6. SINIFLAR SES BİLGİSİ.

... konulu sunumlar: "6. SINIFLAR SES BİLGİSİ."— Sunum transkripti:

1 6. SINIFLAR SES BİLGİSİ

2 SES BİLGİSİ Akciğerlerden çıkan havanın nefes borusu aracılığıyla yukarı çıkarak, gırtlaktaki ses tellerine çarpmasıyla oluşan titreşimlere ses denir Seslerin yazıdaki karşılıklarına “ harf” denir. Bir dildeki harflerin tümünü birden gösteren harfler topluluğuna “ alfabe” denir. Bir dilin sesten sonraki en küçük birimi hecedir. Heceler bir veya birden fazla sesten oluşabilir. Ağzımızın bir hareketiyle çıkan tek veya birleşik sese hece denir. a B c Ç d E f G h ...

3 HARFLER VE ÖZELLİKLERİ

4 SESLİ (ÜNLÜ) HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
DÜZ YUVARLAK GENİŞ DAR KALIN a ı o u İNCE e i ö ü

5

6 ÜNLÜ HARLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
ÜNLÜ(HECE,SES) DÜŞMESİ ÜNLÜ DARALMASI ÜNLÜ TÜREMELERİ

7 1) ÜNLÜ DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ)
ağız ı ağzı boyun + u boynu oğul u oğlu karın ı karnı burun + u burnu bağır ı bağrı

8 Hece düşmesi şu durumlarda gerçekleşir:
* Organ adlarında veya ikinci hecesi dar olan sözcüklerde ağız-ı ağzı gönül-ü gönlü *Sözcük türemesi esnasında Ayırım-ayrım sıyırık-sıyrık *Yardımcı fiilli birleşik fiillerde Sabır et- sabret hapis ol- hapsol *Bazı isimlerde (aşınma) Kayın ana – kaynana kahve altı – kahvaltı *Bazı sorularda Ne için - niçin

9

10 2) ÜNLÜ DARALMASI iste – yor istiyor başla - yor başlıyor bekle – yor
bekliyor anla - yor anlıyor dinle – yor dinliyor

11 Doğru Yanlış gelme – y - en Gelmeyen gelmiyen anlama – y – an
Uyarı “ de” ve “ ye” fiillerine gelen “ y” kaynaştırma ünsüzü “ a, e” ünlülerini daraltır. de – y – en di – y – en ye – y – en yi – y – en Doğru Yanlış gelme – y - en Gelmeyen gelmiyen anlama – y – an anlamayan anlamıyan sorma – y - acak sormayacak sormuyacak oyna – y - alım oynayalım oynıyalım söyle – y - en söyleyen söyliyen bilme – y - en bilmeyen bilmiyen

12

13 2) ÜNLÜ TÜREMESİ sağlam sapsağlam sapasağlam yalnız yapyalnız
yapayalnız gündüz güpgündüz güpegündüz çevre çepçevre çepeçevre düz düpdüz düpedüz

14 SESSİZ (ÜNSÜZ) HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
Tek başına söylenemeyen ancak bir ünlünün yardımıyla söylenebilen seslere “ ünsüz” denir. Dilimizde 21 ünsüz ( sessiz ) harf vardır : b , c , ç , d , f , g , ğ , h , j , k , l , m , n , p , r , s , ş, t , v , y , z Türkçede sözcüklerin başında iki ünsüz yan yana gelmez. Bu türdeki sözcükler yabancı kökenlidir. Türkçe bir sözcüğün sonunda “ b , c , d , g ” ünsüzleri bulunmaz. Bu ünsüzlerin sertleri olan “ p , ç , t , k ” bulunur. Türkçe sözcük kökünde aynı iki ünsüz yan yana bulunmaz. Böyle sözcükler de yabancı kökenlidir.

15 SESSİZ (ÜNSÜZ) HARFLER VE ÖZELLİKLERİ
Süreksiz Ünsüz b , c , d , g / p, ç , t , k Sürekli Ünsüz f, h , s , ş , ğ , j , m , n , r, v, y, z Süreksiz Sürekli Ünsüz p , ç , t , k f , h , s , ş b , c , d , g ğ , j , m , n , r, v, y , z Sert ünsüz Yumuşak ünsüz

16

17 ÜNSÜZ HARLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI

18 1) ÜNSÜZ YUMUŞAMASI p ------- b’ ye dönüşür : kitap ----------- kitabı
“ p , ç , t , k” süreksiz sert ünsüzle biten sözcükler ünlü ile başlayan bir ek alırsa ; p b’ ye dönüşür : kitap kitabı ç c’ ye dönüşür : ağaç ağacı / ağaca t d’ ye dönüşür : kanat kanadı k g / ğ’ ye dönüşür : renk --- rengi / sokak-- sokağı

19 Atatürk’ü / Ahmet’ e / Gaziantep’ e / Zonguldak’ a
Uyarılar Özel isimlerde sözcüğün sonundaki sert ünsüz yazım sırasında yumuşamaz : Atatürk’ü / Ahmet’ e / Gaziantep’ e / Zonguldak’ a Çift ünsüzle biten tek heceli sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz : üst üstü çark çarkı halk halka Tek heceli sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz : süt sütü top topu ot otu Yabancı sözcüklerin birçoğunda ünsüz yumuşaması olmaz : hukuk hukuku bank bankı start startı

20 Örnek Soru:

21 Örnek Soru:

22

23 2) ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (SERTLEŞME)
Sert ünsüzle ( ç , f , h , k , p , s, ş , t ) biten bir sözcük “c , d , g” ünsüzleriyle başlayan bir ek alırsa ; c ç’ ye dönüşür : taş - taşçı / simit - simitçi d t’ ye dönüşür : sokak – sokakta g k’ ye dönüşür : seç – seçkin / çalış - çalışkan

24 DOĞRU YANLIŞ 1983 + de 1983’te 1983’de 1954 + de 1954’te 1954’de
Uyarılar ‘’de , da ” bağlacı, sert ünsüzlerin benzeşmesi kuralından etkilenmez : Ahmet te aramızda olacak. Yanlış Ahmet de aramızda olacak. Doğru Ek olan “ – de / - da” , kendisinden önce gelen sözcükten etkilenerek “ – te / - ta” olur: : DOĞRU YANLIŞ de 1983’te 1983’de de 1954’te 1954’de ses den sesten sesden süt cü sütçü sütcü ağaç + da ağaçta ağaçda

25 Örnek Soru:

26

27 Ünsüz Düşmesi 3) ÜNSÜZ DÜŞMESİ küçük + cük küçücük ufak + cık ufacık
Sonu “ k ” ile biten bazı sözcükler küçültme eki ( - cik , - cek ) aldıklarında “ k” sesi düşer. küçük + cük küçücük ufak + cık ufacık sıcak + cık sıcacık alçak + cık alçacık çabuk + cak çabucak Ünsüz Düşmesi

28 Aynı durum “ – l , – el ” ekiyle fiil oluştururken de görülür :
alçak + l alçalmak yüksek + l yükselmek ufak + l ufalmak küçük + l küçülmek

29

30 4) ÜNSÜZ TÜREMESİ (SES ARTMASI)
Yabancı dillerden dilimize girmiş bazı sözcükler “ etmek , olmak” yardımcı fiilleriyle birleşik fiil oluşturduklarında bu sözcüklerin sonundaki ünsüzler ikiz ünsüze dönüşür. Bu ses olayına “ ikizleşme” adı da verilir. af af etmek affetmek hal hal etmek halletmek zan zan etmek zannetmek

31 Kaynaştırma 4) KAYNAŞTIRMA HARFLERİ (YARDIMCI ÜNSÜZLER)
Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. Ünlü ile biten bir sözcük ünlüyle başlayan bir ek alırsa (iki ünlü yan yana gelemeyeceğinden) iki ünlü arasına “n,s,ş,y” ünsüzlerinden biri girer. Bu dört ünsüze “ kaynaştırma ünsüzü” ( yardımcı ses ) denir. Bu olaya da “ kaynaşma , kaynaştırma” adı verilir. Kaynaştırma

32 n s ş y Kaynaştırma Harfleri (Yardımcı Sesler)
Ayşe – n – in / ev – i – n – i o – n - a / bu – n – u s teyze – s – i / anne – s – i boya – s – ı / kapı – s – ı ş iki – ş – er / altı – ş – ar yedi – ş – er y Ebru – y – a / kapı – y – ı oda – y – a / oku – y – an

33 Örnek Soru:

34 Hece HECE VE HECE YAPISI) Hece :
Ağzımızın bir hareketiyle çıkan ses ya da ses topluluğuna “ hece” denir. Cümlenin küçük birimi sözcük , sözcüğün küçük birimi ise hecedir. Her hecede bir ünlü bulunur. Ünlü olmadan hece olmaz. Dilimizde altı ( 6 ) çeşit hece vardır : Hece

35 ünsüz +ünlü +ünsüz + ünlü
a - ğaç ünsüz + ünlü ka – lem / de – mir ünlü + ünsüz aç , al , ev , iş , öz ünsüz + ünlü + ünsüz göz – lük / sız – lan - mak ünlü + ünsüz + ünlü üst / ilk / ört ünsüz +ünlü +ünsüz + ünlü Türk / kırk / kork / dört

36 Genel Uyarı Ses bilgisi konusunda öğrendiklerimizi ‘’Yazım Kuralları’’ yönüyle dikkate alalım! HOŞÇA KALIN!