Miller/Gagne/Bruner/Neisser

... konulu sunumlar: "Miller/Gagne/Bruner/Neisser"— Sunum transkripti:

1 Miller/Gagne/Bruner/Neisser
BİLGİ İŞLEM KURAMI Bilgiyi İşleme Kuramı Miller/Gagne/Bruner/Neisser GAGNE’ E GÖRE ÖĞRENME

2 Gagne Gagne’e göre öğretimin amacı, öğrencilerin problem çözme becerilerinin geliştirilmesidir.

3 Gagne’ye Göre Öğrenme Türleri
Gagne öğretim ile ilgili iki temel sorunun sorulması gerektiğini savunur: 1- Eğitim-öğretim süreci sonunda öğrencinin ne bilmesini veya ne yapabilmesini istiyorsunuz? 2- Bu sonuca ulaşabilmek için öğrenci neleri bilmek ve yapabilmek zorundadır? Gagne’e göre öğrenme bir biriyle ilişkili sekiz kategoriden oluşan bir süreçtir.

4 Gagne’e Göre Öğrenme Türleri
İşaret öğrenme (Signal learning) Uyarıcı-davranım ilişkisini öğrenme (Stimulus-respons learning) Zincirleme öğrenme (Chain learrning) Sözel bağ kurma (Verbal association learning) Ayırt etmeyi öğrenme (Multiple discrimination learning) Kavram öğrenme (Consept learning) İlke öğrenme (Principle learning) Problem çözme (Problem solving)

5 Gagne’e Göre Öğrenme Türleri
1- İşaret öğrenme: Öğrenmenin en alt basamağıdır. Çocuğun sesin, ışığın, rengin farkına varmasında olduğu gibi Uyarıcı davranış ilişkisini öğrenme: Kişi bu basamakta uyarıcıyla davranım arasındaki bağı öğrenir. Kırmızı ışık yanınca durmada olduğu gibi Zincirleme Öğrenme: Bu basamakta kişi zincirleme davranımlar oluşturur. Teybi çalıp kaset doldurma, bir arabayı çalıştırmada olduğu gibi Sözel bağ kurma: Sözcüklerin anlamlarını öğrenme ve iki sözcük arasında ilişki kurmada olduğu gibi.

6 Gagne’e Göre Öğrenme Türleri
5- Ayırt etmeyi öğrenme: Kişi bu basamakta nesneleri, ilişkileri, hayvanları, olguları birbirinden ayırt eder. Kediyi köpekten, anneyi babadan, masayı sandalyeden ayırt etmede olduğu gibi Kavram öğrenme: Kişi bu basamakta kavramların ne anlama geldiğini öğrenir. Devlet, okul, eğitim, öğretim, pekiştireç gibi kavramların anlamlarını bilme gibi İlke öğrenme: Kavramlar arasındaki ilişkileri, neden-sonuç, öncelik-sonralık bağlarını kişi bu basamakta öğrenir. Kanun, kuram, ilke, genellemelerin nerede ve nasıl kullanılacağını bilmede olduğu gibi Problem çözme: Kişi bu basamakta ilgili kanun, ilke, kural, genellemeleri kullanarak bir problemi çözmeyi öğrenir. Matematik, fizik, kimya, biyoloji, felsefe, sosyoloji vb. alanlarda verilen problemleri çözmede olduğu gibi.

7 Gagne’e Göre Öğrenme Türleri
Bu öğrenmelerden ilk beşi davranışçı kuramcılar tarafından açıklanan öğrenmelerdir. İşaret öğrenme “klasik koşullanma” uyarıcı davranım bağı ile motor ve sözel zincirlerin öğrenilmesi ve ayırt etme ise “edimsel koşullanma” ile açıklanmaktadır. Ancak Gagné daha sonraki yıllarında son dört öğrenme türü üzerinde durmuştur. Bunlar kendi aralarında sıkı bir aşamalılık ilişkisi gösterirler. Örneğin kavram öğrenmek için ayırt edebilmek, ilke öğrenmek için ilkeyle ilgili kavramları, problem çözmek için ise problemle ilgili ilke ve kavramları bilmek gerekmektedir. Bu nedenden dolayı Gagné’e göre öğrenme, birikimler sonucu gerçekleşir.

8 Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
Gagne’e göre beş tür öğrenme ürünü vardır ve öğretim hedefleri de bu öğrenme türlerine göre sınıflanabilir. Bunlar; 1 - Sözel bilgi (verbal information), 2 - Zihinsel beceriler (intellectual skills), 3 - Bilişsel stratejiler (cognitive strategies), 4 - Tutumlar (attitudes), 5 - Devinimsel becerilerdir (motor skills).

9 Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
Bu öğrenme ürünlerinin, ya da alanlarının önemine ya da karmaşıklığına göre özel bir sıralama yoktur. Örneğin Alper’in doğum gününü bilmek bir sözel bilgidir. Doğum gününde hediye almak bir tutumdur. Önceki bilgilere dayalı olarak armağan çeşitlerini sınıflamak bir zihinsel beceridir. Tenisi düzgün ve işlem basamaklarına uygun olarak oynamak devimsel beceridir. Bireyin kendi düşünme ve öğrenme süreçlerini kontrol etmek için değişik yollar kullanması da bilişsel stratejidir

10 Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
1 - Sözel Bilgi: Sözel bilgi, ifade etmeye, açıklamaya dönük bilgidir. Genel olarak Bloom taksonomisinin bilgi düzeyine karşılık gelir. Örneğin; “su molekülünün iki hidrojen, bir oksijenden meydana geldiğini bilmek” “Ankara’nın Türkiye’nin başkenti olduğunu bilmek” gibi ifade etmeye dayalı bilgidir.

11 Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
2– Zihinsel Beceriler: Gagne’in önemli öğrenme ürünü kategorisi zihinsel becerilerdir. Sözel bilgi , “şunu bilme” ile ilgili iken zihinsel beceriler “nasıl’ı bilme” ile ilgilidir. Yani, zihinsel beceri, öğrenci sembolleri sözel ifadelere nasıl dönüştürecek; basit kesirleri ondalık kesirlere nasıl dönüştürecek; İngilizce bir cümleyi soru cümlesine nasıl dönüştürecek gibi, bilgiyi kapsamaktadır.

12 Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
3-Bilişsel Stratejiler: Bilişsel stratejiler, öğrencinin dikkatine, öğrenmesine, hatırlamasına ve düşünmesine rehberlik eder.

13 Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
4-Tutumlar: Bir diğer farklı öğrenme ürünü de tutumlardır. Birçok tutum, eğitimin hedefleri arasında yer almaktadır. Örneğin; din, dil, ırk, cinsiyet farkı gözetmeksizin insanlara karşı hoşgörülü ve saygılı olmak; insanlara yardım etmek; başkalarını düşünmek; başkalarının hissettiklerine karşı duyarlı olmak. Özellikle bu tür tutumlar, başlangıçta aile içinde, okul öncesi eğitim ve ilköğretimin ilk yıllarında kazandırılmaktadır. .

14 Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
5-Psiko-motor (Devinimsel) Beceriler: Devinimsel beceriler, insan performansında geniş bir yer kaplamaktadır. Örneğin otomobil kullanma, müzik aleti çalma gibi etkinlikler devinimsel beceriyi kapsadığı gibi, sportif etkinliklerde de devinimsel beceri ağırlık taşımaktadır. Ayrıca, otomobil tamircisi, terzi, makine operatörü vb. birçok meslek alanı da devimsel becerilere dayanmaktadır. (Senemoğlu,2007)

15 Gagne’e Göre Öğretme Sürecinde Yer Alması Gerekli Olaylar
Dikkati sağlama ve motivasyonu harekete geçirme Öğrenciyi dersin ya da ünitenin sonunda ulaşılması istenen amaçlardan (hedeflerden) haberdar etme Yeni öğrenmeler (yeni öğrenilecekler) ile ilgili daha önce öğrenilmiş bilgi ve becerileri hatırlatma Uyarıcı materyalleri kullanma Öğrenciye yol gösterme, rehberlik etme Davranış ortaya çıkarma Geri bildirim sağlama Öğrenilenleri değerlendirme Öğrenilenlerin kalıcılığını ve geçişi sağlama

16 Bilgiyi İşleme Kuramı Bilgiyi işleme kuramında öğrenme hem süreç hem de ürün olarak değerlendirilir. bu kuram insan zihnini bilgisayara benzetir. Tüm süreç bilgisayarda “program” bireylerde ise “yürütücü kontrol” tarafından denetlenmektedir.

17 Bilgiyi İşleme Kuramı Belleği merkeze alan bilgi işlem kuramında, iki bileşen vardır. Bunlar: Bellek süreci, Belleğin işlevi Bellek süreci: işlemlerin adım adım nasıl yapıldığını söyler. Belleğin işlevi: Bellek sürecine bilgi kaydı, bilginin çeşitli yollarla işlenmesi, uzun süreli bellekteki artış ve bilginin geri getirilmesine dayalıdır.

18 Bilgiyi İşleme Kuramı yukarıdaki şekilde bilişsel kurama göre öğrenmeyi açıklayan bilgisayar benzetmesi anlatılmıştır.

19 Bilgiyi işleme kuramı temel olarak şu dört soruyu yanıtlamaya çalışır:
Yeni bilgi dışardan nasıl alınmaktadır? Alınan yeni bilgi nasıl işlenmektedir? Bilgi uzun süreli nasıl depolanmaktadır? Depolanan bilgi nasıl geriye getirilip hatırlanmaktadır ?

20 Bilgiyi İşleme Kuramının Öğeleri
Bilgiyi işleme kuramına göre üç tür bellek vardır. Bunlar: Duyusal kayıt, Kısa süreli bellek, Uzun süreli bellek.

21 ÜST-BİLİŞ 72 birim 20-30 saniye

22 DUYUSAL KAYIT Bilgiyi işleme sürecinin ilk aşaması duyusal kayıttır. Duyusal kayıt, çevreden alınan bilginin işleme sistemine girmeden önce kısa bir süre tutulduğu bilgi deposudur. Cache bellek

23 DUYUSAL KAYIT Örnek: - Sınıftaki öğretmenin sesi,
- kitaptaki sözcükler, - tepegöz ya da projeksiyon cihazıyla yapılan gösteri, bilgisayardan alınan mesajlar, - yazı tahtasındaki şemalar, - diğer öğrencilerin konuşmaları vb. hepsi birer uyarıcıdır. Böylece uyarıcılar sistemin ilk öğesi olan duyusal kayda ulaşır.

24 Algının Kurallarına Örnekler

25 KISA SÜRELİ BELLEK Bu belleğin kapasitesi oldukça sınırlıdır. Araştırmalar bu belleğin kapasitesinin 5-9 yeni bilgi birimi (sayı, harf, obje, isim vb.) olduğunu göstermektedir.(plaka numaraları,telefon numaraları 7 basamağı aştıkça kullanışlılıkları azalır.) Kısa süreli belleğin bilgiyi koruma süresi ise yaklaşık 20 saniyedir. RAM

26 KISA SÜRELİ BELLEK Kısa süreli bellekteki bilgiler etkindir. Bu nedenle anında hatırlanır ve davranışa dönüşebilir. Ancak bu bilgiler, uzun süreli belleğe kodlanmadan araya yeni bilgiler girerse, ya da kodlama için bir çaba gösterilmezse (tekrar veya gruplandırma yapılmazsa) unutulur. Bu bilgilerin daha uzun süre kullanılması için; sık sık tekrar edilerek sürecin yeniden başlatılması, ya anlamlandırma gibi bir takım kodlama stratejileri ile uzun süreli hafızaya yerleştirilmesi, ya da ezberlenerek işitsel bir ritimle eşleştirilmesi gerekir.

27 KISA SÜRELİ BELLEK Örneğin; öğretmenler, bazen ilköğretimin ilk yıllarında çocukların bir parçayı sesli olarak doğru okuyabildiklerini, ancak anlamını kavrayamadıklarını ifade ederler. Bu durumun nedeni ise, sesli okuma sırasında çocuklar, kısa süreli belleğin kapasitesinin tamamını sözcükleri doğru seslendirme ve telaffuz etmekte kullanmakta, fikirleri anlamak, anlamlandırmak için yer kalmamaktadır.

28 KISA SÜRELİ BELLEK Kısa süreli belleğin kapasitesinin sınırlı olması nedeniyle, sadece sözlü sunuya dayalı derslerde öğrencinin öğrenmesi büyük ölçüde engellenmektedir. Kısa süreli belleğin işlem hacminin sınırlı olması nedeniyle öğrenci hızlı bir biçimde art arda gelen fikirleri anlamlandırıp uzun süreli belleğe göndermeden unutmaktadır.

29 KISA SÜRELİ BELLEK Bu nedenle öğretmenler, açıklamalarını sürekli ve hızla yapmak yerine, öğrencilerin kısa süreli belleklerinde işlem yapmalarına olanak verecek biçimde yavaş, daha çok ara tekrarlara ve özetlemelere yer vererek yapmalıdırlar. Sunular kısa, öğretmen-öğrenci, öğrenci-öğrenci etkileşimi daha çok olmalıdır. Konunun anlaşılıp anlaşılamadığını kontrol edici sorular sorulup cevaplandırılması sağlanmalıdır.

30 KISA SÜRELİ BELLEK Örneğin; yazı tahtasının, tepegözün, tabloların, grafiklerin, haritaların vb. etkili kullanımı, öğrencinin kısa süreli belleğinin kapasitesini etkili bir biçimde kullanabilmesi için gerekli zaman aralıklarını sağlayacaktır. Öğretmen, derste çok şey anlatıp öğrencinin çok az öğrenmesine neden olmak yerine, çok önemli şeyleri seçip öğrencilerin tam olarak öğrenmelerini sağlamalıdır.

31 KISA SÜRELİ BELLEK Sonuç olarak, kısa süreli belleğe gelen bilgi şunlardan biri ile sonuçlanmaktadır: 1. Zihinsel tekrar yoluyla bir süre hatırda tutularak doğrudan tepki üreticilere gönderilir ve davranış olarak ortaya çıkar. 2. Bilgi, tekrarlanmadığında ya da kodlanmadığında 20 saniye içinde tamamen unutulabilir. 3. Zihinsel tekrar ve kodlama (anlamlandırma) yapılarak uzun süreli belleğe gönderilir; hatırlanmak üzere saklanır.

32 UZUN SÜRELİ BELLEK Uzun süreli bellek, sürekli bellek deposu olarak kabul edilir. Bir bilginin öğrenilmiş kabul edilmesi için mutlaka uzun süreli bellekte depolanmış olması gerekir. Uzun süreli bellekte bilgiler kaybolmaz,ancak bilgi,uygun biçimde kodlanmamış ve uygun yere yerleştirilmemişse, geri getirmede zorluklarla karşılaşılır. Sabit Disk

33 UZUN SÜRELİ BELLEK Bilgiyi işleme sürecinin son aşamasını oluşturan uzun süreli belleğin kapasitesinin sınırsız olduğu kabul edilmektedir. Uzun süreli bellek, gerektiğinde kullanılmaya hazır olarak tutulan düzenlenmiş bilgilerin depolandığı bir kütüphaneye benzetilmektedir.

34 UZUN SÜRELİ BELLEK Uzun süreli bellekteki bir bilgiyi kullanmak isteyen birey, bu bilgiyi orada bularak işleyen belleğe aktarır, ardından da onu davranışa dönüştürür. Uzun süreli bellekteki bilgilerin hatırlanma süresi, bilginin belleğe depolanma biçimine göre değişir. İyi örgütlenmiş bilgiler çabuk hatırlanırken, diğerleri daha uzun zamanda hatırlanır.

35 UZUN SÜRELİ BELLEK Uzun süreli bellekte bilgi ŞEMA adı verilen yapılar içinde depolanmaktadır.

36 UZUN SÜRELİ BELLEK Uzun süreli belleğin üç temel bölümden oluştuğu söylenebilir. Bunlar: Uzun Süreli Bellek Anlamsal Bellek Anısal Bellek İşlemsel Bellek

37 Epizodik hafızada denir.
ANISAL BELLEK Anısal bellek, kişisel yaşantıların depolandığı bellektir. Bu yaşantılar genellikle yer ve zamanla bağlantılandırılmıştır. Epizodik hafızada denir.

38 ANLAMSAL BELLEK Anlamsal bellek, uzun süreli belleğin kurallar, genellemeler, kavramlar, problem çözme, dil bilgisi gibi genel bilgilerin yer aldığı bölümdür .Okulda öğrenilenlerin çoğunluğu bu bellekte tutulur.

39 İŞLEMSEL BELLEK İşlemsel bellek, belli bir işlemin nasıl yapıldığına ilişkin bilgilerin saklandığı bellek bölümüdür. İşlemsel bellekte işlemlerin basamaklarının oluşması uzun zaman alır,ancak oluştuktan sonra anımsanması çok kolaydır. Dikiş makinesi kullanma, basketbol oynama, yüzmeyi öğrenme vb. ile ilgili kuralların, işlem basamaklarının saklandığı bellek işlemsel bellektir.

40 ÜÇ HAFIZA DÜZEYİ Duyusal Kayıt Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek
Diğer Adı Yansısal veya ikonik Birincil veya İşler İkincil Bilginin kalış süresi 1-4 saniye 30 saniyeden az Belirsiz Bilgilerin geri getirilebilirliği Hayır Evet Kapasite Sınırsız Sınırlı (5-9 birim) Genel Özellikler Anlık, bilinçsiz izlenimler İşler hafıza; halihazır bilinç; aktif, tekrarla sürdürülür. Bilginin temeli; çağrışımsal; pasif, kodlamanın sonucu

41 BİLİŞSEL SÜREÇLER Bilişsel süreçler, bilgiyi işleme modelinin ikinci ana bileşenidir. Bilişsel süreçler, bilginin duyusal bellek, kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek arasında aktarılmasını sağlayan zihinsel etkinliklerdir. Bunlar: Dikkat,algı Tekrar,gruplama Kodlama (Etkinlik,örgütleme,eklemleme,bellek destekleyici ipuçları) Geri getirme’dir.

42 BİLGİYİ İŞLEME MODELİ YÜRÜTÜCÜ KONTROL Uyarıcılar Tekrar UZUN SÜRELİ
BELLEK İŞLEMSEL Tekrar KISA SÜRELİ BELLEK (İŞLEYEN BELLEK) ALICILAR DUYUSAL BELLEK DİKKAT VE SEÇİCİ ALGI Kodlama Hatırlama VERİCİLER TEPKİ ÜRETİCİ Performans

43 Bilişsel süreçler Dikkat:
Süzücü ve Seçici dikkat Dikkati etkileyen çevresel uyarıcılar: 1. Fiziksel uyarıcılar 2. Aykırı uyarıcılar 3. Duygusal uyarıcılar 4. Emir verici uyarıcılar Duyusal kayıttan kısa süreli belleğe bilgi aktarılır.

44 Algılama (Anlamlandırma, yorumlama)
Duyusal kayıttan kısa süreli belleğe bilgi aktarılır.

45 Tekrar ve Gruplama (Kısa süreli bellekte bilgiyi tutma ve uzun süreli belleğe aktarma)

46 Kodlama: Kısa süreli bellekten gelen bilginin uzun süreli bellekteki bilgilerle ilişkilendirilmesi ve aktarılmasıdır. Kodlama sürecinde 1. Etkinlik 2. Örgütleme 3. Eklemleme (Genişletme) 4. Bellek destekleyici ipuçları a. Yerleşim yöntemi b. Zincirleme yöntemi İmajlar c. Askı sözcük yöntemi d. Anahtar sözcük yöntemi e. Sözel semboller

47 Bilgiyi geriye getirme

48 Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında Uygulamaları
Bilgilerin kaydedilmesi yani duyusal kayıdın gerçekleşmesi için , öncelikle uyarıcıların ‘farkedilmesi’ gereğidir. Bunu sağlayacak olan süreç ise Dikkat’tir. Dikkati ve uyanıklığı arttırmak için sınıf ortamını çekici, uyarıcı, güvenli ve sıcak bir hale getirmek gerekir. İlan tahtalarındaki görüntüleri değiştirme Farklı ders işleme şekilleri kullanılabilir. Bunun yanında, ortamda çok fazla uyarıcı olması da dikkat kapasitesine fazla yüklenmeye neden olabilir.

49 Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında Uygulamaları
Seçici dikkatle ilgili özellikle ilköğretim öğrencileri ilgili ve ilgisiz bilgileri ayırt etmekte zorlanabilmektedir. Bunun için, konu anlatılmadan önce konuyla ilgili görüş alışverişleri, tartışmalar yapılabilir ve öğrencilerin öğrenmeleri gereken noktalara dikkatleri çekilebilir. Ayrıca Öğretmenler sorularla ve geri bildirimlerle öğrencilerin öğrenmelerine yardım edebilir. Geri getirmeyi artırmak için öğrenilen materyalin ve bilgileri kısa gözden geçirmeler ve kısa sınavlar geri getirme sürecine yardımcı olur.

50 Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında Uygulamaları
Derste anlatılanları öğrencilerin anlamlandırmalarına yardımcı olmak için sık sık anlatılan konuyla günlük yaşam arasında bağlantılar kurulabilir. Öğrenci derste anlatılanların kendisi için anlamlı olduğuna inandığında daha iyi öğrenir. Öğretmen başta tahta olmak üzere öğretim araç gereçlerini kullanırken mutlaka dikkati ve algılamayı etkileyen etkenleri göz önüne almalıdır. Bunun için dikkat sürelerini arttırıcı bazı yöntem ve araçlar kullanabilir. Öğretmen unutmaya neden olan etkenleri göz önünde bulundurmalı ve gerekli önlemleri almalıdır. Örneğin, karışmadan kaynaklanan unutmayı önlemek için ortak ve farklılaşan yönleri vurgulayabilir.