz derd ile zaîf eşek Zâr ü dil-haste vü nahîf eşek Varayın ben de buğda işleyeyin Anda yaylayup anda kışlayayın Gezerek gördü bir göğermiş ekin Sanki tutardı ol ekin ile kin Aşk ile depti girdi işelemeye Gâh ayaklayu gâh dişlemeye Daneden gördü yer pâk olmuş Gök ekinliği kara hâk olmuş Yüreği sovumadı sövmek ile Olmadı eşeği dövmek ile Bıçak çekti kodu ayruğunu Kesti kulağını vü kuyruğunu Kaçar eşşek acıyarak canı Dökülerek yaşı yerine kanı Uğrayu geldi pîr eşeği nagâh Sordı hâlini kıldı dert ile âh Batıl isteyü haktan ayrıldım Boynuz umdum kulaktan ayrıldım.

Mesnevi bölümlerden oluşur: A- Giriş Bölümü Dibace (ön söz) Tevhid: Allah'ın birliğinin anlatıldığı bölüm. Münacaat: Allah'a yapılan yalvarış ve yakarışların dile getirildiği bölüm. Naat: Hz. Muhammed'in övüldüğü bölüm. Miraciye: Recep ayının 27. gecesi gerçekleşen mirac hadisesinin anlatıldığı bölüm. Medh-i Çehar-Yâr-ı Güzin: Dört halifenin övüldüğü bölüm. Eserin sunulucaği kişiye övgü Yazılış sebebi (sebeb - i nazm -ı kitab) B- Konunun İşlendiği Bölüm Hikayenin anlatımı (Âğaz-ı destan): Bu bölümde "ağâz-ı dâstân, ağaz-ı kıssa" gibi Farsça ya da "Leyla ile Mecnun" mesnevisinde olduğu gibi Türkçe alt başlıklarla asıl konu işlenir. Şairler genellikle konuyu monotonluktan kurtarmak için uygun yerlerde "gazel ve murabba"lara yer verebilir. Kahramanların konuşmalarını genellikle "gazel" mektuplarını "murabba" nazım biçimeyle ifade ederler. C- Bitiş Bölümü Genellikle "Hatime" başlığı altında ele alınan bu bölümde mesnevinin bittiği anlatılır. Hatime bölümünde duaya da yer verilebilir.

Mesnevileri yazılış amaçlarına ve işledikleri temalara göre şöyle sınıflandırabiliriz: A- Didaktik (öğretici) Mesneviler 1. Din ve tasavvuf temalı mesneviler 2. Ahlâki temaların işlendiği mesneviler 3. Ansiklopedi niteliği taşıyan mesneviler B- Tarihsel olaylara dayanan kahramanlık termh mmsneviier 1. Konusunu menkıbelerden alan mesneviler. 2. Konusunu tarihten alan mesneviler C- Sanatsal yönü ön planda oları, okuyucusunun edebî zevkine hitap eden mesneviler 1. Aşk temalı mesneviler 2. Macera temalı mesneviler D- Şairlerin gördükleri, yaşadıkları olayların anlattığı toplum hayatından bazı kesitlerin sunulduğu, kişilerin, mesleklerin, şehirlerin çeşitli özelliklerinin anlatıldığı mesneviler. Şehrengizler, sakinameler, surnameler, hasbıhaller, tarifnameler, bunların en güzel örnekleridir.

Mesneviler ve Konular

Aşk: Leyla vü Mecnûn (Fuzuli) Hüsrev ü Şirin (Şeyhi) Yusuf ve Züleyha (Şeyyad Hamza, Kemalpaşazade, Taşlıcalı Yahya ) Cemşîd ü Hurşîd (Ahmedî)(Cem Sultan) Hüsn ü Aşk (Şeyh Galip) Ferhad u Şirin, Namık u Azra, Şem ü Pervane (Lami)

Din ve Tasavvuf: Mesnevi (Mevlana) Vesiletü’n Necat(Süleyman Çelebi) Mantıku’t-Tayr (Gülşehri) Hüsn ü Aşk (Şeyh Galip) Menakıbü'l-Arifin, Eflaki Muhammediye, Yazıcıoğlu Muhammed Riselatü'n-Nushiye, Yunus Emre Kıssa-i Yusuf, Erzurumlu Mustafa Darir

Öğretici: Kutadgu Bilig( Türkçe İlk mesnevi) Hayriyye (Nabî)

Evlenme Sünnet Töreni: Surname (Vehbî)

Kahramanlık İskendernâme (Ahmedi)

Destan: Şehname (Firdevsî)

Eleştiri: Harname (Şeyhî)

Şehrengiz Mesihî: Edirne Şehrengizi (ilk şehrengiz) Zâti, Edirne Şehrengizi