IST480 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

... konulu sunumlar: "IST480 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ"— Sunum transkripti:

1 IST480 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 2002-2003
BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ ve TEMEL KAVRAMLAR - I Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Erden ÜNLÜ HÜ Sosyal Hizmetler Yüksekokulu

2 BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ ve TEMEL KAVRAMLAR Anahat
Bilim ve Araştırma Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya/Bilim’e Alternatifler) Bilim Bilimsel Yöntem Bilimsel Tutum ve Davranışlar Araştırma ve Aşamaları Temel Kavramlar Olgu-Kavram Denence (Hipotez) Kanun Sayıltı Kuram, Yapısı, Türleri

3 BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ ve TEMEL KAVRAMLAR- Anahat (devam)
Yöntembilimin Anlamı Belli başlı Yaklaşımlar Pozitivist Yorumcu Eleştirel Gelişen Diğer Yaklaşımlar Feminist Postmodern Araştırma Türleri Araştırmaları Sınıflandırmada Güçlükler Boyutlar Tanımlayarak Sınıflama Önerisi - Reid ve Smith'in Sınıflaması:

4 Bilim ve Araştırma Bilgi [İng: knowledge]:
Bilme, öğrenme süreci ve işleminin konusu ya da nesne ve olaylara yüklemler vererek varılan yargı (Sencer, 1981, s. 36). Başka tanımlamalar: Bildiğimiz şey. Daha kuşkucu bir bakış açısıyla Bildiğimizi sandığımız şey.

5 Bilim ve Araştırma (devam)
Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) Otorite Gelenekler Sağduyu Medya Araçları Kişisel Deneyimler Kaynaklar: Neuman, 1997 ss Karasar, 1998a, ss

6 Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler)
Otorite Anne, baba, öğretmen, parti lideri, diğer uzmanlar, bir kitap,TV ya da başka bir medyadan aldığınız bilgileri doğru kabul ettiğinizde bilgi kaynağı olarak otoriteyi kullanıyorsunuz. Çünkü bu kişi /kaynaklar yaşamımızda etkileyici bir yere sahipler ve söylediklerini doğru kabulediyoruz. Karşılaştığımız sorunlarda karar vermek için otorite’yi kullanmanın avantajları: Çabuk, Basit, Ucuz.

7 Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler)-Otorite (devam)
Otoriteyi kullanmanın bazı sınırlılıkları: Gerçekte konunun uzmanı olmayan kişileri uzman kabul etme yanlışına düşmek,böylece otoritenin söylediği doğru olamdığı halde, söylediğini doğru kabul etmek olası. Kim otorite, kim değil, karar vermek zor. Çoğu kez de bu göreli. Örneğin zamana göre değişken. Otoritelerin çeşitli nedenlerle yanlış yönlendirmesi olanaklı. Örneğin tarihteki kanlı liderler…

8 Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) - Gelenekler
Gelenekler aslında otoritenin özel bir durumu. Eğer bir şeyi her zaman yapıldığı gibi yapmayı en iyi yol olduğunu kabul ediyor ve bunu uyguluyorsanız, gelenekleri kullanıyorsunuz. Örneğin “ıhlamur soğuk algınlığına iyi gelir”. Toplumsal yaşamı düzenlemek için çok sık yararlandığımız gelenekler acaba mesleki güçlüklerimiz, kararlarımız için yarar sağlar mı? Gelenekler bazı önyargılar içerir. Ayrıca değişen toplumda zaman içinde geçerliklerini yitirebilirler.

9 Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) - Sağduyu
Herkesin inandığı ve anlamlı (mantıklı) geldiği için bir şeye inanmak karar vermede sağduyudan yararlanmak. Günlük yaşamda yararlı olabilir ama genelde Çelişkili fikirler, Hatalar Yanlış bilgiler ve Önyargılar İçerir.

10 Ölüm cezasının olmadığı toplumlarda daha çok cinayet işlenir.
Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) – Sağduyu (devam) Örneğin Ölüm cezasının olmadığı toplumlarda daha çok cinayet işlenir. ? Yoksul gençler orta sınıf gençlere göre sapma davranışlara daha çok yönelirler.

11 Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) – Medya Araçları
TV programları, sinema filmleri, gazete ve dergiler yaşamımızda eşsiz bilgi kaynakları. Medya sayesinde Yaşadığımız toplum ve dünyada olan biten hakkında bilgi ediniyoruz. Çoğu zaman hiç karşılaşamayacağımız olaylar ve kişileri tanıyoruz. Ancak medyadan elde ettiğimiz bilgilere tümüyle güvenmek zor. Çünkü: Çok kısa zamanda hazırlanmak zorunda. Bu süreçte olayın her yönü yeterince yansıtılmayabilir Yeterince araştırma yapılmamış olabilir.

12 Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) – Medya Araçları (devam)
Medyanın öncelikli amacı haber. Bu nedenle yansıttıkları amaca hizmet eden şeyler. Oysa mesleki konularda karar vermek için bundan daha fazlasına gereksinimimiz var.

13 Yaşadıklarımız, deneyimlerimiz. Bazı yanlış sonuçlara varmak olası:
Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) – Kişisel Deneyimler Kişisel Deneyimler “Görmek inanmaktır”. Yaşadıklarımız, deneyimlerimiz. Bazı yanlış sonuçlara varmak olası: Gereğinden fazla genelleştirme, Seçici gözlem, Gözlemi erken sonlandırma, Hale etkisi (başka unsurların –örneğin önyargıların- etkisinde kalarak olaylara bakmak.

14 Bilim Bilim Diğer bilgi kaynaklarının sakıncalarına çözüm getirmeyi hedef almış bir kaynak. En önemli niteliği bilimsel bilgiyi temel alması. Tanım: Bilim [İng. science]: Alanını oluşturan olaylar üzerinde betimleme, açımlama ve öndeyilerde bulunma olanağı veren,uygulamalı yordamlar geliştirmeye yardımcı olarak konusunu denetim altına almaya elveren bilgiler üretme çabası ya da bu tür bilgiler kümesi (Sencer, 1981, s. 37).

15 Bilim (devam) Bilimsel Bilgi [İng. Scientific knowledge]
Görgül ve nesnel bir konusu bulunan ve bu konuda betimleme, açımlama ve öndeyilerde bulunma olanağı sağlayan bilgi (Sencer, 1981, s. 37). Bilim Dalı [İng. discipline]: Konusu, incelediği olaylar, ya da yordam ve işlemleriyle ötekilerden ayrılan bilgiler kümesi (Sencer, 1981, s. 37). Örnek: Ekonomi, Tıp, Sosyoloji, Psikoloji, Astronomi, Anatomi, Zooloji, Botanik, Hidroloji… Bilimlerin Sınıflanışı: Temel Bilimler – Uygulamalı Bilimler Pozitif Bilimler – Sosyal Bilimler gibi.

16 Bilimsel Yöntem Bilimsel Yöntem [İng. Scientific method]
Bilimsel bilgi üretme yolu. Bilimin süreç yönü Neuman’a göre bilimsel yöntem bir tek şey değil, bilimsel yöntem, bilim topluluğunun kullandığı fikirler, kurallar, teknikler ve yaklaşımlara karşılık gelen bir terim (Neuman, 1997, s. 9).

17 Bilimsel Tutum ve Davranışlar (Kaynak: Karasar ve Neuman)
Bilimsel Tutum ve Davranışlar (Karasar, 1998a, s.48) Açık fikirli olmak, Karşı görüşlerde mantık arayabilmek, Kuşkucu olmak, Düşünce ve gözlemlerinde bağımsız kalabilmek, Kanıt için kararı erteleyebilmek, Ölçütlü düşünüp karar verebilmek Çalışmalarında sebatlı ve özenli olmak Bağıntılı düşünebilmek Yanılabileceğini düşünerek alçakgönüllü olmak ve yargılarında olasılığa yer vermek.

18 Bilimsel Tutum ve Davranışlar (devam)
Bilim Topluluğunun Normları (Neuman, 1997, ss. 8-9): Evrenselcilik, Organize kuşkuculuk, Bağlantısızlık, Toplulukçuluk, Dürüstlük.

19 Araştırma ve Aşamaları
Araştırma [İng. Research] Bilimsel yöntemi kullanarak bilimsel bilgi elde etmeye araştırma yapmak diyoruz. Bilimsel yöntem uygulaması

20 ARAŞTIRMA SÜRECİ Konu Seçimi Başkalarını Bilgilendirme Sorun Üzerinde Odaklaşma Bulguları Yorumlama Yöntemsel Tasarım Verileri İşleme ve Çözümleme Verileri Toplama Kaynak: Neuman 1997, s.11, Figure 1.1: Steps in the Research Process

21 ARAŞTIRMA SÜRECİ Konu Seçimi Başkalarını Bilgilendirme Sorun Üzerinde Odaklaşma Bulguları Yorumlama Yöntemsel Tasarım Verileri İşleme ve Çözümleme Verileri Toplama Kaynak: Neuman 1997, s.11, Figure 1.1: Steps in the Research Process

22 ARAŞTIRMA YOLUYLA BİLGİ ÜRETİMİ – DÖNGÜSEL YAPI
Bir Başka Konu Seçimi Sorun Üzerinde Odaklaşma Konu Seçimi Başkalarını Bilgilendirme Başkalarını Bilgilendirme Sorun Üzerinde Odaklaşma Yöntemsel Tasarım Yöntemsel Tasarım Bulguları Yorumlama Bulguları Yorumlama Verileri İşleme ve Çözümleme Verileri Toplama Verileri Toplama Verileri İşleme ve Çözümleme Neuman 1997, s.11, Figure 1.1: Steps in the Research Process’den yararlanılarak hazırlanmıştır.

23 Temel Kavramlar Olgu - Kavram Ev KAVRAMLAR OLGULAR Ahmet Beyin Villası
Ayşe Hanımın gecekondusu Ali’nin apartman dairesi Mehmet’in evi

24 Temel Kavramlar (devam)
Olgu [İng. Fact] Gözlenebilir ya da görgül işlemlerle kavranabilir olan ve kendine özgü bir örüntüsü bulunan olay (Sencer, 1981, s. 99). Genelde duyularımız aracılığıyla kavrarız; yani görerek, dokunarak, koklayarak, duyarak… Çevremizde mevcut olan her şey, çevremizde olan biten her şey, hatta kendimiz de birer olguyuz. Örneğin bugün havanın bulutlu oluşu, Şu anda İstatistik Bl.nün en üst katında bilgisayar lab.da Araştırma dersini yapıyor oluşumuz, gibi.

25 Temel Kavramlar-Olgular (devam)
Olgular doğaları gereğince somutturlar. Bu nedenle “bir isimleri”, “bir adresleri” vardır. Örneğin; IST480 dersinin ders yılı sorumlusu: Erden Ünlü IST480 dersini ders yılında alan öğrenciler: Öğrenci İşleri’nin sağladığı öğrenci listesinde yer alan sizlerin isimleri, Ankara’nın Çankaya ilçesi, Altındağ’daki gecekondular, Beytepe kütüphanesi’ne 2002 yılında alınmış kitaplar gibi.

26 Temel Kavramlar- Olgu ve Kavramlar (devam)
Kişilik KAVRAMLAR Siyasal Güç Meslek Cinsiyet Ev OLGULAR

27 Temel Kavramlar - Kavramlar
Kavram [İng. concept] Bir olay, nesne, durum ya da koşula, ayrıtsal özelliklerini birleştirerek kavranabilirlik kazandıran düşünsel bütünlük (Sencer, 1981, s.88). Kavramlar gerçekte olgular gibi çevremizde mevcut değildir, bunları biz zihnimizde yaratmış durumdayız. Kavramlar, aynı türdeki olguların benzer özelliklerini toparlayan ve özetleyen ve bir soyutlama sonucu üretilmiş sembolik ifadelerdir. Doğası gereğince kavramlar soyutturlar, doğrudan gözlenemezler, işevuruk tanımlar, ölçütler, araçlar gerekir.

28 Temel Kavramlar – Kavramlar (devam)
Kavramların soyutluk dereceleri aynı değildir. Örneğin “cinsiyet” kavramının soyutluk düzeyi “kişilik” kavramına göre daha düşüktür. Bir kavramın soyutluk düzeyi arttıkça olgular düzeyinde ölçülmesi zorlaşır ve karmaşıklaşır.

29 Temel Kavramlar - Denence
Denence (hipotez) [İng. Hypothesis] Bir araştırma sürecinde olgular düzeyinde doğruluğu sınanmak üzere geliştirilmiş olan denemelik iddia.

30 Temel Kavramlar - Yasa Bilimsel yasa [İng. law]
Her bağlamda geçerli olan ve çıkarımları geçerlendiği için belli bir güvenirlik düzeyine ulaşmış nedensel ilişkiler (Sencer, 1981, s.141).

31 Temel Kavramlar - Sayıltı
Sayıltı [İng. Assumption] Bir kanıtlama ya da geçerleme sürecinde usavurma zincirini tamamlamak üzere kimi halkaları doğru ya da geçerli sayma (Sencer, 1981, s.116). Bir araştırma sürecinde olgular düzeyinde doğruluğunu sınamadan geçerli saydığımız durumlar; örneğin araştırma yaparak ortadan kaldırmak istediğimiz bilimsel bilgi eksikliğine verdiğimiz önem, Araştırmamızda bir ya da birkaç kuramı daha geçerli olduğuna inanarak tercih etmemiz, Geliştirdiğimiz ölçme aracının geçerli ve güvenilir bir ölçme yaptığı inancında olmamız,

32 Temel Kavramlar – Sayıltı (devam)
Bazı istatistiksel çözümlemeleri yaparken sınamadan varsaydığımız durumlar. gibi. Araştırmacılar sayıltılarını araştırma raporlarında özel olarak belirtmek zorundadırlar.

33 Temel Kavramlar - Kuram
Kuram, Yapısı, Türleri (Bkz. Kaynak: Neuman, 1997, ss ). Kuram [İng. Theory] Bilimsel bilgilerden türetilen ve gerçeklenmeye açık olmakla birlikte henüz [tümüyle] gerçeklenmemiş olan bilgiler dizgesi (Sencer, 1981, s.92) Örneğin: Freud’un Psikoanalitik Kuramı Marx’ın Diyalektik Materyalizm Kuramı Einstein’in İzafiyet Kuramı

34 Temel Kavramlar – Kuram (devam)
Kuramın Yapısı: Kavramlar, Kavramlar Kavram kümeleri Sayıltılar, Sınıflamalar, Kavramlar arası ilişkiler, Faaliyet alanı

35 Temel Kavramlar – Kuram (devam)
Araştırma ve Kuram – Ayrılmaz İkili Kuram belirli bir konuya nasıl bakacağımızı gösterir. İlgili kavramları, sayıltıları bize sağlar. Kuram konuyla ilgili soruları bize verir, yani araştırma yaparak ortadan kaldırmak isteyeceğimiz bilimsel bilgi eksikliklerini, belirsizliklerini bize gösterir. Verilerimizi anlam vermemizi sağlar. Belirli bir çalışma ile elde edilen bilgiyi diğer araştırmacıların ürettiği diğer bilgiler içine koyabilmemizi mümkün kılar. Kuram tek tek ağaçları değil, ama ormanı görmemizi sağlar. Her araştırmada kuram yer alır, ama ağırlığı araştırmalara göre değişebilir.

36 Temel Kavramlar – Kuram (devam)
Kuram zaman içinde değişir, farklılaşır; yetersiz görülerek ortadan kaldırılabilir. Yapılan her araştırma kuramlara da katkıda bulunur. Nicel araştırmalarla araştırmacı, tümdengelimci bir yaklaşımla, ele aldığı kuramda yer alan bazı ilişki iddialarını olgusal düzeyde sınayabilir, bulgularına göre kuram içerisinde yeni bağıntılar önerebilir. Nitel araştırmalarla araştırmacı, tümevarımcı bir yaklaşımla, yerinden (olgu merkezli) kuram geliştirebilir. (Kaynak: Neuman, 1997, ss.36-59).

37 Bu derste neler öğrendik?
Bilim ve Araştırma Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya/Bilim’e Alternatifler) Bilim Bilimsel Yöntem Bilimsel Tutum ve Davranışlar Araştırma ve Aşamaları Temel Kavramlar Olgu-Kavram Denence (Hipotez) Kanun Sayıltı Kuram, Yapısı, Türleri, Araştırma Sürecindeki Yeri

38 Gelecek Derste: Yöntembilimin Anlamı Belli başlı Yaklaşımlar
Pozitivist Yorumcu Eleştirel Gelişen Diğer Yaklaşımlar Feminist Postmodern Araştırma Türleri Araştırmaları Sınıflandırmada Güçlükler Boyutlar Tanımlayarak Sınıflama Önerisi - Reid ve Smith'in Sınıflaması