Bebeklerde Fiziksel Gelişim ve Beyin Gelişimi

... konulu sunumlar: "Bebeklerde Fiziksel Gelişim ve Beyin Gelişimi"— Sunum transkripti:

1 Bebeklerde Fiziksel Gelişim ve Beyin Gelişimi
BÖLÜM 6 Bebeklerde Fiziksel Gelişim ve Beyin Gelişimi

2 Bebeklerde Fiziksel Gelişim ve Beyin Gelişimi
Fiziksel Büyüme ve Motor Gelişim Fiziksel Büyüme Eğilimler • Motor Beceriler • 18 – 36 Aylık Çocuklarda Motor Gelişim ve Özbakım Becerileri Algıların Gelişimi Görme – İşitme – Tat ve Koku Alma – Dokunma Beyin Gelişimi Beyin Nasıl Çalışır? • Süper–Yoğun Bebek Beyni • Beyin Gelişiminin Desteklenmesi • Beyin Gelişiminde En İyi Dönemler Sınıf Uyarlamaları: Algı ve Motor Beceri Sorunları Olan Bebekler Görme Bozuklukları • İşitme Yetersizlikleri • Algı ve Motor Becerilerini Etkileyebilecek Diğer Koşullar Bebeklik Obezitesi Özet

3 Rehber Sorular ( Konu sonunda cevaplandırması gereken sorular )
1. Bebeklerde fiziksel gelişim ile ilgili belli başlı akımlar nelerdir? 2. 0–2 yaş gelişim sürecinde kazanılan motor beceriler nelerdir ve bu beceriler kültürlere göre nasıl farklılıklar gösterir? 3. 0–3 yaş arasında çocuklar hangi motor ve öz–bakım becerilerini kazanır ve bu beceriler kültüre göre ne gibi farklılıklar gösterir? 4. Bebeklerde beş duyunun gelişimiyle ilgili hangi büyük ilerlemeler olmuştur? 5. Bebeklerde beyin gelişiminin belli başlı özellikleri nedir ve neden bebek beyni süper–yoğun olarak düşünülür? 6. Duyusal ve motor problemleri olan bebekler için sınıflarda ne gibi adaptasyonlar yapılabilir?

4 Bebeklik dönemi doğumdan iki yaşına kadar olan süreci kapsar.
Bu bölümde bebeklerin fiziksel ve motor gelişimiyle ilgili belli başlı akımlar ele alınmış ve bebek beyninin inanılmaz büyüme hızı incelenmiştir. Bebek bakımı uygulamalarındaki kültürel farklılıklar veya bu farklılıklara yol açan farklı inanışlar genelde atipik gelişim modelleri olarak varsayılır. Bu bölümde ayrıca fiziksel olarak özel ihtiyaçları bulunan çocuklara nasıl destek sağlanabileceği de tartışılmıştır…

5 Fiziksel Büyüme ve Motor Gelişim
Fiziksel Büyüme Eğilimler İkinci yıllarına girdiklerinde pek çok bebek doğdukları zaman göre 4 kat daha ağır ve en az 12 santimetre daha uzun olurlar. Vücutları yapısal bazı değişimlere uğrar. Her ne kadar başlarının vücutlarına oranı hâlen büyük ise de bacakları ve gövdelerinin alt kısımları büyümeye başlamış ve vücutlarının geri kalanı ile oran olarak dengelenmeye başlamıştır. Bebeklik döneminde inanılmaz bir hızla gelişen kemikler ve kaslar çocuğun kas gücü ve kondisyonunun katlanarak artmasına sebep olur.

6 Kemikler ve kaslarla eş zamanlı olarak gelişen beyin bebeklerin fiziksel güçlerini koordine etmelerini sağlar. Tabii bu hızlı gelişim bir takım kazaları da beraberinde getirir. Bu sorun-kazalar neler olabilir?

7 Fiziksel Büyüme ve Motor Gelişim
Motor Beceriler Hemen hemen her bebek yürümeden önce emekler. Yürümeye ilk başladıklarında bir eşyaya ya da büyüklerin ellerine tutunmaya ihtiyaçları vardır. Fiziksel becerileri geliştikçe tutma ve yakalama işlerinde daha başarılı olmaya başlarlar. Yakalamak istedikleri nesneleri önce avuç ve parmakları arasında sıkıştırarak tutarlar; daha sonra baş ve işaret parmaklarını kullanmayı öğrenirler .

8 Kıskaç Kavrama: Başparmak ve işaret parmağıyla küçük objelerin tutulduğu, 1 yaş civarında edinilen kavramanın gelişmiş formu.

9 Bebeklerin motor gelişiminde kültürel varyasyonlar vardır
Bebeklerin motor gelişiminde kültürel varyasyonlar vardır. Afrika kökenli Amerikan bebekler fiziksel becerilerde diğerlerinden daha hızlı gelişirler. Peki, motor gelişimdeki kültürel ve bireysel farklılıklar nasıl açıklanabilir? Bazıları bu farklılıkların kalıtımla ilişkili olduğunu düşünmektedirler .

10 Tablo 6-1 Bebeklik Dönemi Motor Gelişimde Dönüm Noktaları Tablo 6-2 Bebeklikte Kavrama Becerilerinin Gelişimi

11 Bazı kültürlerde motor gelişimin desteklenmesi ana–baba ve bebek arasındaki iletişimin temel amaçlarından biri hâline gelmiştir. Uganda ve Jamaikalı aileler bebeklerinin tek başlarına oturup yürüyebilmeleri için bilinçli ve sistematik alıştırmalar yaptırırlar (Hopkins ve Westra, 1990; J. E. Kilbride ve P.L. Kilbride, 1975). Bunun tersine, Japon ve Güney Meksikalı ana– babalar bebeklerinin motor gelişimlerinin hızlı şekilde olmasını istemezler (Greenfield, 1995; Mayson ve diğerleri, 2007). Sonuç olarak motor gelişimdeki kültürel varyasyonlara sebep olarak ana–baba tutum ve eğilimleri ile aile yapısının yanı sıra atalardan gelen kalıtımsal katkılar gösterilebilir.

12 Fiziksel Büyüme ve Motor Gelişim
18 – 36 Aylık Çocuklarda Motor Gelişim ve Özbakım Becerileri Bebeklik döneminin sonlarına doğru–yaklaşık 18–24 ay arası çocuklar gelişimsel olarak yeni bir döneme girerler. Bilişsel, dil ve motor gelişimde yaşanan hızlı değişimler bu ilginç fakat bir o kadar da zorlu döneme damgasını vurur.

13 Bu çağ çocukları yürüyebilir ve hatta anne–babalarının beklemedikleri anlarda koşabilirler.
Etrafı keşfetme konusunda başına buyruk hareket edebilir yetişkin iznini beklemeyebilirler. Bu yüzden ailelerin bu yaş çocuğunu yakından gözlemelerinde fayda vardır.

14 Çok Kültürlü Perspektifte Evleri Çocuklar İçin Güvenli Hâle Getirmek
“Childproofing” ya da evleri çocuklar için güvenli hâle getirmek farklı kültürel değerlerin etkisiyle pek çok farklı şekil alır. Bazı aileler evlerini çocuklarının istedikleri şeye güvenle dokunabilecekleri şekilde tamamen yeniden dekore ederler. Buradaki amaç çocuğun üzerindeki baskıları kaldırarak özgürlük ve kendine güveni desteklemektir.

15 Bunun tersine bazı ailelerde çocuğun evin kurallarını öğrenmesi beklenir. Çocuk kuralları çiğnediğinde eline hafifçe vurularak veya sert tonlarla konuşularak uyarılır. Levine, Batı Kenya’daki köylerde çocukların çoğunlukla dışarıda büyütüldüklerini gözlemlemiştir. Buradaki çocukların açıkta yanan ateşlere, ırmaklara, uçurumlara ve çukurlara düşerek ciddi şekilde yaralanma hatta ölmeleri riski büyük olduğundan, sadece evlerin değil tüm dünyanın güvenli hâle getirilmesi gerekmektedir.

16 Yeme Alışkanlıkları 24–36 aylık arası çocukların yeme alışkanlıkları kültüre bağlı değişebilen ilginç bir deneyim olabilmektedir. Bazı ailelerde iki yaşına girmiş çocukların kaşık ya da başka bir yiyecek aparatıyla masada oturup yemek yemeleri beklenir. Avrupalı ve Amerikalı işçi ve memur sınıfı ailelerde yemek yeme alışkanlıklarında kontrol ve düzen erken yaşlardan itibaren beklenir (L. W. Hoffman, 1991; Morton, 2007; Wang, Wiley ve Zhou, 2007). Bunun aksine bazı kültürlerde yemek yeme kuralları çok katı olmadığı gibi erken yaşlarda çocuklar üzerinde beklentiler de oluşturulmaz.

17 Araştırmacı aile ile birlikte akşam yemeği yemek için yerde oturmaktadır. Yemekler ellerle yenmektedir. Araştırmacı içi pilav dolu kâseyi ağzına götürerek yemeye çalışan küçük bir çocuğu gözlemlemektedir. Çocuk yemeğe çalışırken pirincin çoğu kâseden yere dökülmektedir. Babası çocuğun elini alır ve parmaklarıyla nasıl yemesi gerektiğini gösterir: ARAŞTIRMACI: Çocuğuna parmaklarıyla nasıl yemesi gerektiğini mi gösteriyorsun? BABA: (Çocuğun orijinal yeme şeklini taklit ederek) Diğer türlü çok fazla yemek ziyan ediyor. Hayvanlar gibi yiyor ve pirinci ziyan ediyor. ARAŞTIRMACI: (Gülerek) O zaman çocuğuna şöyle de: Elinle yediğinden emin ol BABA: Şakayı anlamaz, aklı karışmış bir ifadeyle oturur) ARAŞTIRMACI: (Hâlen gülerek). Benim annem ben küçükken sakın ellerinle yeme mutlaka çatal kaşık kullan derdi de şimdi sen çocuğuna tam tersini nasihat edince komiğime gitti. BABA: Peki yemekleri nasıl hissedeceksin eğer çatal kaşık dediğin şeyleri kullanırsan? (Elleriyle yemek yeme hareketi yaparak) Yemek yemenin zevki yediğim şeyleri mesela sebzeleri ve pirinci parmaklarının arasında hissetmektir. Yemeğin tadı böyle çıkar.

18 24-36 aylık çocuklar hızla hareket ederler ve etrafı yetişkin müdahalesi
olmadan keşfetmek için güçlü istekleri vardır.

19 GÖRME Yenidoğanlar yüzlerinden 18 ila 40 santimetre uzakta bulunan nesneleri gayet net görürler (Ricci ve arkadaşları, 2008). Bebeklerin görme yetileri hayatlarının ilk ayından itibaren hızla gelişir ve birinci yıl civarında yetişkinlikte olacağı seviyeye ulaşır. Araştırmalarda yenidoğanların desenli cisimlere bakmayı tek renkli cisimlere tercih ettikleri keşfedilmiştir. ŞEKİL 6-1 Bebekler neye bakacaklarını tercih ederler. İnsan yüzü ilgilerini en çok çeken şekildir.

20 Bebeklerin nesnelere nasıl baktıkları yaşa göre değişir
Bebeklerin nesnelere nasıl baktıkları yaşa göre değişir. Daha küçük bebekler “uzun seyredicilerdir” yani yeni bir nesneye bir kere ancak uzun uzun bakarlar. Bebekler biraz daha büyüdükçe çoğunlukla yeni nesnelere kısa süreli ama birden fazla bakan “kısa seyredicilere” dönüşürler “Görsel izleme” ve “görsel tarama” davranışları bebeklerin dünyayı incelemesine yardımcı olan iki önemli beceridir.

21 “Görsel izleme” yeteneği kültürlere göre farklılıklar gösterir
“Görsel izleme” yeteneği kültürlere göre farklılıklar gösterir. Mesela Porto Rikolu bebeklerin izleme yeteneklerinin diğer kültürlere göre daha gelişkin olduğu saptanmıştır. Derinlik algısı bebeklerin kazanması gereken bir başka yetenektir.

22 İŞİTME Bebeklerin doğum öncesinden başlayan oldukça gelişmiş işitme duyuları vardır. Bazı sesler bebeklerin daha çok ilgisini çeker. Şarkıları ve kadın sesini diğer seslere tercih ederler (Vouloumanos ve Werker, 2007) ve özellikle de kendi annelerinin sesine çok dikkat ederler (Purhonen, Kilpeläinen–Lees, Valkonen–Korhonen, Karhu ve Lehtonen, 2004). Peki, araştırmacılar yeni doğmuş bebeklerin neleri duyup neleri duyamadıklarını nasıl tespit edebilmektedirler?

23 Tat ve koku alma duyular arasında erken gelişenlerdendir.
Kokular ve tatlar arasında ayrım yapabilme becerisi, doğum öncesinde kazanılmış olabilir (Hummel, Roudnitzky, Kempter, ve Laing, 2007). Yenidoğanlar hoş ve hoş olmayan kokular arasında ayırım yapabilirler. Ayrıca kokuların kaynağını bulabilirler. Hoşlanmadıkları bir koku olduğunda başlarını hızla ters yöne çevirirler.

24 DOKUNMA Dokunma duyusu doğumla başlar ve insan gelişiminde kritik öneme sahip bir fonksiyonu vardır. Dokunma ana–babaların bebekleriyle iletişim kurmak ve oyun oynamak istediklerinde kullandıkları temel yollardan biridir. Dokunma genellikle çevre uyaranlarını anlamlandırabilmek için diğer duyularla birleştirilerek kullanılır.

25 BEYİN GELİŞİMİ Bütün gelişim alanları tek bir harika organ, beyinden yönetilmektedir. Bebeğin beyni inanılmaz hızla büyüyerek üç yaş civarında olabileceği en karmaşık hali alır (Franceschini ve diğerleri, 2007)!

26 BEYİN GELİŞİMİ Beyin Nasıl Çalışır? İnsan beyni neuronlar denilen ve organlar ile kaslardan sinyalleri alıp geri ileten milyarlarca hücreden oluşur. Nöron hücresi Şekil 6–2’de gösterilmektedir. Şekil 6-2 Mesajlar beyinden vücuda nöronlar vasıtasıyla ulaşır. Mesajlar bir hücrenin aksonundan diğer hücrenin dendritine doğru hareket eden nörotransmiterler tarafından aktarılır. Mesajın bir hücreden diğerine geçişi snaps denilen kavşak noktalarında olur. Miyelin denilen koruyucu kılıf mesajların doğru olarak aktarılmasını sağlar.

27 BEYİN GELİŞİMİ Süper–Yoğun Bebek Beyni Hayatın ilk yıllarında beyinde bulunan nöron ve bu nöronların buluştuğu bağlantı noktaları olan snapslerin sayısı şaşırtıcı hızla artar. İki yaş civarında snapslerin sayısı yetişkin seviyesine ulaşır. Üç yaşında çocuğun beyni 1000 trilyon snaps barındırır – ki bu şu anda bu kitabı okuyan okuyucuların beyinlerinde bulunanın iki katıdır (Paterson, Heim, Friedman, Choudhury, ve Benasich, 2006)! Bebeklerin beyinleri süper–yoğun olarak adlandırılır.

28 Bebekler bir yetişkin olarak ihtiyaçları olacağından çok daha fazla snaps geliştirir.
Üç yaşından sonra bu snapslarin bazıları yok olmaya başlar. Ergenlik yıllarında beyin üretebildiğinden çok daha fazla snaps kaybetmeye başlar. On sekiz yaşına gelmiş tipik bir bireyin snaps sayısı hemen hemen yarıya inmiştir. Peki hangi snapslar korunurken hangileri atılacaktır? ŞEKİL 6-3 İnsan beynindeki snapslarin sayısı erken yaşlarda hızla artar. Ergenlik ve yetişkinlik döneminde ise kullanılmayan bağlantıların “budanması” süreci yüzünden snapslarin sayısı azalır.

29 BEYİN GELİŞİMİ Beyin Gelişiminin Desteklenmesi Ebeveynler ve bakıcılar yetiştirdikleri çocukların beyin gelişimini nasıl destekleyebilirler? İlk akla gelen yollardan biri çocuğa erken yaşta deneyimler sağlamaktır. Bebeklere algısal, motor ve dil ile ilgili tecrübeler sağlamak beyinde dendritlerin oluşmasını sağlayacak ve snapslerin sayısı arttıracaktır.

30 BEYİN GELİŞİMİ Beyin Gelişiminde En İyi Dönemler İnsan beyni bebeklik döneminde çok hızlı büyüdüğünden bu dönemler sinirlerin gelişimi için en önemli zamanlar kabul edilir. Bu çok özel zaman aynı zamanda beynin tehlikelere açık olduğu bir dönemdir. İnsan beyninin gelişimi daha ana rahminde, uyuşturucu kullanımı, hamilelik depresyonu ve diğer faktörler yüzünden sekteye uğrayabilir.

31 SINIF UYARLAMALARI: Algı ve Motor Beceri Sorunları Olan Bebekler
Doğum öncesi ve sırasında oluşan genetik hastalıklar ve komplikasyonlar bebeklerin algı ve motor becerilerini olumsuz etkileyebilir. Görme Bozuklukları İşitme Yetersizlikleri Algı ve Motor Becerilerini Etkileyebilecek Diğer Koşullar Örneğin göz kataraktları Down sendromlu çocuklarda sıklıkla görülen bir durumdur. Doğum öncesi veya sırasında oksijen azlığı ya da travmaya bağlı olarak ortaya çıkan serebral palsi hastalığı körlük sağırlık ve motor becerilerde problemlere yol açabilir.

32 ÖZET Doğumdan iki yaşına kadar olan bebeklik döneminin önemli özelliklerinden biri hızlı fiziksel gelişimdir. Bebeklerin görünümleri değişmeye ve yeni motor beceriler edinmeye başlarlar. Bu motor beceriler bebeğin ait olduğu kültüre göre değişir. Bazı kültürlerde ana-babalar daha aktif ve fiziksel bir stil benimserlerken diğer kültürler fiziksel açıdan daha pasif olabilir. Bunun sonucunda bebeklerin fiziksel yetkinlikleri de ailen aileye değişir. Çocuklar iki yaşını bitirdiklerinde tuvalete gitmek ve çatal kaşık kullanmak gibi öz bakım becerileri kazanırlar. Hangi beceriyi hangi yaşta öğrenecekleri aileleri ve onların kültürel değer ve uygulamalarına bağlıdır. Bu gelişim döneminin sonunda çocuklar 5 duyu organlarını tam anlamıyla kullanabilir hâle gelirler. Çocuğun beyni de gelişir. Beyin bu dönemde hayatın başka hiçbir döneminde olmadığı kadar yoğun ve karmaşıktır. Algısal ve motor bozukluklar gelişime ket vurabilir. Görsel, işitsel, motor ve benzeri yetersizliklerin olumsuz etkileri erken müdahale programları ve sınıf adaptasyonlarıyla bir dereceye kadar giderilebilir.