Türkiye’de Okul Sağlığı Hizmetlerinde Son Gelişmeler

... konulu sunumlar: "Türkiye’de Okul Sağlığı Hizmetlerinde Son Gelişmeler"— Sunum transkripti:

1 Türkiye’de Okul Sağlığı Hizmetlerinde Son Gelişmeler
Eğitmen Dişhekimi Sertifika Programı İDO, 19 Aralık 2009 Türkiye’de Okul Sağlığı Hizmetlerinde Son Gelişmeler Serpil Uğur Baysal İ. Ü. ÇSE Aile Sağlığı AD İstanbul Tıp Fak. Sosyal Pediatri BD

2 Amaçlar Beş yaşından büyük çocukların sağlığı Sağlık gereksinimleri
Gereksinimleri karşılamada sorunlar Çözüm önerileri

3 Türkiye’nin Nüfusu Son on yıllarda ülkemizin nüfusu yaşlanıyor…
Genç nüfus bir çok ülkedekinden fazla !

4 Okul çağı çocukları birincil sağlık hizmetlerinden yeterince yararlanamamaktadırlar.

5 Sağlıkta Dönüşüm Projesi- T.C. Sağlık Bakanlığı- 2003
Amaçlar: - Sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi, - Sağlık çalışanlarının bilgi ve beceri düzeylerinin artırılması.

6 Sağlıkta Dönüşüm Projesi- Amaç
Sağlık hizmetlerini, Ülkenin her köşesinde, tüm gruplar için ulaşılabilir, etkin, üretken, nitelikli, sürdürülebilir kılmaktır.

7 Yasalara Göre Durum Okullarda sağlık , sağlık eğitimi
Milli Eğitim Bakanlığı Sağlık İşleri Daire Başkanlığı Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitim Merkezleri, Sağlık Ocakları Okula giriş muayenesi, aşılar Kırsal, yarı kentsel bölgeler öncelikli

8 Tarihçe 1917- Osmanlı Devleti, Eğitim Bakanlığı Tıbbi Muayene Kartı
Savaş yılları nedeniyle kullanılamamış.

9 Tarihçe 1930- Genel Toplum Sağlığı Kanunu
maddeler okul sağlığı ile ilişkili

10 Tarihçe numaralı “Sağlık Bakanlığı’nın Organizasyonu ve Vatandaşlar Kanunu: Okul sağlık hizmetleri devletin sorumluluğunda

11 Tarihçe 1946’dan bu yana UNICEF, okullarda, beslenme ve enfeksiyonların önlenmesi programlarını geliştirmekte.

12 Tarihçe 224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun’un (12/1/1961) 154 Sayılı Yönergesine göre; sağlık ocaklarının sorumluluğundadır.

13 M.E.B. Sağlık Eğitim Merkezleri Yönetmeliği (1982)
Bölüm 4- Madde 36: Okullardaki okul sağlığı eğitimi çalışmaları Sağlık Eğitim Merkezlerince planlanır ve uygulanır.

14 Uygulamalar Milli Eğitim Bakanlığı (MEB)- Okullarda Sağlık Taramaları 1,5- 2 milyon öğrenci /yıl Kuruluşlar arasında eşgüdüm gerekiyor.

15 Uygulamalar 1992- Sağlı Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Uygulama Rehberi
Hizmetler pek sınırlı Yalnız, aşılama ve bazı taramalar- kırsal yöreler öncelikli.

16 Okul Sağlığı Hizmetlerinin Kapsamı
Okula giriş muayeneleri Bulaşıcı hastalıklarla savaş İlk yardım Ruh sağlığı Beden eğitimi

17 Günümüzde… Türkiye’de okul sağlığına ilişkin maddeler 2008/58 sayılı genelge ile belirlenmiştir. Bölgesel Sağlık Ocaklarında (SO) görev yapan hekimler başlıca sorumludur. Ekip yaklaşımı

18 Okul Sağlığı Neden Önemlidir?
2000’li yıllarda : 5-19 yaş grubunda , 20 milyon çocuk 60,000 okulda 16 milyon öğrenci 700,000 öğretmen ve personel Toplumun yaklaşık yüzde 25’i okullarda.

19 Diğer okullar… 285 tane eğitim kurumu YİBO 253 tane eğitim kurumu PİYO
5,975 taşımalı okulda 654,093 toplam öğrenci.

20 Kimler hizmet bekliyor ?
Özel Eğitim Okulları: Ortopedik: 14 Görme: 15 İşitme: 45 Zihinsel engelliler: 89 Hastane Okulları: 39 Özel Yetenekliler: 16

21 Okul sağlığında görev alan sağlık personeli
Sağlık Bakanlığına bağlı 6000’e yakın sağlık ocağı. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı 102 sağlık eğitim merkezinde 437 pratisyen hekim, 124 diş hekimi, 800 hemşire ( 520’si okul sağlığı hemşiresi)

22 Okul Sağlığı Hizmetleri- Sorun?
Hizmet önceliği olan grupları kapsamış olsa da “ Okul Sağlığı” olarak yeterince ayrılmamıştı.

23 Okul Sağlık Hizmetleri’nin Dört Boyutu
1) Öğrencilerin sağlığı 2) Okul çevresi 3) Sağlık eğitimi 4) Okul personelinin sağlığı

24 OKULLARDA SAĞLIK HİZMETLERİ
Öğrencilerin sağlığının değerlendirilip izlenmesi Erken tanı( Sekonder koruma) Sonuçların izlenmesi Sağaltım( Tedavi ) Esenlendirme Aile ile işbirliği

25 OKULLARDA SAĞLIK HİZMETLERİ
Öğrencilerin sağlığının geliştirilmesi Bedensel, zihinsel, duygusal olarak sağlıklı gelişme Sağlığa zararlı dış etkenlerden korunma Kazalardan korunma ve ilk yardım alma Şiddet görmenin önlenmesi Sağlıklı beslenme Ağız ve diş sağlığını koruma Enfeksiyon hastalıklarından korunma Cinsel sağlık bilinci kazanma Sağlıklı iletişim kurabilme Aile desteğini sağlama

26 İlköğretimde Bir Okul Sağlığı Hizmet Projesi
İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü- Çocuk Sağlığı Derneği Amaç: Kurumlararası işbirliği sağlayarak, stratejik yaklaşımla, okullarda sağlık hizmetlerinin niteliğini artırmak, Türkiye’de yaygın olarak kullanımını sağlamak üzere, örnek bir sağlık hizmet modeli geliştirmek.

27 Okul Sağlığı Hizmetlerine Stratejik Yaklaşım
1- Hizmet uygulamalarının basamaklandırılması - Okul sağlığı hizmet durumunu değerlendirme/ Hazırlık - Uygulama çalışmaları: FM, ağız-diş muayenesi, görme ve işitmenin değerlendirilmesi, lab, ileri tetkik için sevkler, tedavi, flor jeli uygulamaları, ilk yardım ve sağlık eğitimi - Ölçeğin büyütülmesi 2- Sistem çerçevesi oluşturmak 3- Katılımcı Süreç: İlgililerle toplantılar, raporların paylaşımı Okul Sağlığı Hizmetleri Yönergesi SB - 01/02/2005 tarih ve 1276 sayılı genelge ile önerileri uygulayıcılara iletti.

28 Stratejik Yaklaşımın Sistem Çerçevesi
Öğrenci- Veli Uygulama 1. Politika ve program 2. Kaynaklar, giderler 3. Hizmet kalitesi, yönetim Sağlık hizmet uygulama ekibi

29 GÖNÜLLÜLER SOSYAL HİZMETLER
Okul Sağlığı Ekibi HEMŞİRE ÖĞRETMEN HEKİM VELİ OKUL YÖNETİCİLERİ GÖNÜLLÜLER SOSYAL HİZMETLER SO, Rehberlik Merkezleri, Dispanserler, Hastaneler, Laborantlar, Psikologlar

30 İş Birliği Kurumlararası: Sağlık kuruluşları ,MEB, SB, SSK,Vakıf, gönüllü kuruluşlar (ÇSD,ÇYDD), Rehberlik Eğitim Merkezi Okul yöneticileri Öğretmenler Aileler

31

32 Okul temelli sağlık hizmet projesi
, İstanbul

33

34

35 Öğretmenlerin, annebabaların, sosyal çalışmacıların, gönüllülerin katılımı, programların etkinliği için gereklidir.

36 Hematokrit ve idrar örnekleri alınırken

37 Geri bildirim alma; el yıkama rol yapma eğitimleri

38 Başlıca Sağlık Sorunları-Kağıthane*
% Ağız-diş sağlığı Akut hastalık Süregen bulgu/ hastalık Ruh sağlığı Görme bozukluğu Sağlıklı *7-11 yaş grubunda 5O3 ikinci sınıf öğrencisi, % 40’ının sağlık güvencesi yok.

39 Süregen Hastalıklar/ Sorunlar-Kağıthane*
Tekrarlayan ÜSY hastalıkları, süregen sorunları Süregen yineleyen ağrı Nokturnal enürezis Kalpte üfürüm Ürogenital sistem hastalıkları Büyüme geriliği Doğumsal deformite *7-11 yaş grubunda 5O3 ikinci sınıf öğrencisi

40 FAÇYİO’nda öğrencilerin ağız ve diş sağlığı ile ilgili bulgular:
Çürük prevalansı: %90, % 47 Çürük diş çekimi ve tedavi: %80 Risk grubu- NaF jeli uygulama: %20 Ortodontik sorunlar: %15 Çürük şiddeti: dmf t 4(kişi başına düşen çürük süt dişi sayısı) DMF T 0,3 (kişi başına düşen çürük kalıcı diş sayısı)

41 FAÇYİO’nda öğrencilerin ağız ve diş sağlığı ile ilgili bulgular:
Dolgulu ve çekilmiş kalıcı dişler açısından değerlendirme Fırçalama alışkanlığı olmayan çocuk oranı: %70 Fakülteye sevk: %2

42 Ağız- diş sağlığı: Okul Uygulamaları
Ağız- diş sağlığı ile ilgili posterler asıldı; broşürler ve takvimler dağıtıldı. Sınıflarda diş fırçalama yöntemi gösterildi. Diş fırçası olmayan öğrencilere ve kardeşlerine diş fırçası ve diş macunu verildi (% 50 ).

43

44 OKULLARDA KARŞILAŞILAN ÖNEMLİ SAĞLIK SORUNLARI
Yaralanmalar Süregen Hastalıklar Bulaşıcı Hastalıklar Yüksek risk taşıyan sosyal davranışlar Sağlık bakımına ulaşamama Yoksulluk Özgüven sorunları Özgün sağlık gereksinimleri Sağlıklı olmayan yaşam alışkanlıkları J Sch Health 1996; 66:

45 Ruh Sağlığı Okul çağı psikososyal gelişim açısından önemli
Düşük sosyokültürel yapı sorunları artırmakta Sorunların kısa ve uzun erimli sonuçları bireyi, aileyi ve toplumu etkiler. Ülkemizde bu konuda çalışmalar kısıtlı

46 Ruh Sağlığı Kağıthane Örneği: Yöntem: 102 öğrenci ( 2. Sınıflar)
53 K, 49 E Psikiyatrik görüşme, aileden öykü Semptom tarama amaçlı ölçeklerin uygulanması (anne-baba,öğretmen) Ruh sağlığı sorunları % 22

47 Ruh Sağlığı-Kağıthane
Davranış sorunları Öğrenme güçlükleri Kişilik testlerine göre: uyum güçlüğü regresyon, agresyon resim çizme tekniği yaşa göre geri

48 Ruh Sağlığı-Kağıthane
Düşük benlik duygusu Geniş ailede baba egemenliği Göç edenlerde sosyal uyum güçlükleri Uyarı yetersizliği Fiziksel güç üstünlüğü

49 ESSOP Annual Meeting 2002, Spetses
Ruh Sağlığı ESSOP Annual Meeting 2002, Spetses Uğur Baysal S ve ark, A Mental Health Screening Project in Istanbul, Turkey. J School Health 2004;74: İÜ BAP No: UDP-81, 2002

50 Ruh Sağlığı Sorunları-Kağıthane Abalı O ve ark, ESSOP Annual Meeting 2003

51 Ruh Sağlığı Sorunları- Kağıthane
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu-DEHB % 21,6 Depresif uyum güçlüğü % 13,8 Davranış değerlendirme ölçeklerine göre anksiyete -depresyon ölçeği en yüksek Rehberlik ve psikiyatrik danışmanlık hizmetleri önemli!

52

53 Sonuç Bu hizmet modelinin kapsamlı olarak uygulanabileceğini ve toplum sağlığını geliştirmek için yararlı olacağını düşündük.

54 Sonuç Son yıllarda, Türkiye’de “okul sağlığı” temasının yöneticiler ve sağlık çalışanları arasında ilgi kazanmış olduğunu gözlemlemek cesaret vericidir.

55 Kaynaklar Kongre: ESSOP Annual Congress of the European Society for Social Pediatrics. School Health. Programme and Abstracts. Child Health Association, October 1999, İstanbul, Turkey. Yayınlar: - Sahip Y, Gökçay G. Okul Sağlığı. Eğitim İletişim Dergisi 2003; 2: - Uğur Baysal S, Özmen B, Parman T, Sahip Y, Bulut A, Gökçay G. A Mental Health Screening Project in İstanbul, Turkey. J Sch Health 2004; 74: - Uğur Baysal S, Özmen B, Sahip Y, Bulut A, Gökçay G. Recent Developments in School Based Health Services in Turkey. J Sch Health, baskıda. Okul Sağlığı konusunda yazılmış Bilimsel Dergiler - Bulut A (Editör). Klinik Çocuk Forumu. Eylül- Ekim İstanbul: Bilmedya Yayıncılık, 2006. - Bulut A(Editör). Klinik Çocuk Forumu. Kasım- Aralık İstanbul: Bilmedya Yayıncılık, 2006.

56 Katılımcı süreçte yer alan raporlar
- Ayşen Bulut, Hacer Nalbant, Muhtar Çokar. Ergenler ve Sağlık Durum Raporu. İstanbul Tıp Fakültesi, KÇSEAB, Mart 2002 - Çocuk Sağlığı Derneği, İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü( Düzenleyenler). İlköğretim Çağında Okul Sağlığı. “Deneyim Paylaşımı ve Gelecek için “ Öneriler ” İstanbul, Ekim 2003. - İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü, İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Çocuk Sağlığı Derneği( Düzenleyenler). “ İlköğretim Çağında Okul Sağlığı” konulu toplantı tutanakları ve katılımcılardan alınan geri bildirimlerle hazırlanmış taslak. Türkiye’de Okul Sağlığı Hizmetlerinin Geliştirilmesi için “Öneriler”. İstanbul, Mayıs 2004. - Çocuk Sağlığı Dermeği, İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü (Düzenleyenler). Türkiye’de Okul Sağlığı Hizmetlerinin Geliştirilmesi için Yönerge Taslağı. İstanbul, Ekim 2004.

57 Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi
Avrupa Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı (The European Network of Health Promoting Schools- ENHPS) WHO, Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği tarafından Avrupa’da 40’dan fazla ülkede uygulanmaktadır.

58 Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi
Proje, okullarda, çocukların sağlık durumu kadar, psikolojik ve sosyal çevrelerini iyileştirmeyi amaçlar. Bu proje, 1995 yılında, Sağlık Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın işbirliğinde, 7 kentte, 10 okulda öğrenciyi ve 1512 öğretmeni kapsadı.

59 Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi
ENHPS projesi içinde: Proje, koordinatörlere ve eğiticilere üç günlük bir toplantı ile tanıtıldı.

60 Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi
Sağlık Bakanlığı içinde, “ Proje Destek Merkezi ”, teknik ve danışma kurulu oluşturuldu. Okul koordinatörleri belirlendi ve her okulda bir sağlık merkezi oluşturuldu.

61 Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi
İlgili yazılı gereçler hazırlanmış, çocukların psikolojik ve fizik gelişimi ve gereksinimlerini içeren birkaç konuda öğretmenlere ve eğiticilere yönelik çalıştaylar düzenlenmiştir.

62 Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi
Öğrencileri, beslenme, sağlıklı yaşam, ilk yardım, sunum yapma, vb konularda eğiten yaz okulları geliştirilmiştir. Proje, altı aylık aralarla, okullardan gelen raporlarla, öğrencilere ve öğretmenlere verilen anketlerle değerlendirilmektedir.

63

64 Güvenli Okullar Programları
Okullarda, güvenliğe ilişkin ana sorunlar, şiddet, zorbalık, okula gidip gelirken ortaya çıkan, trafik ve trafik dışı istemsiz yaralanmalardır.

65 Güvenli Okullar Programları
Okullar, güvenliği sağlamaktan ve yaralanma riskini azaltmaktan sorumludur. “Güvenli Okul ” çocuk güvenliğinde yeni bir kavramdır.

66 Güvenli Okullar Programı
Güvenli Okullar Programı, 2006’da geliştirildi. “Okul Güvenliği” yaklaşımı, WHO Güvenli Toplum Programının altında bir alt başlık olarak yürütülmekte. Güvenlik programları, okul sağlığı pogramlarına katılmalı.

67

68 Diğer Projeler- Okul Sağlığı
Beyaz Bayrak Projesi( 90’dan yüksek puan alan okullara verilir) Parlayan gülüşler, parlayan gelecekler projesi: Ağız- diş sağlığını geliştirme 22 ilde 5,000 öğrenci, Ocak 2008 İlk yardıma ilk adım projesi, Eylül 2007 Ailelere sosyal yardım Kan bağışı Beslenme eğitimi Adolesan sağlığını geliştirme Adolesan değişim projesi- ERDEP

69 Diğer Projeler- Okul Sağlığı
Sigaranın zararları konusunda eğitim Nörovirüs epidemileri, Haziran 2007 Okul kantinleri- hijyen, obesite, 2007 Okul Sağlığı İşbirliği Anlaşması, 2007 Okul Sağlığı Projesi Tütün ürünleri- Zararları ve önlenmesine ilişkin yasa, Mayıs 2008 Zararlı alışkanlıkların önlenmesi, Mart 2008.

70

71

72 MEB, Urganlı İO

73 Sosyal eşitsizliklerin belirgin olduğu toplumlarda,

74 Hogwarts School, United Kingdom

75

76

77 Okul sağlığı, uygun sağlık hizmetine ulaşamayan çocuklara ulaşma yolunda özel önem taşır

78 Okullar topluma erişebilmenin yoludur.

79

80

81 Öneriler 1 Okul sağlığı hizmetleri çevre ile bütünleşmeli;
Sürekli olmalı; Ailelerin katılımı sağlanmalı; Gönüllü insan gücünden yararlanılmalı; Kurumlararası işbirliği kurulmalı ve sürekli kılınmalı.

82 Öneriler 2 Ders programlarında bütüncül yaklaşımla temel sağlık bilgileri etkinleştirilmeli; Öğretmenler programları yürütebilmek için geliştirilmeli; Her okulda, öğrencilerin sağlığını denetleyecek bir ekip oluşturulmalı; Okul sağlığı ekibi sorumlu, yetkin sağlık çalışanları ile iletişim içinde olmalı.

83 Öneriler 3 Gençlerin sağlığının korunması ve geliştirilmesi, bütüncül sağlık yaklaşımı ile dersler ve ders dışı etkinliklerle desteklenmeli

84 Öneriler 4 Dersler ve ders dışı etkinliklerde:
Yaşama sağlıklı başlangıç Sağlıklı büyüme- gelişme : bedensel, zihinsel, duygusal, toplumsal Sağlıklı beslenme

85 Daha önce söz edilen çabalar bu doğrultuda sürüyor...
Öneriler 5 Sağlıklı iletişim Zararlı etkenlerden korunma Sağlık hizmetlerinin etkin kullanımı öğrenilmeli. Daha önce söz edilen çabalar bu doğrultuda sürüyor...

86 Öneriler 6 Bu alanda çalışacak eğitimcilerin ve sağlık çalışanlarının sayı ve niteliği artırılmalı; Gençlik programlarına zaman ve ek kaynak ayrılmalı; Akran eğitimine yer verilmeli.

87 Öneriler 7 Öğrencilerin ruh sağlığını koruma, geliştirme, boş zamanları değerlendirme konularında desteklenmesi öncelik taşımalı; Sağlığı bütüncül değerlendiren gençlik programlarına farklı disiplinlerden katkı sağlanmalı.

88 SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ: Erken ölüm, hastalık ve engelliliğe yol açan başlıca nedenlerin önlenmesi
Günümüzün ve geleceğin,ölüm, hastalık ve engellilik nedenleri : kalp- damar hastalıkları, kanser, süreğen akciğer hastalıkları, depresyon, şiddet, madde kullanımı, yaralanmalar, beslenme bozuklukları, HIV/AIDS/STI ve helmint enfeksiyonları) birbiri ile ilişkili altı davranış biçiminin önlenmesi ile önemli ölçüde azaltılabilir. Bu girişimler, gençlik çağında başlatılır; sosyal, politik düzenlemelerle korunur.

89 Sağlığın geliştirilmesi( health promotion) DSÖ
Tütün kullanımı Yaralanma ve şiddete yol açan davranışlar Alkol ve madde kullanımı Hastalığa yol açan beslenme ve temizlik alışkanlıkları Hareketsiz yaşam biçimi İstenmeyen gebeliklere ve enfeksiyonlara yol açan cinsel davranışlar

90 Adolesan Obama

91 Okulda Adolesan Sağlığını Geliştirmede Öncelikler 1
Güvenli davranış geliştirme Sağlıklı beslenme Fiziksel hareketlilik İstemsiz/ istemli yaralanmaların kontrolü

92 Okulda Adolesan Sağlığını Geliştirmede Öncelikler 2
Güvenli cinsellik Sağlığa zararlı alışkanlıklardan korunma: Sigara, alkol, madde bağımlılığı Psikososyal gelişimi sağlama

93 Okulda Adolesana Yaklaşım
Gizlilik Ev, okul yaşamını birlikte ele alma Sosyal etkinlikler Bilgi ve beceri kazandırma Güven verme Güvenliği sağlama

94 Adolesan ve Okul Sağlığı Cerrahpaşa Deneyimi, 2OOO
4153 lise öğrencisi DSÖ, Avrupa Bölgesi Okul Çocuklarında Sağlık Davranışı(HBSC 98) araştırmasına benzer Ercan O, Alikaşifoğlu M, Erginöz E ve ark. J Adolesc Health 2002, Minerva Pediatr 2002.

95 Adolesan ve Okul Sağlığı Cerrahpaşa Deneyimi, 2OOO
4153 lise öğrencisi Düzenli sigara içme yüzdesi: 1. sınıf: 8 2. sınıf: 14 3. sınıf: 21 ( K: 16, E: 26)

96 Adolesan ve Okul Sağlığı,Kocaeli Deneyimi Kara B, Hatun Ş, Gökalp AS, 2OO1
% 19’u sigara içiyor; %66’sı en az bir kez sigara içmiş; % 10’u son bir ayda silah taşımış; % 50’si son bir yılda fiziksel kavgaya karışmış. ABD, CDC, Gençlik Risk Davranışı İzlem Anketi

97 Adolesan ve Okul Sağlığı Kocaeli Deneyimi, 2OO1
Lise öğrencilerinin % 22’si cinsel birleşme deneyimi yaşamış; % 37’ si son cinsel ilişkilerinde kondom kullanmış; % 23’ ü fazla tartılı olduğu inancında.

98 Adolesan ve Okul Sağlığı Kocaeli Deneyimi, 2OO1
Bisiklet kullananların % 97’ si kask takmıyor; % 24’ ü araç içinde güvenlik kemeri kullanmıyor; % 18’ i son bir yılda özkıyım girişimi için plan yapmış; % 13’ ü özkıyım girişiminde bulunmuş.

99 Adolesan Sağlığı: Önleme ve Tedavi 1
Feldman W. Evidence Based Pediatrics. 2000

100 Adolesan Sağlığı: Önleme ve Tedavi 2
SSRI: Selektif Serotonin Reuptake İnhibitörü Feldman W. Evidence Based Pediatrics 2000

101 SONUÇ Uygulamalar çok boyutlu yaklaşım gerektirmektedir.
Gerçekçi öncelik saptama, iyi ve geniş kapsamlı planlama, sağlam iş birliği, etkin eşgüdüm sağlanmalıdır.

102 SONUÇ Okulların ve öğretmenlerin katkıları ile ailelerin iş birliğinde çocuk ve gençlerimizin sağlığını geliştirmek, uzun dönemde, ülkedeki tüm ailelere ve çocuklara sağlık bilinci kazandırabilir.

103 OKUL, TÜM TOPLUMA ERİŞEBİLMEKTİR.
SONUÇ Okullar toplumdan alacakları güçle bilgi tutum ve davranışların olumlu yönde geliştirilmesinde fırsatlar oluştururlar. OKUL, TÜM TOPLUMA ERİŞEBİLMEKTİR.

104 Çocuk Sağlığı Derneği, İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü tarafından yürütülen bu projeyi desteklemiştir. Bu proje, Avrupa Sosyal Pediatri ve Çocuk Sağlığı Derneği’nin yıllık toplantısında poster bildiri olarak sunulmuştur. ESSOP ( European Society for Social Pediatrics and Child Health ) Annual Meeting 2006, Temmuz 2006, Cardiff, İngiltere.

105 Dr. Refik Saydam, - Sağlık Merkez Başkanlığı Okul Sağlığı Bölümü, 2006
Birinci Basamak Sağlık Çalışanlarına Yönelik Okul Sağlığı Rehberi: Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı T.C. Sağlık Bakanlığı Dr. Refik Saydam, - Sağlık Merkez Başkanlığı Okul Sağlığı Bölümü, 2006 Akademisyenler Uzmanlar Uzmanlık kuruluşlarından uzmanlar tarafından hazırlandı. İki danışma kurulu

106 Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı
3-7 Ekim 2005, Taslak Rehber için Çalıştay Ekim 2007, Geri Bildirimler Ayrıntılı, bilimsel bir kaynak Son yenileme: Mayıs 2008 zehirlenmeler/OkulSagligi.pdf 

107 Hayalindeki okul nasıl?

108