TurkPDR.com ÇOCUKLARDA GÖRÜLEN DAVRANIŞ SORUNLARI PDR. Gizem YILDIZ Karaçulha İlköğretim Okulu.

... konulu sunumlar: "TurkPDR.com ÇOCUKLARDA GÖRÜLEN DAVRANIŞ SORUNLARI PDR. Gizem YILDIZ Karaçulha İlköğretim Okulu."— Sunum transkripti:

1 TurkPDR.com ÇOCUKLARDA GÖRÜLEN DAVRANIŞ SORUNLARI PDR. Gizem YILDIZ Karaçulha İlköğretim Okulu

2 TurkPDR.com Çocuk doğduğunda hiç tanımadığı bir dünya ile tanışır. Onun için her şey yeni, ilgi çekici, ürkütücü ve bilinmeyendir. Bir yandan yaşadığı dünyayı tanımaya, her şeyi öğrenmeye uğraşırken, diğer yandan da çevresine uyum sağlamaya kendisine bir yer edinmeye çalışır.

3 TurkPDR.com  Bu büyüme aşamasında gelişmenin gereği olarak pek çok sorunla karşılaşır.  Çocuk bu sorunlarla baş etmeyi öğrenerek kişilik kazanır, olgunlaşır.  Bunların bir çoğu yaşına özgü olan ve anne babanın desteğiyle çözülebilecek sorunlardır. Ancak çocuk; karşılaştığı sorunlarla baş etmeye çalışırken anne babasından yeterli desteği görmez ise içinde bulunduğu sorun daha da karmaşıklaşır, başka sorunlara neden olur.

4 TurkPDR.com Davranışı değerlendirmek Çocuğun davranış sorunlarının yaşı nedeniyle normal bir davranış sorunu mu, yoksa bir bozukluk, normal dışı bir davranış problemi mi olduğunu anlamak için dikkatli bir şekilde değerlendirmek gerekir.

5 TurkPDR.com Dikkate alınması gerekenler 1. Çocuğun gelişim dönemi: Davranış belli bir gelişim döneminde görülen geçici bir durum olabilir. Örneğin, 4-5 yaşına kadar olan gece işemeleri, 2-3 yaşlarında ortaya çıkan uyku bozuklukları, kısa süren konuşma düzensizlikleri, ara sıra korkulu rüya görme tek başlarına kaygı verici belirtiler sayılmaz.

6 TurkPDR.com 2. Belirtinin sıklığı: Çocuğun yaptığı davranışın ne kadar sıklıkta yapıldığı önemlidir.Ara sıra söz dinlememe, yaramazlık yapma evde huysuz ve hırçın ama dışarıda uyumlu olan çocukların davranışları olağandır. Her söylenene zıt davranışlar gösteren, yaramazlıkları okulda ve çevrede sürüp giden dizginleyemeyen davranışlar ruhsal açıdan incelenmelidir.

7 TurkPDR.com 3. Davranışın şiddeti: Davranışın yoğunluğu hat safhalara geldiğinde sorun sinyali verir. Örneğin,çocuk mikrop korkusundan sürekli ellerini yıkıyorsa, üstünün tozlanmasından huylanıp giysi değiştiriyorsa titizliği sorun boyutlarına ulaşmış demektir.

8 TurkPDR.com 4.Davranışın sürekliliği: Süreklilik gösteren davranışlarla bir süre olup kaybolan davranışlar aynı düzeyde tutulamaz. Örneğin, kardeş kıskançlığı nedeniyle hırçın ve huysuz olan çocuk davranışı normal problem davranış olarak nitelendirilebilir. Ancak çeşitli nedenlerle sorunların sürmesi uyumsuzluk olarak saptanabilir.

9 TurkPDR.com  Olumsuz anne-baba tutumları  Aile içi şiddet ve huzursuzluklar  Yangın, deprem, kaza gibi endişe verici ve beklenmedik olaylara maruz kalma  Fiziksel, cinsel, duygusal, ekonomik istismar veya ihmal  Ölüm veya boşanma nedeniyle ebeveynlerden uzak kalma gibi kayıp veya ayrılıklar. Çocuklar, donmamış beton gibidir. Üzerlerine ne düşerse iz bırakır. (H. Jinott)

10 TurkPDR.com

11 YALAN SÖYLEME Çocuğun gerçeği çarpıtarak anlatması veya gerçeği iyi değerlendirememesi olarak tanımlanır. Çocukların söylediği yalanlarda, gördüğü ve duyduğu şeyleri uydurması veya olmamış şeyleri olmuş gibi anlatması söz konusudur.

12 TurkPDR.com Çocukların yalan söylemelerinde aldatma gibi kasıt güden bir amaç genellikle yoktur. Çocuklar 6-7 yaş dönemine kadar hayallerinden gerçekmiş gibi söz edebilir veya izledikleri bir olayı kendi algıladıkları biçimde süsleyerek veya biraz abartarak anlatabilirler. Bu yaşa kadar çocukları yalancılıkla itham etmemek gerekir

13 TurkPDR.com Çocuğu Yalana İten Sebepler Yetişkinlerin yalan söyleyerek örnek olmaları Örneğin; kapıya gelen yada telefonda kendisini soran birine, evde olmadığını söyleten bir baba, çocuğunun yalan söylemesi için örnek oluyor demektir. Çocuk yalan söylemeyi yapılabilir bir davranış olarak algılar. Çocuklar yetişkinleri önce izleyerek, sonra taklit ederek öğrenirler.

14 TurkPDR.com Yetişkinlerin gerçek karşısındaki çelişkili tutumları KKendisi yalan söyleyen bir baba çocuğunun abartma ve uydurmaları karşısında sert tepki gösterirse çocuk bunun nedenini anlayamaz. Babasının tepkisinin bir anlamı olmaz çünkü çocuklar yetişkinlerin söylediklerini değil yaptıklarını yaparlar.

15 TurkPDR.com Çocuk özlemini çektiği, olmasını istediği bir bir konuda olmayan şeyi söyleyebilir Örneğin; babasız bir çocuğun babasının olduğunu söylemesi veya evi terk eden annesinin öldüğünü söylemesi.

16 TurkPDR.com Çocuk anne ve babasının beklentilerini karşılamakta güçlük çekiyorsa yalan söyleyebilir Örneğin;okul başarısızlığının bağışlanmadığı bir evde çocuk, zayıflarla dolu karnesini kaybettiğini söyleyebilir.

17 TurkPDR.com Doğruyu söylediğinde ceza alma korkusu varsa Çocuk doğruyu söylediğinde dayak, hakaret gibi istemediği bir sonucu yaşamak zorunda kalacağını düşünüyorsa bu durumdan sıyrılmak için yalan söyleyebilir.

18 TurkPDR.com Sürekli ders çalışması, başarılı olması istenen çocuğun diğer gereksinimleri (oyun oynamak, Tv izlemek) dikkate alınmazsa, yalan yoluyla bu gereksinimlerini giderme yoluna gider. Arkadaşları ile buluşmasına ve gezmesine uygun ölçülerle izin verilmeyen bir çocuk, ailesine, “ders çalışmak için arkadaşıma gidiyorum” yalanını söyleyebilir.

19 TurkPDR.com İlgisiz aile ortamında yetişen çocuk ilgi çekmek için yalan söyleyebilir İlgi, sevgi ve güven çocuğun aile tarafından karşılanması gereken temel ihtiyaçlarıdır. Çocukların en fazla gereksinim duyduğu; anne ve babasının sevgisi ve ilgisidir. Bu yönde bir eksiklik yaşıyorsa, olumsuz davranışlarda bulunarak da ilgiyi üzerine çekebilir

20 TurkPDR.com Öneriler Çocuğa yalan söylemeyen yetişkinler olarak örnek olunmalıdır. Becerebileceğinin üzerinde başarı beklenmemeli. Çocuk başkalarıyla kıyaslanmamalıdır. Çocuğun ihtiyacı olan ilgi ve sevgi verilmeli, birlikte vakit geçirilmeli, dersleri dışında duygu ve düşüncelerinin de önemsendiği hissettirilmelidir. Çocuğun söylediği yalanı doğrudan yargılamak yerine yalan söylemeye teşvik eden nedenleri araştırılmalı yalan söylemesine sebep olan durum düzeltilmelidir

21 TurkPDR.com  Ana-babalar çalma karşısında yalan söylemeye göre daha sert tepki gösterirler. Çünkü; çalma davranışı yalandan daha çok ayıplanan ve yasal olarak da cezalandırılan bir suçtur. ÇALMA

22 TurkPDR.com Çocuklarda çalma davranışı 2 yaş çocuğunda sahiplik kavramı yani senin, benim yoktur her şey onundur. Çocuk yaşı ilerledikçe kendinin olan ile olmayanı ayırt etmeye başlar ama bencil tutumu uzun süre değişmez. Örneğin 3-4 yaş çocuğu sormadan bir yerden şeker alınmayacağını bilir, yinede alır avucunda sıkı sıkı tutar, elini de arkasında saklar; baktığınızda suçlu bir görünümü vardır ama alma isteğine karşı koyamaz.

23 TurkPDR.com 5-8 yaş arasında kağıt paralar çekici gelmeye başlar; birbirlerinin renkli kalemleri ve silgilerin de gözleri kalır. Çoğu çocuk izinsiz alıp eve getirdiği nesneleri “buldum” “kendi paramla aldım” “değiş- tokuş ettim” veya “ödünç aldım” diye açıklar. Bu durumlarda kimi anne babalar telaşa kapılır, çocuğu azarlar, ayıplar “bir daha görmeyeyim” der yada çocuğu hırpalayacak kadar öfkelenir ancak aldığı- getirdiği şey çocukta kalır, geri gitmez. Çocuk suçlanmışsa da oyuncak onun olmuştur.

24 TurkPDR.com  Yapılacak en doğru şey çocuğu korkutmadan “hırsız, niye çaldın, senin neyin eksik?” gibi sözler kullanmadan aldığı şeyin geri verilmesidir. Bu durumda çocuk suçlanmadan davranışı onaylanmamış olur. Sonunda kazançlı çıkmayışı da bu davranışın tekrarlanma ihtimalini azaltır.  Okul çağlarında tekrarlanan çalmalar üzerinde önemle durulmalıdır.  Çocuk ve aile yönünden nedenler araştırılmalıdır.

25 TurkPDR.com Şu olasılıklar üzerinde durulmalıdır Evden aldığı para, yiyecek veya eşyaları başka çocuklara dağıtarak kazanamadığı arkadaşlığı sağlamaya çalışır. Durmadan almaya alışmış, ne istediyse yapılmış olan bir çocuk, istekleri hiç kısıtlanmadığı için almakta sakınca görmez. Sevgi eksikliği ile çalma davranışını arasında belirli bir ilişki vardır. Olumsuz bir şekilde de olsa anne babasının ilgisini çekmeye çalışır. Çocuğun anne babasından öç alma isteği nedeniyle de çalma davranışı görülebilir. Kardeş kıskançlığı yaşayan veya kendini yüzüstü bırakan anneden yada kendisini döven babadan öç almak isteyen çocuk para aşırabilir.

26 TurkPDR.com Öneriler Çocuğa karşı ağır suçlamalar yapılmamalı ve kişiliğini zedeleyici cezalar verilmemelidir. Yediği dayakla cezasını çekip ödeştiğini sanan çocuk, yeni bir çalmaya yönelebilir. Anne baba alınan eşyaların özür dileyerek sahibine verilmesi konusunda çocuğu teşvik etmelidir. Anne babaların çocuğa olan sevgi ve ilgisini her zaman göstermesi ve çocuğun bunu hissetmesini sağlamak gerekir. Çocuğun yaptığı bu olumsuz davranış karşısında duyarsız kalınmayıp çocukla açık olarak konuşulmalıdır.

27 TurkPDR.com SALDIRGANLIK Ruhsal sorunları nedeniyle, yaşıtları ve çevresiyle uyumlu ilişkiler kuramayan çocuktur. Bu guruba giren çocukların, ruhsal sorunları davranışlarına yansır dolayısıyla evde, okulda ve çevrede sürekli sorun yaratırlar.

28 TurkPDR.com Saldırgan çocuğun davranış özellikleri Aşırı geçimsizdirler, ilişkileri gergin ve sürtüşmelidir. Parlamaya hazırdır, kavgacıdır. Olağan anlaşmazlıkları bilek gücüyle çözmeye çalışır. Durmadan kuralları çiğner, sık sık ceza görür. Anne-baba ve büyüklere karşı gelmeye eğilimlidir. Öfkesini yenemez, hep kendini haklı çıkarmaya çalışırlar.

29 TurkPDR.com  Bebek içinden gelen saldırganlığı, başlangıçta bütün çıplaklığıyla ve yalınlığıyla açığa vurur.  İstekleri engellendiğinde amaçsız diyebileceğimiz bir öfke tepkisi  gösterir. Ağlar, tepinir, terler, altını ıslatır, morarır.  1-4 yaşları arasında fiziksel saldırganlık daha çok görülürken,  4-5 yaşlarında sözel saldırganlık ifadeleri artar.  Orta çocukluk döneminde çocukların saldırganlığı daha amaçlıdır.

30 TurkPDR.com Çocukla ilgili nedenler nedenler Kişilik ve ruh sağlığı bozukluğu (genetik-biyolojik-nörotik) Aileden kaynaklanan nedenler Aile,evlilik uyumsuzluk Aile içinde yıkıcı davranışlar Ebeveyn yoksunluğu Tutarsız disiplin Aşırı hoşgörü İlgisiz tutum Baskıcı ebeveyn Diğer nedenler:Çevre, tv, bilgisayar, oyuncak v.b.

31 TurkPDR.com Çocukla ilgili nedenler  Yıkıcı davranışsal bozukluk: okul çağı çocuklarında yaygındır.Kötü davranış,kurallara uymama v.b.  Karşı çıkma-inatlaşma bozukluğu: yalan, çalma, zalimlik, zarar verme,kasten başkalarını kızdırma, başkalarını suçlama v.b.  Tavır bozukluğu: (13-19)Hayvanlara-insanlara saldırganlık, öfke nöbeti, suç davranışları  Kişilik bozukluğu  Çocuğun ruh sağlığının bozuk olması Bu bozuklukların tanısı da tedavisi de oldukça güçtür. Mutlaka bir çocuk psikiyatrisine baş vurulmalıdır.

32 TurkPDR.com Anne baba davranışları Aile içinde var olan anne-baba kavgaları ve anne-babaların saldırganlık davranış konusunda model oluşturması. Örneğin; babanın anneye bağırarak iş yaptırması veya vurması. Çocuk kendisinde şöyle bir yargı geliştirir: “Benim de istediğimi yaptırabilmem için böyle davranmam gerekir”

33 TurkPDR.com Çocuğun sürekli anne-babadan dayak yemesi, yeterli sevgiyi görmemesi. Anne-baba tutumlarının çok sert ve hoşgörüsüz olduğu ortamlarda çocuk biriken öfkesini ev dışında açığa vurur. Kendisini ana-baba karşısında güçsüz bulan çocuk, tepkisini başkalarına yöneltir. Kendi göremediği hoşgörüyü başkalarına da göstermez. Kendinden küçüklere karşı acımasız, kendinden güçlüler karşısında sinmiştir. Evdeki babanın gücünü, dışarıda kendinden güçsüzlere saldırarak kazanmaya çalışır.

34 TurkPDR.com Gevşek disiplinle yetişmiş bir çocuk da saldırgan olabilir. Kendisine sınır konmadığı için kurallara uymak yerine, herkesin kendisine uymasını bekler. Kendini denetlemeyi, dizginlemeyi öğrenememiştir. Bu çocuklarda fren mekanizması yoktur.

35 TurkPDR.com İlgisiz tutum Aile çocuğun ihtiyacı olan ilgiyi göstermediğinde çocuk olumsuz davranışlarla ilgi çekmeye çalışır Olumsuz davranışlarıyla anne babasının ilgisini çekmeyi başaran çocuk azarda işitse, dayak da yese kendisiyle ilgilenilmesi için istenmeyen davranışları tekrarlar. Çünkü ilgi çocuğun temel ihtiyaçlarındandır.

36 TurkPDR.com Şiddet içerikli TV programları ve bilgisayar oyunları Televizyonda izlemiş oldukları şiddet İçerikli filmlerdeki kahramanlara özenti nedeniyle benzemeye çalışırlar Şiddet ve saldırgan davranışlar bulunan bilgisayar oyunları bu davranışlara özendirir Tabanca, tüfek, kılıç v.b. oyuncaklar çocukları saldırgan davranmaya teşvik eder

37 TurkPDR.com Ergenlikte Zorba Davranışlar Ad takma Tehdit etme Hakaret etme Vurma Dalga geçme Dışlama Kasıtlı olarak başkasının eşyalarına zarar verme Korkutarak başkasının eşyalarını, parasını alma.

38 TurkPDR.com Bir deney… T.V. deki şiddet içerikli programların çocuklar üzerindeki etkileri 1961'de Bandura ve arkadaşları tarafından yapılan deneyde ortaya konmuştur. Bu deneyde çocuklar iki gruba ayrılmış belirli bir süre belli aralıklarda bir guruba şiddet içeren, saldırgan davranışlar izletilirken diğer guruba insani, duyarlı davranışlar izletilmiştir. Deney sonrası çocukların izledikleri davranışları gösterdikleri belirlenmiştir.

39 TurkPDR.com Öneriler Bu davranışının sebeplerini araştırın, gerçek nedeni ortadan kaldırmak için önlem alın. Çocuğunuza fiziksel cezalar vermeyin. Aile içi meseleleri çocukların bulunduğu ortamda saldırgan tavırlarla halletmeye çalışmayın. Onların olumsuz davranışlarından çok olumlu davranışlarını görmeye çalışın ve bu davranışlarını ödüllerle pekiştirin. Şiddet içeren film ve oyunlardan uzak tutun Çocuğunuzun geniş oyun alanlarında oynamasını, kurs ve sosyal etkinliklere katılmasını sağlayın. Bu durum enerjisini uygun yollardan boşaltmasını sağlayacaktır.

40 TurkPDR.com TIRNAK YEME Tırnak yeme alışkanlığına 3-4 yaşlarından önce genellikle rastlanılmaz. Aile içinde tırnak yiyen bir modelin de çocuk tarafından taklit edilmesi etkili olabilir.

41 TurkPDR.com Tırnak yeme nedenleri Tırnak yeme bir güvensizlik belirtisi olarak kabul edilir. Ailede aşırı baskıcı ve otoriter bir eğitimin uygulanması, Kıskançlık, Yetersiz sevgi-ilgi, Gerginlik-huzursuzluk, Azarlanma, aşağılanma, küçümsenme yada Zedeleyici davranışlara maruz kalma tırnak yemeye neden olan etkenler arasında sayılabilir.

42 TurkPDR.com Öneriler Tırnak yeme çocuğun hoşnut olmadığı durumlarda ortaya çıkar. Çocuk içinde bulunduğu gerilimden kurtulmak için bu davranışa başvurur. Yapılacak şey, onun dikkatini dolaylı olarak başka yöne kaydırmak olacaktır. Çocuğun kendine olan güveninin arttırılması gerekir. Bu yüzden başarabileceği küçük sorumluluklar verilmelidir. Okul ortamında grup içinde etkili olabileceği roller verilmelidir.

43 TurkPDR.com ALTINI ISLATMA Çocuklar, 2 yaş sonunda dışkılarını, 3 yaş sonunda çişlerini tutmayı, kontrol etmeyi öğrenirler. Çünkü, çocuğun çiş ve kaka yapacak kaslarını kontrol edebilmesi, kaslarının yeterli olgunluğa gelmesine bağlıdır. Ancak, 4-5 yaşına gelinceye dek ara sıra gündüzleri, daha sık olarak da geceleri altlarını ıslatırlar. İlkokul çağında çocukların yaklaşık %10-15’i yataklarını ıslatırlar. Bu oran yaş ilerledikçe düşer; ergenlik çağında % 2’ye iner.

44 TurkPDR.com Alt ıslatma nedenleri Bedensel hastalıklar sonucu oluşabilirler. Bedensel nedenler dışında bu sorun, çoğunlukla ruhsaldır. Erken ve baskılı tuvalet eğitimi ve çocukla anne arasındaki gergin ilişki sayılabilir. Ruhsal nedenle altını ıslatmaların en açık örneği, kardeş kıskançlığına bağlı olanıdır. Tuvalet eğitimini çoktan tamamlamış bir çocuk, kardeş doğumundan kısa bir süre sonra altını ıslatmaya başlar. Bu davranış bebek gibi sevilme ve ilgi çekme amacına yönelik bir geriye dönüştür.

45 TurkPDR.com Korkulardan, örseleyici yaşantılardan sonra da gece altını ıslatmalar başlayabilir. Korkutucu durumlarda küçük çocukların altlarına kaçırmaları, çok bilinen bir olaydır. Örneğin, kalabalıkta annesini kaybeden bir çocuğun ilk yaptığı şey, korkudan ağlamak ve altını ıslatmaktır. Alt ıslatma sorunu yaşayan çocukların çoğunun kendilerine güvenlerinin eksik olduğu görülmüştür. İlgi ve dikkat çekme amacıyla da bu davranış görülebilir.

46 TurkPDR.com Neler Yapılabilir? Tuvalet eğitimine erken yaşta başlanmamalıdır. Tuvalet eğitimi verirken çocuk korkutmamalı, endişe ve kaygı yaratmamalıdır. Altını ıslattığında sert tepki gösterilmemeli, ceza verilmemelidir. Tuvaletini kaçırmadığında ödüllendirilmelidir Çocuğun yanında başkalarına altına kaçırmasından bahsedilmemeli, çocuk utandırılmamalıdır. Azarlanan, ayıplanan çocuklarda aşağılık duygusu gelişir. Sertlik ve utandırıcı cezalar daha fazla altına kaçırmasına neden olur.

47 TurkPDR.com Çocuğun uykusunun derin olması nedeniyle çocuğu sık sık tuvalete kaldırmak ve gece yatarken çok sulu besinleri vermemek uygun olur. Altını ıslatma problemi ciddi boyutlara ulaştığında bir çocuk ruh sağlığı hekimi ile görüşülmelidir.

48 TurkPDR.com ADHD:Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu Dikkat göstermede zorlanır, başladığı işi bitiremez, çabuk sıkılır Hareketsiz kalmakta güçlük çeker, sürekli motoru çalışıyor gibidir İçinden geldiği gibi davranmak ister, sonucunu düşünmez, kendini engelleyemez, denetleyemez, enerjisini kontrol edemez Karşısındakini dinlemekte, konuşmayı takip etmekte zorlanır, söz keser, aklına gelen ilgisiz şeylerden bahseder Sabırsızdır, sırasını bekleyemez Kurallara uymakta güçlük çeker

49 TurkPDR.com Davranış sorunları Kontrolsüz davrandığı için aile, okul ve çevresiyle sürekli problem yaşar Sosyal ilişkilerinde sorun vardır, davranışlarından dolayı sürekli uyarılır, eleştirilir Sürekli eleştirildiği için kendi kendine sevilmediğine, istenmediğine inanır, benlik algısı düşer Okulda kurallarla ilgili disiplin sorunları yaşar Başarısı kapasitesinin altındadır Saldırgan davranışlar gösterebilir Dağınıklık, dalgınlık, tutarsızlık

50 TurkPDR.com Öneriler Ailede davranış kurallarını açıkça ve kısaca belirleyin çocuğun kurallara uymadığı zaman neyle karşılaşacağını yazılı ve kesin hale getirin Çocuğa ne yapmamasından çok ne yapması gerektiği söylenip gösterin. Kapıyı yavaşça örtmek, çantasını hazırlamak gibi kendi başına yaptığı basit davranışları ödüllendirin(gülümsemek, sırtını sıvazlamak v.b)

51 TurkPDR.com DEHB olan bir çocuk için zamanı planladığı gibi kullanmak zordur, uygulamada ona yardımcı olun Sosyal rolleri öğrenmekte zorlanırlar, arkadaşlarıyla olumlu ilişkiler kurması için destekleyin Dikkatlerini yöneltip dinlemedikleri için söylediğinizi anlamayabilirler.Bir şey yapmasını istediğinizde onun dikkatini çekin,gözlerinin içine bakın sonra ne istediğinizi net ve sakin söyleyin Uygun zamanlarda uygun ev işleri yapma sorumluluğu verin

52 TurkPDR.com