YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK : ERKEN TANI KOYMA VE DEĞERLENDİRME

YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK : ERKEN TANI KOYMA VE DEĞERLENDİRME
HAZIRLAYAN: SUNA POLAT UZMAN PSİKOLOG AİLE TERAPİSTİ

YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK
Yaygın Gelişimsel Bozukluk; birden fazla bozukluğu içeren kategorinin genel adıdır. Otizm; yaygın gelişimsel bozukluk yelpazesi içinde yer alan bir bozukluktur.

YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK YELPAZESİ
Otizm Asperger Sendromu Çocukluk Disintegratif Bozukluk Rett Sendromu Yaygın Gelişimsel Bozukluk- Hiçbir Sınıflamaya Girmeyen (PDD-NOS)

OTİZM İLE İLGİLİ GERÇEKLER

Nöro-gelişimsel bir bozukluktur. Kaynağı psikolojik değildir.

3 ALANDA BELİRTİLER Sosyal etkileşimde bozulma dil gelişiminde önemli gecikme ve sapma tekrarlayıcı davranışlar ve sınırlı ilgi alanları

Başlangıcı 36 aydan öncedir.

Erkek/kız oranı ~4/1

Prevalans: YGB için ~1/250 Otizm için ~1/500 Türkiye: ?

Belirtilerin (semptomların) varlığına göre tanı konur. Tanı koymada medikal testler/lab. tetkikleri yoktur.

Komorbidite Mental Retardasyon % 75 Epilepsi %25-50 Hiperaktivite Öğrenme Bozukluğu (Çoğunda görülür) Psikiyatrik bozukluklar Davranış bozuklukları Fragile X sendromu

İlaç kullanımı ek semptomlara yöneliktir. Otizmin bilinen medikal bir tedavisi yoktur. Tedavi=EĞİTİM

Birçok vakada bilinen tek bir sebep yoktur. Etiolojik Araştırmalar: Genetik nedenler Yapısal Nedenler Gebelik, doğum öncesi ve sonrası nedenler

Otistik bireyin kardeşinde otizme rastlanma riski ~%8

Otistik kardeşi olan bireylerin %20-40’ında dil ve sosyal etkileşim alanında zorluklar gözlenir.

2 yaşında Yaygın Gelişimsel Bozukluk spektrumunda olduğu düşünülen çocukların %86’sı 9 yaşına geldiklerinde YGB spektrumunda yer alırlar (tanı almışlardır).

Çoğu vakalar 3 yaşından sonra tanı alırlar.

Otizmin ilk belirtiler 12. aydan önce fark edilebilir.

3 TEMEL ALANDA GÖZLENEN BELİRTİLER

3 TEMEL ALAN Sosyal Etkileşim İletişim (Dil Gelişimi)
Sınırlı İlgi ve yineleyici davranışlar Otizm tanısı alan çocuklar; her 3 alanda, değişik derecelerde sorun yaşarlar.

SOSYAL ETKİLEŞİM Etrafındaki kişilerin farkında olmama
Karşılıklı etkileşime girmede zorluklar Akranları ile yaş düzeyine uygun ilişkiler kuramama ve sürdürememe Sevinç, ilgi ve başarılarını diğer insanlarla paylaşamama Tek başına kalmayı tercih etme Karşılıklı oyun becerilerinin yaşa uygun düzeyde olmaması

DİL GELİŞİMİ VE İLETİŞİM
Konuşmada gecikme veya konuşmanın hiç gelişmemesi Sözel olmayan iletişimde zorluklar Tekrarlayıcı konuşma Konuşmanın hızı, tonlaması ve ritminde bozukluk Amaçsız konuşma, dili işlevsel olarak kullanmama

DİL GELİŞİMİ VE İLETİŞİMDE TEMEL BECERİLER
Sözel olmayan iletişim becerileri Taklit becerileri Normal gelişimde, bebekliğin ilk 2 yılında bu beceriler doğal olarak gelişir. Ancak otizmi olan çocuklarda her iki alanda da sorunlar yaşanır.

SÖZEL OLMAYAN İLETİŞİM
- Karşılıklı etkileşim becerileri: göz kontağı kurma, ce-e oyununda sıra alma - Ortak dikkat becerileri: ilgilendiği bir objeyi parmağı ile işaret ederek annenin dikkatini çekmeye çalışma

TAKLİT BECERİLERİ bay bay yapma, öpücük gönderme, “tel sarar “ gibi sosyal oyunlar,bebeğe mama verme, bebeği ayağında sallama, arabayı yerde sürme , arabayı garaja park etme, “anne gibi” yerleri süpürme, “baba gibi” traş olma Normal gelişim gösteren çocuklar bu becerileri çok erken yaşlarda kendiliğinden kazanmaya başlarlar.Otizmi olan çocuklar bu alanda önemli zorluklar yaşarlar.

SINIRLI VE YİNELEYİCİ DAVRANIŞ VE İLGİLER
Değişikliğe aşırı tepki Bazı eşyaların asıl işlevi yerine parçaları ile uğraşma (örneğin arabanın tekerlerini döndürme gibi) Takıntılı davranışlar Sallanma, dönme, el çırpma gibi tekrarlayıcı beden hareketleri

ETİOLOJİ

GENETİK NEDENLER Birden fazla genin etkisi
Kardeşlerde görülme riski: ~% 8 İkiz çalışmaları: MZ ikizler: ~%90’a kadar ulaşan sonuçlar.

GEBELİK VE DOĞUM KOMPLİKASYONLARI
Bulgular tutarlı değil. Otistik çocuklarda genel olarak doğum komplikasyonları yüksek bulunmuştur. Hangi tür komplikasyonların etkili olduğu henüz bilinmemektedir.

YAPISAL NEDENLER Araştırma sonuçları: medial-temporal lobe,cerebral cortex bölgelerinde farklılıklar bazı çalışmalarda bulunmuş ancak sonuçlar tutarlı değil. Anormal beyin gelişimi: otizmi olan çocukların beyin gelişimlerinin kontrol grubundan farklı olduğu bildirilmiştir. Beyin bağışıklık sisteminin aktivasyonu ile ilgili çalışmalar bildirilmiştir. Sonuçlar tutarlı değildir.

TANI KOYMA VE TEDAVİ

OTİZM/YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK TANISI NASIL KONUR?
Aile görüşmesi ve gözlem (oyun,karşılıklı etkileşim, iletişim, akademik, ince-kaba motor becerilerin gözlendiği en az 2 değerlendirme görüşmesi) Gelişimsel değerlendirme (Gelişim Değerlendirme Ölçeklerinin uygulanması ve çocuğun gelişiminin akranları ile karşılaştırılarak değerlendirilmesi) DSM-IV (Diagnostic Statistical Manual) Diğer tanı koyma ölçekleri (CARS,ADI,ADOS) İşitme testi,nörolojik değerlendirme

OTİZMİN TEDAVİSİ:ERKEN VE YOĞUN EĞİTİM
Otizm yaşam boyu süren bir bozukluktur. Kesin tedavisi henüz bulunmamıştır. Ancak erken tanı konması ve erken tedaviye başlanması, bireyin olumlu yönde gelişmesini, topluma uyum sağlamasını kolaylaştırır. Erken müdahele programları:IQ düzeyini ortalama 20 puan arttırabilir.

PROGNOZ Zeka düzeyi Ek belirtilerin (epileptik nöbetler, hiperaktivite, davranış sorunları gibi) olmaması Sözel beceriler Taklit becerisi+ortak dikkatin gelişmekte olması Otistik belirtilerin ağırlığı ve sayısı/yaygınlığı

ERKEN İPUÇLARI Ortak Dikkat: Sağlıklı bebeklerde 9. aydan itibaren gelişmeye başlar. “Mış gibi oyun”:1 yaşından itibaren gözlenir. CHAT (Checklist for Autism in Toddlers) ve MCHAT (Modified Checklist for Autism in Toddlers) 18 aylık bebeklerde “ortak dikkat “ ve “mış gibi oyun” becerilerinin gelişimini değerlendiren otizm erken tarama ölçekleridir.

DİĞER ÖNEMLİ İPUÇLARI Konuşmanın gelişmemesi
Adı ile seslenildiğinde bakmama Uygun zamanlarda göz kontağı kurmama Oyuncak dışındaki eşyalarla ve aktivitelerle takıntılı uğraş,oyuncakla ilgilenmeme Baş baş yapma gibi taklit ile öğrenilen sosyal davranışları göstermeme Karşılıklı oyun ilişkisi kurma ve sürdürmede zorluklar

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT)
S. Baron-Cohen, J. Allen ve C. Gillberg tarafından 1992 yılında geliştirilmiştir. 3 yaş öncesinde otizm tanısı alma riski olan çocukların belirlenmesi için kullanılır. Birinci basamak, “tarama” ölçeği olarak kullanılmaktadır.

On sekiz aylığa kadar ilk basamakları gelişmiş olması beklenen “mış gibi oyun” ve “ortak dikkat geliştirme” becerilerini baz alarak oluşturulmuştur. On sekiz aylıktan itibaren çocuklara uygulanabilir. 5 dak. ile 15 dak. arasında tamamlanabilir.

Psikologlar, çocuk psikiyatristleri, pediatristler, nörologlar, hekimler, gibi çocuk sağlığı alanında çalışan uzmanlar tarafından uygulanabilir. İngiltere, İspanya, Çin, Hollanda, Portekiz, Amerika Birleşik Devletleri gibi pek ülkede kullanılmaktadır.

İki bölümden oluşur. İlk bölüm (Bölüm-A) Ebeveyne sorulan 9 soruyu kapsar. Ebeveynden “Evet-Hayır” şeklinde cevap alınır İkinci bölüm (Bölüm-B) Klinisyenin çocuğun davranışlarını gözlemlemesine dayanır. Gözlem sonucunda “Evet-Hayır” şeklinde işaretlenir.

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (EÇOTÖ)
Ölçek Neyi Değerlendirir? Çocuğun “Otizm geliştirme riskinin” derecesi (14 maddeden 5’i ) Çocuğun “gelişimsel yaşı” (14 maddeden 9’u . Bu maddeler otizm geliştirme riskini belirlemede kullanılmazlar!)

Kritik Maddeler (Otizm geliştirme riskini belirleyen maddeler) 1) A5 [“Mış gibi” oyun] 2) A7 [ortak dikkat] 3) Bii [Ortak dikkat] 4) Biii [“Mış gibi oyun”] 5) Biv [Ortak dikkat

Değerlendirme sonucunda, çocuğun ileride otizm tanısı alma riski 3 derecede belirlenir. a) Yüksek risk: Çocuk kritik maddelerin beşinden (A5, A7, Bii, Biii ve Biv) de kalırsa. b) Orta dereceli risk: Çocuk Kritik maddelerin belirli ikisinden (A7 ve Biv) kalırsa. c) Düşük risk: Çocuk ‘yüksek ve/veya orta dereceli risk gruplarına girmiyorsa.

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (EÇOTÖ) İLE TÜRKİYE’DE YAPILAN BİR ARAŞTIRMA
A. Tetik-Kabil (2005) 80 çocuğun katıldığı bir araştırmada EÇOTÖ’nün ‘geçerlik’ çalışmasını yapmıştır. Bu çalışmanın sonunda EÇOTÖ’nün: a) Çocuk psikiyatristi ya da çocuk nöroloğu tarafından “otizm şüphesi” olduğu düşünülerek yönlendirilmiş aylık 20 çocuktan, 14 tanesini doğru olarak başarıyla tanımlamıştır.

20 tane “otizm şüphesi” bulunan çocuktan 6 tanesini ise “düşük risk” grubunda tanımlamıştır. Bu sonuçlar, EÇOTÖ’nün şüphesi olan çocukları gözden kaçırma olasılığının da olduğunu göstermiştir.

Aynı çalışmada; EÇOTÖ’nün, çalışmaya katılan 20 Down sendromlu çocuktan 4 tanesini ileride otizm tanısı alma riski taşıyan çocuklar arasında sınıfladığı görülmüştür. Bu sonuçlar da EÇOTÖ’nün otizm şüphesi ya da tanısı olmayan çocukların bazılarını da yanlış olarak tanımlayabildiği ortaya çıkmıştır.

EÇOTÖ MADDELERİ BÖLÜM A: ANNE – BABAYA SORUNUZ:
1. Çocuğunuz kucakta sallanmaktan ya da dizinizde hoplatılmaktan hoşlanır mı? Evet/Hayır 2. Çocuğunuz başka çocuklarla ilgilenir mi? 3. Çocuğunuz bir şeylerin üzerine tırmanmayı mesela merdiven çıkmayı sever mi? 4. Çocuğunuz “Ce-e” ya da saklambaç oynamaktan hoşlanır mı? *5.Çocuğunuz sembolik oyunlar (Örneğin, oyuncak araba/bebekle oynarken sanki arabayı sürerek bir yerden başka bir yere götürüyormuş gibi/ bebeğini uyutuyormuş gibi) oynar mı?

EÇOTÖ MADDELERİ 6. Çocuğunuz bir şey İSTEMEK için hiç işaret parmağını kullanır mı? Evet/Hayır 7. Çocuğunuz bir şeyle İLGİLENDİĞİNİ göstermek için hiç işaret parmağını kullanır mı? 8.Çocuğunuz küçük oyuncaklarla (Araba ya da küpler gibi.) onları ağzına almadan, kurcalamadan ya da düşürmeden düzgün bir şekilde oynayabilir mi? 9.Çocuğunuz size bir şey GÖSTERMEK için nesneleri alıp size getirir mi?

EÇOTÖ MADDELERİ BÖLÜM B: GÖZLEYİNİZ
i- Görüşmeniz sırasında çocuk sizinle göz kontağı kurdu mu? EVET/HAYIR ii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ardından odanın diğer köşesindeki ilginç bir nesneyi gösterin ve “Aaa bak! Bir …… (oyuncağın adı) var.” deyin. Çocuğun yüzüne bakın. Çocuk işaret ettiğiniz şeyi görmek için odanın diğer tarafına bakıyor mu?** iii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ona bir oyuncak araba/bebek vererek “Arabayı sürer misin/bebeği uyutur musun?” deyin. Çocuk arabayı sürüyormuş/bebeği uyutuyormuş gibi sembolik davranışta bulunuyor mu?** *

EÇOTÖ MADDELERİ iv- Çocuğa “Işık nerede?” ya da “Bana ışığı göster.” deyiniz. Çocuk işaret parmağıyla ışığı GÖSTERİYOR mu?**** EVET/HAYIR iv- Çocuk küplerle kule yapabiliyor mu? (Eğer yapabiliyorsa kaç küple?) (Küplerin sayısı:…)

DEĞİŞTİRİLMİŞ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (D-EÇDOTÖ)
2001 yılında Robins, Fein, Barton ve Green tarafından geliştirilmiştir. -Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği’nin bir uzantısı olarak oluşturulmuştur. EÇOTÖ’den farklı olarak sadece ebeveynin çocuğun gelişimi hakkında verdiği bilgilere dayanır.

Toplam 23 sorudan oluşmaktadır. Ebeveynler bu soruları ‘evet-hayır’ formatında cevaplarlar. Otizmin taranması açısından kritik olarak tespit edilmiş 6 soru bulunmaktadır. Bu sorular 2., 7., 9., 13., 14., ve 15. sorulardır. Bir çocuğun risk grubuna girmesi için 23 sorunun herhangi 3’ünden ya da 6 kritik sorunun 2’sinden geçememesi gerekmektedir.

Ölçeğin uygulaması yaklaşık 5-10 dakika almaktadır. Değiştirilmiş Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği hekimler,psikologlar, psikiyatristler,pediatristler, nörologlar gibi sağlık alanında çalışan uzmanlar tarafından uygulanabilir.

Ölçeğin Türk örneklemindeki geçerlik çalışması Aslı.Yıkgeç (2005) tarafından gerçekleştirilmiştir.

EÇOTÖ ve D-EÇOTÖ’NÜN KARŞILAŞTIRILMASI
A. Tetik-Kabil (2005) ve A. Yıkgeç (2005) çalışmalarının karşılaştırılması sonucunda şu sonuçlar elde edilmektedir: a) EÇOTÖ’nün otizm şüphesi olan çocukların bazılarını gözden kaçırma olasılığı D-EÇOTÖ’ye göre daha fazladır. b) D-EÇOTÖ’nün otizm şüphesi ya da tanısı olmayan, başka bir gelişimsel geriliğe ya da normal gelişime sahip olan çocukları “riskli” grupta tanımlama olasılığı EÇOTÖ’ye göre daha yüksektir. c) İki ölçeğin bir arada kullanımı daha güvenilir sonuçlar verebilir.

YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK : ERKEN TANI KOYMA VE DEĞERLENDİRME

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK : ERKEN TANI KOYMA VE DEĞERLENDİRME"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK : ERKEN TANI KOYMA VE DEĞERLENDİRME

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUK : ERKEN TANI KOYMA VE DEĞERLENDİRME"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim