VII. Ders Nereden Nereye Doç. Dr. A. Can BAKKALCI1.

... konulu sunumlar: "VII. Ders Nereden Nereye Doç. Dr. A. Can BAKKALCI1."— Sunum transkripti:

1 VII. Ders Nereden Nereye Doç. Dr. A. Can BAKKALCI1

2  MİLAT Doç. Dr. A. Can BAKKALCI2

3  Taş Devri Doç. Dr. A. Can BAKKALCI3

4  M.Ö. Sermayedar İthal İkameci Sanayileşme 1923 Yüksek Gümrük Vergileri 1928 Borçlanma 1957 Enflasyon 1957 Vasıfsız İşgücü- Düşük Ücret Yüksek Faiz Sübvansiyonlar Siyasi Yakınlık Yüksek Kâr – Stokçuluk Spekülasyon Vergi Kaçırma Hayali İhracat Ohhhh dünya varmış Doç. Dr. A. Can BAKKALCI4

5  M.S. Sermayedar İthal İkameci Sanayileşme 1923 Yüksek Gümrük Vergileri 1928 Borçlanma 1957 Enflasyon 1957 Vasıfsız İşgücü- Düşük Ücret Yüksek Faiz Sübvansiyonlar Siyasi Yakınlık - ??? Yüksek Kâr – Stokçuluk Spekülasyon Vergi Kaçırma - ??? Hayali İhracat - 1996 Çalışmak gibisi yok İhracata Dönük Sanayileşme 1980 Normal Kâr Fiyat Mekanizması Teşvikler 1996 Normal Faiz Kalifiye Eleman Ilımlı Enflasyon Ödenebilir Borç Düzeyi Serbest Ticaret Vergi Kaçırma - ??? Siyasi Yakınlık - ??? Doç. Dr. A. Can BAKKALCI5

6  6 Muhteşem Yüzyıl

7  Toprak Mülkiyeti Doç. Dr. A. Can BAKKALCI7

8   a-Tüketim: Sanayi devrimi ile Avrupa’da mallar daha seri ve daha ucuz üretilmeye başlayınca Osmanlı piyasasını yabancı mallar sardı. Önceleri yüksek tabaka da görülen Avrupai yaşam tarzı ve tüketim zamanla orta gruba kadar indi. Avrupa mallarının satıldığı işyerleri ve çarşılar açıldı.  b-Ticaret: Yine kapitülasyonlar ve sanayi devriminin etkisiyle Osmanlı ticareti ithalat üzerine oluştu. 1838 yılında İngiltere ile yapılan Balta limanı anlaşması ile Osmanlı ekonomisi Avrupa mallarının istilasına uğradı ve tüm malları dışarıdan satın alır konuma geçti. Osmanlı Ekonomisi Doç. Dr. A. Can BAKKALCI8

9   c-Sanayi: Osmanlı devleti sanayileşemeyince piyasada gerekli malların tümün dışarıdan almaya başladı. İthal mallara yüksek vergiler koymaya başladı ise de başarısızı oldu. Yerli esnaf el tezgahlarında üretim yaptığı için hammadde fiyatları arttı ve Avrupa malları ile rekabet edemeyecek duruma geldi. Devlet yerli sanayici yetiştirmek için yurtdışına öğrenci gönderdi. 1873 yılında Islah-ı Sanayi Komisyonu kurularak bazı fabrikalar açmaya başladı.  d-Tarım: Tarım üretimini artırmak için 1858 de Arazi kanunnamesi, Ziraat mektepleri açıldı. Ancak modern usuller ile tarım yapılamadı ve Osmanlı tarımı Avrupa için hammadde ihtiyacını karşılamaktan öte geçemedi. Osmanlı Ekonomisi Doç. Dr. A. Can BAKKALCI9

10   e-Yabancı Yatırımlar: Osmanlı devletinde 1850 den sonra yabancı yatırımlar görülmektedir. Öncelikle İstanbul, İzmir, Selanik Şam gibi büyük şehirlerin ulaşımları (tramvay-vapur vs) için yabancı yatırımlar yapıldı. Kaime  Demiryolları tamamen Avrupa (İngiliz-Alman-Fransız) şirketlerine verildi. Bu demiryolu yapımını üstlenen şirketler çok kar ediyordu. Çünkü zararları Osmanlı devleti tarafından karşılanıyor, demiryollarının geçtiği güzergahlardaki madenlerin işletme hakkı da yabancı şirketlere veriliyordu. Berlin-Bağdat ve Hicaz demiryolları projesi yabancı yatırımlar ile yapılmıştır. f- Para ve Bankacılık: Osmanlı da para olarak gümüşten akçe kullanılırken ilk kağıt para 1840 yılında Abdülmecit döneminde Kaime adıyla basıldı. İlk Bankalar ise Bank-ı Dersaadet ve 1888 de kurulan Ziraat Bankasıdır. Osmanlı Ekonomisi Doç. Dr. A. Can BAKKALCI10

11   g-Dış borçlar: 18. Yüzyıldan itibaren büyük açıklar vermeyen başlayan Osmanlı bütçesi iç imkanları ile bu açıkları kapatmaya çalıştı. Ancak 1854 Kırım harbi sırasında iç kaynaklar bütçe açıklarını kapatamayınca ilk kez İngiltere den dış borç alındı. Daha sonra birçok Avrupa ülkesinde dış borçlar alındı. Osmanlı devleti bu dış borçları ödeyemeyince 1875 yılında moratoryum(devletin borçları ödemeyi durdurması) ilan etti. 1881 yılında Muharrem kararnamesi ile Avrupa devletleri Duyun-u Umumiyeyi (Genel Borçlar İdaresi) kurdu. Osmanlı devletinin birçok gelirine yabancı devletler el koydu. Osmanlı Ekonomisi Doç. Dr. A. Can BAKKALCI11

12   Anadolu topraklarında uygulanan tarım tekniklerinin arkaik toplumlardaki tarım tekniklerinden çok farklı olmaması, sulu tarım yapılamaması verimliliğin de çok düşük kalmasına neden olmuştur.  Anadolu halkı kulaktan dolma bilgilerle din ya da sosyal hayatı öğrenmeye çalışmış, çağrıldığında savaşa gitmiş ya da orduyu beslemiştir. Matbaanın “gâvur icadı” olarak görülmesi nedeniyle cahil kalmıştır. Osmanlı Ekonomisi Doç. Dr. A. Can BAKKALCI12

13   Devletin iki kanatlı yapısının bir kanadı İran İslam geleneğine, diğer kanadıysa Gayrimüslim-İslam sentezine dayanmış, Etrak (Türk ifadesinin çoğulu), devlet kademesinde yer bulamamış, ihmal edilmiştir.  Osmanlı yazışmalarında Anadolu halkı Etrak-ı bi İdrak olarak geçmiş, bu algı Abdülhamit’e kadar devam etmiştir. Osmanlı Devlet Geleneği Doç. Dr. A. Can BAKKALCI13

14  Doç. Dr. A. Can BAKKALCI14 Türkiye Cumhuriyeti

15  Toplam İşyeri Müslümanlar (%) Ermeniler (%) Rumlar (%) Diğerleri (%) İç Ticaret (1912) 18.00015234913 İmalat İşyeri Sanayi (1912) 6.5001230499 Serbest Meslek (Doktor, Mühendis, Avukat, 1912) 5.30014224420 İmalat Sanayi İşyeri (Batı Anadolu 1919) 3.300??73? Osmanlıdan Alınan Ekonomik Miras Doç. Dr. A. Can BAKKALCI15

16   100 ve Daha Fazla Sayıda İşçi Çalıştıran İşyerleri Osmanlıdan Alınan Ekonomik Miras Kuruluş Sayısı En büyük işletmedeki İşçi Sayısı İmalat AlanıÖzelKamu Un değirmeni31174 Tütün ürünleri4-1.000 Bira fabrikası3-Ortalama 118 Yünlü dokuma tesisi111Ortalama 200 Pamuklu dokuma tesisi91540 Deri İşleme-1768 Çimento2-Ortalama 225 Askeri-17Ortalama 388 Doç. Dr. A. Can BAKKALCI16

17   Tam bağımsız bir devletin ekonomisinin de tam bağımsız olmasını savunan Mustafa Kemal daha Kurtuluş savaşı devam ederken İzmir I. İktisat kongresini topladı ve Misak-ı İktisadi kabul edildi.  Lozan anlaşmasında kapitülasyonlar kaldırıldı ve dış borçlar taksitlendirildi.  1924 yılında iş bankası,1925 te Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası,1931 de Merkez bankası, 1933 te Sümerbank,1935 te Etibank ve 1938 yılında Halkbank kuruldu.  Tarımda Aşar vergisi kaldırıldı, makineli tarıma geçildi ve modern tarım yapmak için Ziraat okulları ve çiftlikler kuruldu. Cumhuriyet Dönemi Atatürk Dönemi 1923-1938 Doç. Dr. A. Can BAKKALCI17

18   Teşvik-i sanayi kanunu çıkarılarak yerli malı kullanılmasına özen gösterildi.  Ekonomide Devletçilik ilkesi benimsendi.  Kabotaj kanunu kabul edildi.  Madencilik alnında çalışmalar için MTA kuruldu.  Birçok demir çelik, şeker, çimento dokuma vb. fabrikalar açıldı.  5 yıllık kalkınma planları oluşturuldu. Cumhuriyet Dönemi Atatürk Dönemi 1923-1938 Doç. Dr. A. Can BAKKALCI18

19   1923-1938 döneminde dış ticaret yalnızca Türk Ekonomisi’nin iç dinamiklerinden değil, ABD kaynaklı büyük bunalımdan da etkilenmiştir. Türk dış ticareti 1929 bunalımıyla beraber azalmaya başlayarak 1932 yılında Cumhuriyet tarihinin en alt düzeyine inmiştir. Dış ticaretin azalmasına bağlı olarak Türk Ekonomisi’nin gelişmesi de aksamıştır.  Lozan Antlaşması hükümlerine göre Türkiye, 1916’da kullanılan düşük gümrük tarifelerini 1928 yılına kadar değiştirememiştir.  Dönemde yakalanan sanayi büyüme oranı yıllık ortalama %10,3 olarak gerçekleşmiş ve bu büyüme oranı hiçbir dönemde yakalanamamıştır. Bu dönemde (1938 yılı hariç) dış ticaret açığı yaşanmamış, otarşik duruma yakın bir şekilde dış alem yalnızca gerekli olduğu zamanlarda kullanılmıştır. Atatürk Devri Ekonomi Politikaları Doç. Dr. A. Can BAKKALCI19

20  Doç. Dr. A. Can BAKKALCI20 İsmet İNÖNÜ Devri

21   Seferberlik  Karne Uygulaması  Marshall Yardımları  Tarım Ekonomisi  Köy Enstitüleri  Demografik Değişim  Komünist Korkusu  Varlık Vergisi Doç. Dr. A. Can BAKKALCI21 İsmet İnönü 1938-1950

22  Doç. Dr. A. Can BAKKALCI22 Ekmek Karnesi

23   Cumhuriyet Halk Partisi’nin tek partili siyasi hayatının bittiğini ve yeni bir demokratik dönemin başladığını ifade etmektedir.  Dönem aynı zamanda yeni bir ekonomi ve toplumsal dönüşüm anlayışını ve siyasi pragmatizmi de beraberinde getirmiştir.  Demokrat Parti, CHP’nin altı okuna sahip çıkmakla beraber, yorum farkları bulunmaktaydı Doç. Dr. A. Can BAKKALCI23 Adnan MENDERES Dönemi 1950-1960

24   CHP’nin sanayileşme adını verdiği süreç yerini tarımsal ekonominin ağır bastığı ekonomik dönüşüme bırakmıştır. Tarımsal desteklemelerin giderek çekici hale gelmesi kentten kıra göç olgusunu da beraberinde getirmiştir.  Baskıcı tek parti zihniyeti değişmemiştir.  Demokratik kültür oluşturulamamış, dönem hükümeti CHP haberlerine sansür uygulamış, radyo üzerinde geniş bir denetim kurulmuştur.  CHP’nin önemli ölçüdeki mal varlığına el konularak kamulaştırılmıştır.  Diğer yandan CHP kadrolarında yer alan Üniversite Profesörleri’nin seçimlerde yer alması yasaklanmıştır. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI24 Adnan MENDERES Dönemi 1950-1960

25   Hükümet programlarında özel sektörün geliştirilerek, zenginleştirilmesi hedeflenmiştir. Ayrıca her mahalleye bir milyoner fikri oldukça ilgi çekmiştir. Zenginleşmek için Marshall yardımı dâhil olmak üzere dış yardımlar önem taşımaya başlamış, bu yardımların sağladığı malların dışa bağlı olan yedek parçaları ve tüketim malları ithalatının yükselmesi Türk Ekonomisini dış açıklarla tanıştırmıştır. Ekonominin itici gücü dış yardım ve tarım ekonomisine bağlanmıştır.  Sanayileşme ihmal edilmese de tarımın gördüğü ilgiyi görememiştir. Plansız sanayileşme nedeniyle özel sektörün sanayi kuruluşları geliştirilememiş, yeni teknoloji uygulanamamış, özel kesim gelişmiş ancak kaliteli bir dönüşüm yaşamamıştır. Bu yıllarda sanayi üretiminin GSMH içindeki yeri %15’i bulmamaktadır. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI25 Adnan MENDERES Dönemi 1950-1960

26   Yeni Anayasa Demokrat Parti dönemindeki uygulamalara bir tepki niteliğindedir.  Bu Anayasayla birey hakları arttırılmış, basın özgürlüğü genişletilmiş, grev, lokavt, toplu sözleşme, sendika kurma ve sendikalı olma hakları verilmiştir.  Sanayinin ihmal edilmişliğinin, plansız kalkınmanın önlenmesi ve kalkınma planlarının hazırlanabilmesi için Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur.  Senato oluşturulmuş ve TBMM görevine devam etmiştir. Anayasa Mahkemesi kurularak Üniversite özerkliği kabul edilmiştir.  Anayasada kabul edilen grev ve lokavt hakları (özellikle 1970’den sonra) ekonomide aksaklıklara neden olmuş, hakkın nasıl kullanılacağını çok da iyi bilmeyen çalışan kesimle, işveren arasında sorunlar yaşanmış, durum 1980’lere kadar devam etmiştir. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI26 Darbe Dönemi 1950-1960

27  Doç. Dr. A. Can BAKKALCI27 Johnson Mektubu

28   Johnson Mektubu’nun kamuoyuna açıklanmasıyla beraber yaşanan seçimler Adalet Partisi’ni ve Süleyman DEMİREL’i iktidara taşımıştır. Türk kamuoyu ABD’ye büyük tepki duymuş, ekonomideki ABD bağımlılığı azaltılmaya çalışılmıştır. Türk savunma sanayi bu noktadan itibaren gelişmeye başlamıştır.  Siyasi arenada Sovyetler Birliği’ne (Rusya) duyulan sempati artmış, bu durum 1970’lerin sonlarına doğru yaşanacak olan sağ-sol çatışmalarının ana nedenlerinden biri haline gelmiştir. ABD’ye karşı olanlar sağ-milliyetçi söylemleri geliştirirken, Rusya yanlısı olanlar Sol- Komünist eksende yer almıştır Doç. Dr. A. Can BAKKALCI28 Darbe Dönemi 1950-1960

29   Dış Dinamikler  Türk Ekonomisi gibi diğer ekonomileri de etkileyen en önemli gelişmelerin başında petrol krizleri gelmiştir. Dünya reel anlamda değerlendirildiğinde en yüksek petrol fiyatlarını 1973 yılında başlayan süreç sonrasında görmüştür. Petrol Krizleri olarak adlandırılan bu dönemde 1973 yılında başlayan ilk petrol şokundan sonra İran’da gerçekleştirilen İslam Devrimi ikinci ana petrol şokuna neden olmuştur.  Petrol krizleri ekonomistlerin daha önceden çok üzerinde durmadıkları küresel enflasyona yol açmıştır. Ortaya çıkan enflasyonun temel nedeni enerji maliyetlerindeki artış yani maliyet enflasyonu olduğundan küresel ekonomide üretim düşüşü ve durgunluk yaşanmıştır. Darboğaz Dönemi (1970-1980) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI29

30   Gelişmiş ülkeler iki nedenden dolayı krizden kazançlı çıkmıştır. Krizin başlamasıyla beraber petrol üreten ülkelere akan Amerikan Doları ya da benzeri ödeme araçları gelişmiş ülkelerin finansal piyasalarına aktarılmıştır. Özellikle Arap ülkelerinin finansal piyasalarının olmaması/oluşmaması, petrol ihracından elde edilen gelirlerin gelişmiş ülke sermaye piyasalarına girmesine yol açmıştır.  Literatürde “Petro Dolar” olarak adlandırılan petrolden elde edilen kazançların gelişmiş ülke sermaye piyasalarına girmesiyle birlikte bu ülkelerde yüksek düzeyde sermaye fazlası ortaya çıkmıştır. Oluşan sermaye fazlası, gelişmekte olan ülkelerin artan enerji maliyetlerinde kullanılmak üzere bu ülkelere borç verilmesine ayrılmıştır. Darboğaz Dönemi (1970-1980) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI30

31   Bu gereksinim gelişmiş ülkelerin finansal piyasalarına akan Petro dolarlarla giderilmeye çalışılmış, gelişmiş ülkelerin borçları yıllık %400 civarında yükselmiştir.  Petrol ihraç eden ülkeler oldukça yüksek kar marjları elde ederek sermaye birikimi sağlamışlar ancak bu sermayeyi doğrudan yatırımlarla destekleyemediklerinden elde ettikleri gelirleri gelişmiş ülkelerin sermaye piyasalarına aktarmışlardır. Darboğaz Dönemi (1970-1980) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI31

32   İç Dinamikler  Ülke içi dinamikler olarak adlandırabileceğimiz etkiler 1970 yılından itibaren yaşanacak ekonomik sorunları ağırlaştırmıştır. Bu dönemde yer alan ülke içi sorunlar aşağıdaki ana başlıklar halinde sıralanabilir.  Siyasi istikrarsızlık  Demokratik düzenin tam olarak işletilememesi ve partiler arası koalisyonların verimsiz çalışmaları nedeniyle aşağıda da ayrı olarak açıklanacak olan sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunların en önemlilerinden olan Cumhurbaşkanı’nın seçilememesi nedeniyle ülkedeki istikrarsız ortam giderek ağırlaşmıştır. Darboğaz Dönemi (1970-1980) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI32

33   Gelir dağılımı adaletsizliği  Önceki dönemlerden ithal edilen gelir dağılımı adaletsizliği bu dönemde de ağırlaşarak devam etmiştir. Yüksek düzeyli enflasyon nedeniyle yaşanan gelir dağılımı adaletsizlikleri dönemin dış konjonktürüyle de birleştiğinde toplumsal kopmaları şiddetlendirmiştir.  1961 Anayasası’yla beraber getirilen grev hakları nedeniyle çalışma hayatı ve barışı sekteye uğramıştır. Grevler nedeniyle çalışılan işgünlerinde yaşanan kayıplar, gelir adaletsizliklerini daha da güçlendirmiştir. Çalışanla çalıştıran arasındaki gerginlikler nedeniyle üretim azalmıştır. Darboğaz Dönemi (1970-1980) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI33

34   Sağ-sol çatışmaları  Gelir dağılımı adaletsizliklerinin uyardığı dönemin soğuk savaş ortamıyla birleşen siyasi gerginlikler sağ-sol çatışmaları olarak adlandırılmaktadır. Çatışmalar özellikle üniversitelerde görülmüş, öğrencilerin okuma hakları büyük oranda engellenmiştir. Bu çatışmalar Kahramanmaraş’ta kalkışmaya dönüşmüş, pek çok ilde sıkıyönetim ila edilmiş ancak çatışmalara son verilememiştir.  Kıbrıs Savaşı  Kıbrıs’ın kuzey kesiminde yoğun olarak yaşayan Türk nüfusun uğradığı şiddet ve baskı nedeniyle 1974 yılında başlayan Barış Harekâtı dünya siyasi arenasında Türkiye’yi yalnız bırakmıştır. Harekât sonucunda Ada’nın kuzeyi Türk denetimine geçmiş, ancak Türkiye için ağır ekonomik bedeller ortaya çıkarmıştır. Amerikan Ambargosu, AET’nin ihracat kısıtlamaları ve Birleşmiş Milletler yaptırımları sonucunda Türk Ekonomisi tıkanma noktasına gelmiştir. Darboğaz Dönemi (1970-1980) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI34

35   Ekonomik Yetersizlikler  Dış ticarete açılmaya çalışan ancak mevzuat yetersizlikleri ve dış ticaret engelleri nedeniyle başarılı olamayan Türkiye’de bu dönemde de dış ticaret kısıtlamaları üst düzeyde uygulanmıştır. İthalat kotalarla kısıtlanmış ve nelerin ithal edilebileceği listelerle belirlenmişti. İthalata konu olabilecek mallar üç listede yer almıştı;  Kota Listesi: İthalatı miktar kısıtlamalarına tabi olan malların listesini,  1 Numaralı Liberasyon Listesi: İthalatı kısıtlamaya tabi olmayan malların listesini,  2 Numaralı Liberasyon Listesi: İthalatı için izin alınması gereken malların listesini belirtmiştir. Darboğaz Dönemi (1970-1980) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI35

36   Ambargo  Barış Harekâtı sonucunda ABD, Türkiye’ye Ambargo uygulamıştır. Kendi savaş araçlarının NATO üyesi bir ülkeye karşı kullanıldığı gerekçesiyle ABD Türkiye’ye sağladığı yedek parça, hammadde ve benzeri girdileri vermemiştir. Bu nedenle başta endüstriler olmak üzere kullanılan ABD patentli mallarda girdi ve yedek parça sağlanamamıştır. Amerikan ambargosu ancak 1978 yılında kaldırılabilmiştir.  Darboğazlar  Enerji girdi fiyatlarının yükselmesi nedeniyle bütçenin açık vermesi, hammadde ve diğer girdilerin elde edilebilmesini güçleştirmiştir. Bu nedenle yüksek düzeyde üretim kayıpları yaşanmıştır. Darboğaz Dönemi (1970-1980) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI36

37   Askeri İhtilal  Siyasi istikrarsızlık, sağ-sol çatışmaları ve Cumhurbaşkanı’nın seçilememesi gibi nedenlerle 12 Eylül 1980 tarihinde ordu yönetime el koymuştur. Darboğaz Dönemi (1970-1980) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI37

38   Türk Ekonomisi 1979 yılına gelindiğinde darboğaza girmiştir. Merkez Bankası rezervleri azalarak döviz krizi görülmüş, yatırımlar durma noktasına gelmiştir. Enflasyon yıllık %60’a ulaşmış ve daha da artma eğilimine girmiştir. Bozulan ticaret hadleriyle beraber emek piyasalarında da dengesizlikler baş göstermiştir.  Darboğazlarla beraber azalan üretim hacmi nedeniyle istihdam hacmi daralmıştır. Alınan önlemler yeterli olamamış, uygulanan genişletici maliye politikaları arzı arttırmamış ancak enflasyonu körüklemiştir. 1979 İkinci petrol kriziyle beraber durum daha da ağırlaşarak Türkiye’nin ödeme güçlüğüne düşmesine neden olmuştur Darboğaz Dönemi (1970-1980) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI38

39   24 Ocak 1980 Kararları, Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllardan itibaren uygulanan ithal ikameci sanayileşme stratejisinin sonunu getirmiştir. Temel hedefi piyasa ekonomisi kurallarının kurumsallaştırılması olan 24 Ocak Kararları’yla neo liberal ekonomi politikaları uygulanmaya başlanmıştır.  Bu politikalar kamunun ekonomi üzerindeki etkisini azaltmaya yönelmiştir. Devletin yerini özel sektörün alması hedeflenmiş, izlenen makro ve mikro ekonomik politikaların uygulanmasında fiyat mekanizması temel parametre olarak alınmıştır. İhracatta rekabet gücünün arttırılması amacıyla dış ticareti teşvik edici önlemlere başvurulmuştur. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI39

40   Neo liberal politikalar;  Arz yönlü ekonomik politikaların uygulanması,  Özelleştirmelerin uygulanması ve kamu kuruluşlarının halka devri,  Vergilerin indirilmesi,  Enflasyonun düşürülmesi ve sıkı para politikasının uygulanması,  Kamu harcamalarının düşürülmesi,  Devletin küçültülmesi,  Dış ticaret üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması olarak sıralanabilmektedir. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI40

41   24 Ocak Kararlarıyla beraber devalüasyon yapılarak bir ABD Doları 70 Türk Lirası’na eşitlenmiştir. Kararların temel niteliği Heterodoks ekonomi politikaları uygulamış olmasıdır. Hiç beklenmeyen anda beklenmeyen politikalar uygulayarak bir seferlik etki sonucunda şok tedavi yapmayı hedefleyen politikalar özellikle enflasyonunun indirilmesinde başarılı olmuştur.  Uygulanan heterooks politikalar ve alınan önlemler sayesinde Türkiye’nin borçlarının yeniden yapılandırılması çerçevesinde Dünya Bankası grubuyla (IMF ve Dünya Bankası) yeni bir Stand By anlaşması imzalanmış ve alınan kredilerin ödenmesi takvime bağlanmıştır.  24 Ocak 1980 Kararlarından sonra dönemi etkileyen en önemli gelişme 5 Nisan 1994 Kararları’nın alınması olmuştur. Türkiye’nin önemli krizlerinden olan 1994 Krizi ciddi ekonomik önlemler alınmasına neden olmuştur. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI41

42   Dış ticaretin liberalizasyonu, ihracata yönelik sanayileşme stratejisine geçilmesiyle beraber gerçekleşme yoluna girmiştir. İhracatın serbestleştirilebilmesi için bürokratik engellerin kaldırılmasına çalışılmıştır. Bürokratik engellerin kaldırılmasıyla beraber idarenin etkinliği daha iyi sağlanmıştır. Dış ticaret kotaları kaldırılarak gümrük vergilerinin dış ticarete hâkim olması istenmiştir. İlerleyen yıllarda gümrük vergisi oranları düşürülmüştür.  Dış ticarette ihracat ve ithalata uygulanan farklı döviz kuru mekanizması kaldırılmıştır. İhracatın desteklenmesi ve yönlendirilebilmesi amacıyla Türk Eximbank kurulmuştur. İhracatın arttırılabilmesi için serbest bölgeler kurularak gümrüksüz antrepo işlemlerinin arttırılması hedeflenmiştir. İhracatın GSMH içindeki payı yükselmiştir. Bu yıllarda ihracat teşvikleri kapsamında düşük faizle ihracat kredileri verilmiştir. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI42

43   Dönemin en belirgin özelliklerinden birisi satın alma gücü paritesinin altında belirlenen Türk Lirası değeri olmuştur. Türk Lirası düzenli olarak devalüe edilerek dış ticarette rekabet sağlanmaya çalışılmıştır. Süreç 1990’ların başına kadar devam ettirilerek Türk halkının satın alma gücü düşürülmüş, bu yolla ithalatın ve enflasyonun önlenmesi istenmiştir.  Enflasyonun önlenebilmesi için hükümetlerin Merkez Bankası’ndan borçlanma olanakları sınırlandırılmıştır. Merkez Bankası’ndan borçlanma yerine, Devlet İç Borçlanma Senetleri çıkarılmıştır. Böylece para politikalarında daha istikrarlı bir yapı sağlanmıştır. Alınan kararlar çerçevesinde banka kredilerinin %15’inin sınai ürünlerin ihracatı için verilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI43

44   Faiz hadleri serbest bırakılmış, bankerlerin çalışmasına olanak tanınmıştır. Ancak bankerlik süreci sonucunda 1982 yılından başlayarak pek çok banker batmış, insanlar para kaybetmiş ve finansal sistem sekteye uğramıştır.  Faizlerin yükseltilmesiyle beraber döviz kurları üzerinde uygulanan kambiyo denetimleri de kaldırılmıştır. Böylece yabancı sermayenin Türkiye’ye girmesi serbestleştirilmiştir. Ancak sermaye hareketlerinin yüksek reel faizlerden yararlanmak için gelerek sıcak para akışını arttırdığı görülmüştür. Reel faizlerin yükselmesiyle artan sıcak para, iç kırılganlıkların yaşandığı dönemlerde istikrarsızlık yaratmıştır. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI44

45   1982 yılında Sermaye Piyasası Kanunu çıkarılarak Sermaye Piyasası Kurulu hayata geçirilmiştir.  1986 yılında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda dövize dayalı işlemler yapılmaya başlanmıştır.  1987 yılından itibaren Merkez Bankası para politikalarındaki temel araç olarak açık piyasa işlemlerini kullanmaya başlamıştır.  Sermaye piyasalarında istikrarın sağlanabilmesi amacıyla, finansal kurumların iflaslarından kaynaklanan sorunların giderilebilmesi amacıyla Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu kurulmuştur.  Bankaların düzenlenmesi ve denetlenebilmesi amacıyla 1999 yılında Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) hayata geçirilmiş, bankalar arası işlemlerin ve bankaların tabi olacakları kurallar daha katı hale getirilmiştir. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI45

46   Devletin toplam fiyatların %85’e yakınını belirlemesi, KİT’lerin ekonomideki ağırlıklarının yüksekliği, dörtnala enflasyon nedeniyle arz ve talep mekanizmasının işletilmesi sağlanamamıştır.  Ocak Kararlarıyla beraber devletin ürettiği ürünlere %50- 400 arasında zam yapılarak halkın alım gücü düşürülmüştür.  Ücretler enflasyondan daha az arttırılarak enflasyonun düşmesi sağlanmıştır.  Fiyat belirleme yetkisi merkezi idareden alınarak ilgili KİT denetimine verilmiştir. Ancak bu durum uzun süre KİT zararlarının bütçe içindeki payının düşürülmesine yetmemiştir. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI46

47   Kamu kesimi borçlanma gereksinimi düşürülememiş, KİT açıkları kapatılamadığı için bütçe açıkları giderek artmış ve GSYİH’nın %10’una kadar ulaşmıştır. Bu dönemlerde dış borç faiz servislerinin yani dış borçlardan kaynaklanan faizlerin ödemesi yapılamamıştır. Dış borçların ödenebilmesi için iç piyasadan borçlanılmış ancak daha sonra iç borçların çevrilebilmesi de güçleşerek finansal krizlerin tetikleyici unsurlardan biri haline gelmiştir. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI47

48   Büyüme büyük oranda ithalata dayandığından, yüksek büyüme oranlarına genellikle yüksek cari açıklar eşlik etmiştir. Yüksek cari açıkların devamındaysa ekonomik krizler görülmüştür. Bu dönemde büyümede istikrar sağlanamamış, genellikle iki dönem büyümeye bir dönem daralma eşlik etmiştir. Daralma zamanları cari açığın arttığı yıllara denk gelmiş, dış ticarette ithalat ihracata oranla daha hızlı yükselmiştir.  1980’lerde ihracatın yarıdan fazlasını tarım ve madencilik ürünleri oluştururken, 1990’ların ortalarına doğru ihracatta önceliği sanayi ürünleri almaya başlamıştır. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI48

49   1996’ya kadar olan süreçte yüksek oranlı enflasyon rakamlarına yüksek oranlı devalüasyonlar eşlik etmiştir. Enflasyon 1994 yılında %104 oranıyla oldukça yüksek düzeye çıkmıştır. Yüksek enflasyon nedeniyle bozulan ve “sislenen” yatırım ortamı yeni ve ileri teknoloji gerektiren uzun soluklu yatırımların yapılmasını önlemiştir.  Dönemin temel özelliği fiyat mekanizmasının ekonomik aktörler için sağladığı yön gösterme niteliğinin tamamen ortadan kalkmasıdır. Bu nedenle bütçenin şeffaflığı ve bilgi sağlama gücü de ortadan kalkmıştır. Liberalizasyon Dönemi (1980 - 1996) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI49

50   Türkiye ile AB arasında eş düzeyde temsil ilkesine dayanan tek organ olan Ortaklık Konseyi, I/95 Sayılı Kararıyla (1995 yılının ilk kararı) Gümrük Birliği’nin kurulmasını kabul etmiştir.  1 Ocak 1996 tarihinde Türkiye, Avrupa Birliğine karşı uyguladığı gümrük vergilerini ikinci el taşıt araçları istisna tutulmak üzere sıfırlamıştır. Avrupa Birliği tarım alanını Gümrük Birliği dışında bırakmış, tekstil alanında da derogasyon (istisna) istemiştir. Gümrük Birliği Dönemi (1996 - 2001) Doç. Dr. A. Can BAKKALCI50