İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HIZMET ICI EĞITIM TAŞERON IŞÇI HAKLARI ÖZGE YILDIZ-HAKKAKUL.

... konulu sunumlar: "İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HIZMET ICI EĞITIM TAŞERON IŞÇI HAKLARI ÖZGE YILDIZ-HAKKAKUL."— Sunum transkripti:

1 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HIZMET ICI EĞITIM TAŞERON IŞÇI HAKLARI ÖZGE YILDIZ-HAKKAKUL

2 KONUYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR 4857 sayılı İş Kanunu md. 2 uyarınca, Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren, işçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir. 1

3 2 Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir. (İş Kanunu md. 2/f. 6) İş Kanunu'na dayanılarak çıkarılan Alt İşverenlik Yönetmeliği de konuya ilişkin bir diğer yasal dayanaktır. (Resmi Gazete: 27. 09.2008, S. 27010) ALT İŞVEREN KAVRAMI

4 3 Yasal koşulların varlığı durumunda, asıl işverenin işyerinin bir bölümünde başka işverenler (alt işveren) de işçi çalıştırabilirler. Örneğin, bir inşaatın yapımını üstlenen işveren (asıl işveren) inşaatın elektrik veya kalorifer tesisatını ya da doğrama işini alt işverenlere yaptırabilir. Bunun gibi bir işletmenin bilgisayar sisteminin yürütülmesini bu konuda uzman bir firma (alt işveren) üstlenebilir. Yine, bir otelin lokantası, bir fabrikanın yemekhanesi veya bir bankanın temizlik işleri gibi yardımcı işler alt işverene verilebilir.

5 4 ● İşyerinde İşçi Çalıştıran Asıl İşverenin Varlığı Asıl işverenin işyerinde işçi çalıştırmak suretiyle işveren sıfatını koruması gerekir. İşveren, işin bütününün yapılmasını başka bir işverene devretmişse, bu durumda alt işverenlik ilişkisi söz konusu olmaz. Örneğin, anahtar teslimi bir binanın yapımını üstlenen kişi alt işveren değil, işverendir. Aynı şekilde, Karayolları Genel Müdürlüğü ihale suretiyle bir yolun bütününün yapımını bir şirkete verirse bu şirketle Genel Müdürlük arasında bir alt işverenlik ilişkisi oluşmaz. Çünkü bu yol yapımında Karayolları Genel Müdürlüğünün hiçbir işçisi çalışmamaktadır. Bu durumda Genel Müdürlük, asıl işveren değil, ihale makamı sıfatını haizdir. İşveren şirket, yol üzerindeki köprü veya tünel yapımını başka işverenlere verirse, bunlar alt işveren niteliği taşır. ASIL İŞVEREN– ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN KOŞULLARI

6 5 DİKKAT! Asıl işveren-alt işveren ilişkisinden bahsedebilmek için işyerinde sadece asıl işverenin değil, alt işverenin de işçi çalıştırması gerekir. İşyerinde bir işi üstlenerek bunu işçi çalıştırmadan kendi başına yapan kişi alt işveren niteliği taşımaz. Alt işveren, kendi işçileri karşısında  işveren niteliği taşır. Alt işveren, asıl işveren karşısında  işveren vekili/işçi niteliği taşımaz. Üstlendiği işi, kendi adına ve hesabına ayrı bir işveren olarak kendi işçileriyle yürütmektedir.

7 6 ● İşin Asıl İşverene Ait İşyerinde Yapılması Bir işverenden iş alan ve bu işi kendi işyerinde, örneğin fason imalat şeklinde yapan kişilerle işveren arasında bir alt işveren ilişkisi doğmaz. "İşverenin işyerinde yürütülen iş" ifadesiyle işin mutlaka işyerinin coğrafi sınırları içerisinde yerine getirilmesi aranmamıştır. Örneğin, kendi araçlarıyla bir yolun yapımına kum taşıma ya da işyerinde üretilen malları teslim yerine kadar nakletme işini üzerine alan kimse de alt işverendir. ● İşin İşyerinde Yürütülen Mal ve Hizmet Üretimine İlişkin Olması Alt işverenin asıl işverenden aldığı iş, asıl işin bir bölümünde veya yardımcı işlerinde olabilir. Örneğin, tekstil üretiminin yapıldığı bir fabrikada yapılan işle ilgili olmayan bir ek inşaat yapımı veya bina onarımı işini alan işveren, alt işveren olarak nitelendirilemez.

8 7 ● Mal ve Hizmet Üretimine İlişkin Yardımcı Bir İş Olması Yardımcı iş, Alt İşverenlik Yönetmeliğinde tanımlanmıştır (md.3/ğ). Buna göre, yardımcı iş işyerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin olmakla beraber doğrudan üretim organizasyonu içerisinde yer almayan, üretimin zorunlu bir unsuru olmayan ancak asıl iş devam ettikçe devam eden ve asıl işe bağımlı olan iştir. İş Kanunu’nun gerekçesinde de doğrudan üretim organizasyonu içerisinde yer almayan yükleme, boşaltma, temizlik, yemek hizmetleri, odacılık ve çay hizmetleri, personel taşıma, güvenlik, teknik bakım gibi işler yardımcı işlere örnek olarak sayılmıştır. Asıl işveren-alt işveren ilişkisi, yardımcı işler bakımından herhangi bir sınırlamaya tâbi olmaksızın kurulabilir.

9 8 DİKKAT! Bir işin asıl veya yardımcı iş niteliği, asıl işverenin faaliyet alanına göre değişebilir. Örneğin, temizlik işi genel olarak işletmelerin yardımcı işi olmasına karşılık, belediyelerin asıl işlerinden sayılır. İşletmenin ve İşin Gereği ile Teknolojik Nedenle Uzmanlık Gerektiren Bir İş Olması Asıl işin bir bölümünün alt işverene verilmesi için verilecek işin, işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenle uzmanlık gerektiren bir iş olması gerekir. Yargıtay, koşulda yer alan ölçütlerin bir bütün olarak ele alınması gerektiğini kabul etmektedir. Başka bir deyişle, sadece işletmenin ve işin gereği ile asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulamaz. Aynı zamanda teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren bir iş alt işverene verilebilir. Örneğin, bilgisayar sisteminin kurulması, muhasebe/insan kaynakları yönetiminin bu konularda uzman bir kuruluşa verilmesi gibi.

10 9 ● İşçilerin Sadece Asıl İşverenin İşyerinde Çalıştırılması Alt işverenlik ilişkinin kurulabilmesi için alt işveren, bir grup işçisini asıl işverenin işyerine tahsis ederek bu işçileri kural olarak sadece bu işyerinde istihdam etmeli, aldığı başka işlerde çalıştırmamalıdır. ● Yazılı Sözleşme Yapılması Asıl işveren ile alt işveren arasında yazılı bir sözleşme yapılmalıdır.

11 10 ● Alt İşverenin İşçilerine Karşı Asıl İşverenin Müteselsil Sorumluluğu Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur. (İş Kanunu md. 2/f. 6) Hükmün Amacı Yasa koyucu, alt işverenlerin malî bakımdan güçsüz olmaları, çalıştırdıkları işçilerin ücret ve diğer haklarını ödeyemeyecek duruma düşmeleri olasılığına karşı, asıl işvereni de sorumlu tutarak işçileri korumayı amaçlamıştır. Örneğin, asıl işveren alt işveren işçisinin ödenmeyen ücretinden, ihbar, kıdem, sendikal ve iş güvencesi gibi tazminatlarından sorumludur. ASIL İŞVEREN-ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN SONUÇLARI

12 11 DİKKAT! ● Asıl işverenin müteselsil (birlikte) sorumluluğu, alt işverenin işçilerinin o işyerinde çalıştığı süreyle ve alt işverenin bu işçiler karşısındaki sorumluluğuyla sınırlıdır. ● İşçi alacağı için asıl işverene başvurduğu takdirde, ödemeyi yapan asıl işverenin alt işverene rücu hakkı saklıdır. ● Asıl işverenle alt işveren aralarında anlaşarak işçiler için kabul edilen korumayı ortadan kaldıramazlar, asıl işverenin sorumlu olmayacağı yönünde bir sözleşme yapamazlar. Bu yöndeki bir sözleşme, işverenler arasındaki iç ilişki bakımından hüküm ifade eder.

13 12 ● İşverenler Tarafından Ücretlerin Alt İşverenlere Yapılacak Ödemelerden Kesilerek Ödenmesi Alt işveren işçilerinin ücretlerinin tam ve zamanında ödenmesini sağlamak amacıyla 6552 sayılı Torba Kanun’la İş Kanunu md. 36/f. 5’te değişiklik yapılarak kamu ve özel kesim işverenlerine bir yükümlülük getirilmiştir. Buna göre, «İşverenler, alt işverene iş vermeleri hâlinde, bunların işçilerinin ücretlerinin ödenip ödenmediğini işçinin başvurusu üzerine veya aylık olarak resen kontrol etmekle ve varsa ödenmeyen ücretleri hak edişlerinden keserek işçilerin banka hesabına yatırmakla yükümlüdür.»

14 13 ● Yıllık Ücretli İzinlerin Güvence Altına Alınması Yine 6552 sayılı Torba Kanun’la İş Kanunu md. 56’nın sonuna bir fıkra eklenerek işyerinde alt işverenler yanında çalışan işçilerin yıllık ücretli izinleri güvence altına alınmıştır. Hükme göre, «Alt işveren işçilerinden, alt işvereni değiştiği hâlde aynı işyerinde çalışmaya devam edenlerin yıllık ücretli izin süresi, aynı işyerinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanır. Asıl işveren, alt işveren tarafından çalıştırılan işçilerin hak kazandıkları yıllık ücretli izin sürelerinin kullanılıp kullanılmadığını kontrol etmek ve ilgili yıl içinde kullanılmasını sağlamakla, alt işveren ise altıncı fıkraya göre tutmak zorunda olduğu izin kayıt belgesinin bir örneğini asıl işverene vermekle yükümlüdür.»

15 14 ● Kıdem Tazminatının Güvence Altına Alınması İşçiye, bir işverenin aynı veya değişik işyerlerinde çalışmaya başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. 6552 sayılı Torba Kanun’la İş Kanunu’nun 112. maddesine beş yeni fıkra eklenerek işçilerin kıdem tazminatlarının kamu kuruluşlarınca ödeneceği hükme bağlanmıştır. Ayrıca konuya ilişkin bir de Yönetmelik çıkarılmıştır. (Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmet Alımları Kapsamında İstihdam Edilen İşçilerin Kıdem Tazminatlarının Ödenmesi Hakkında Yönetmelik, RG. 08.02.2015, S. 29261)

16 15 Alt İşverenler Değişmiş Olsa da Aynı Kamu Kuruluşuna Ait İşyerlerinde Çalışanlar Bakımından Alt işverenlerinin değişip değişmediğine bakılmaksızın aralıksız olarak aynı kamu kurum veya kuruluşuna ait işyerlerinde çalışan işçilerin kıdem tazminatına esas hizmet süreleri, aynı kamu kurum veya kuruluşunda geçen toplam çalışma süreleri esas alınarak tespit olunur. Kıdem tazminatı da ilgili kamu kurum veya kuruluşu tarafından ödenir. Aynı Alt İşveren Bünyesinde Farklı Kamu Kuruluşunda Çalışanlar Bakımından Aynı alt işveren tarafından aynı iş sözleşmesi ile farklı kamu kurum veya kuruluşlarında çalıştırılmış olan işçilerden iş sözleşmeleri, farklı kamu kurum ve kuruluşuna ait işyerlerinde geçen hizmet sürelerinin toplamı esas alınarak çalıştırıldığı son kamu kurum veya kuruluşu tarafından ödenir.

17 16 Kamu Kuruluşlarında Alt İşveren Bünyesinde Çalıştıktan Sonra Özel Sektörde Çalışmaya Devam Edenler Bakımından Özel sektör işyerinde çalıştırıldığı sırada iş sözleşmesi kıdem tazminatı ödenmesini gerektirecek şekilde sona eren alt işveren işçisinin kıdem tazminatı, işçinin yazılı talebi hâlinde, kıdem tazminatının söz konusu kamu kurum veya kuruluşlarına ait işyerlerinde geçen süreye ilişkin kısmı, kamu kurum veya kuruluşuna ait çalıştığı son işyerindeki ücretinin yılları itibarıyla asgari ücret artış oranları dikkate alınarak güncellenmiş miktarı üzerinden hesaplanmak suretiyle son kamu kurum veya kuruluşu tarafından işçinin banka hesabına yatırılmak suretiyle ödenir. Bu şekilde hesaplanarak ödenen kıdem tazminatı tutarının, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden aynı süreler dikkate alınarak hesaplanacak kıdem tazminatı tutarından daha düşük olması hâlinde, işçinin aradaki farkı alt işverenden talep hakkı saklıdır.

18 17 ● İşçinin Değişen Alt İşverenler Yanında Çalışmaya Devam Etmesi Bir muvazaa söz konusu olmaksızın, işçilerin birbirini izleyen işverenler yanında çalışması, Kanun’da açık bir hüküm bulunmamasına karşın Yargıtay tarafından işyeri devri (İş Kanunu md. 6) olarak kabul edilmektedir. Böylece, son alt işveren (asıl işverenle birlikte), işçinin devreden alt işveren/işverenlerin yanında çalıştığı süreden de sorumlu olmaktadır.

19 18 ● Asıl İşverenden Devralınan İşçilerin Haklarının Kısıtlanmaması İş Kanunu’nda öngörülen bu sınırlama, asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınmasını tamamen yasaklamamaktadır. Yasaklanan husus, işe alınan işçilerin haklarının kısıtlanmasıdır. ● Daha Önce İşyerinde Çalıştırılan Kimselerle Alt İşveren İlişkisinin Kurulamaması Daha önce o işyerinde çalıştırılan bir kimseyle alt işveren ilişkisi kurulamaz. Mutlak bir yasak söz konusu değildir, aksi ispatlanabilir. Örneğin, işyerinden ayrıldıktan uzunca bir aradan sonra, artık bir girişimci olarak faaliyet göstermeye başlayan kişiyle alt işverenlik ilişkisi kurulabilir. ● Asıl İşin Bölünememesi İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverene verilemez. (İş Kanunu md. 2/f. 7) MUVAZAALI ALT İŞVEREN İLİŞKİSİ

20 19 Muvazaalı bir alt işveren ilişkisinin tespiti hâlinde alt işveren işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılarak işlem görürler. Bu durumda örneğin, alt işveren işçisi kabul edilerek aldıkları ücret asıl işverenin işçilerinin aldıkları ücretle farklılık gösteriyorsa, bu fark kendilerine başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayıldıkları için ödenir. (İş Kanunu md. 2/f. 7) MUVAZAALI ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN YAPTIRIMI

21 20 Bu Kanunun 2 nci maddesinin altıncı fıkrasına göre iş alan alt işveren; kendi işyerinin tescili için asıl işverenden aldığı yazılı alt işverenlik sözleşmesi ve gerekli belgelerle birlikte, birinci fıkra hükmüne göre bildirim yapmakla yükümlüdür. Bölge müdürlüğünce tescili yapılan bu işyerine ait belgeler gerektiğinde iş müfettişlerince incelenir. İnceleme sonucunda muvazaalı işlemin tespiti halinde, bu tespite ilişkin gerekçeli müfettiş raporu işverenlere tebliğ edilir. Bu rapora karşı tebliğ tarihinden itibaren otuz iş günü içinde işverenlerce yetkili iş mahkemesine itiraz edilebilir. İtiraz üzerine görülecek olan dava basit yargılama usulüne göre dört ay içinde sonuçlandırılır. Mahkemece verilen kararın temyizi hâlinde Yargıtay altı ay içinde kesin olarak karar verir. Kamu idarelerince bu raporlara karşı yetkili iş mahkemelerine itiraz edilmesi ve mahkeme kararlarına karşı diğer kanun yollarına başvurulması zorunludur. Rapora otuz iş günü içinde itiraz edilmemiş veya mahkeme muvazaalı işlemin tespitini onamış ise tescil işlemi iptal edilir ve alt işverenin işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçileri sayılır. (İş Kanunu md. 3/f. 2) MUVAZAANIN İDARE TARAFINDAN DENETLENMESİ

22 21 Alt işveren işçilerinin de toplu iş hukukundan doğan, özellikle sendikal haklar bakımından diğer işçilerden herhangi bir farkları yoktur. Bu bağlamda, sendikalara üye olabilir, taraf oldukları sendikanın bağıtladığı toplu sözleşmeden yararlanabilir ve Kanundaki koşulların varlığı hâlinde grev haklarını kullanabilirler. DİKKAT! Alt işveren işçileri,  asıl işverenin değil, alt işverenin faaliyette bulunduğu işkolunda kurulmuş bir sendikaya üye olabilirler.  alt işverenin taraf olduğu toplu sözleşmeden yararlanabilirler. Asıl işverenin taraf olduğu toplu sözleşmeden yararlanmaları mümkün değildir. Ancak, muvazaalı alt işverenlik söz konusuysa, baştan itibaren asıl işverenin işçisi sayılacaklarından taraf işçi sendikasının üyesi olmak koşuluyla asıl işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden yararlanırlar TOPLU İŞ HUKUKUNDAN DOĞAN HAKLAR

23 22 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu md. 8/f. 3 uyarınca, 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 62 nci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi uyarınca ihale edilen işlerde, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 2 nci maddesinde tanımlanan asıl işveren-alt işveren ilişkisi çerçevesinde alt işveren tarafından münhasıran bu Kanun kapsamına giren kamu kurum ve kuruluşlarına ait işyerlerinde çalıştırılan işçileri kapsayacak olan toplu iş sözleşmeleri; alt işverenin yetkilendirmesi kaydıyla merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin üyesi bulunduğu kamu işveren sendikalarından birisi tarafından 18/10/2012 tarihli ve 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine göre yürütülür ve sonuçlandırılır. Toplu iş sözleşmesinin kamu işveren sendikası tarafından bu fıkraya göre sonuçlandırılması hâlinde, belirlenen ücret ve sosyal haklardan kaynaklanan bedel artışı kadar idarece fiyat farkı ödenir. Bu konuda ayrıca, Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmet Alımlarında Toplu İş Sözleşmesinden Kaynaklanan Fiyat Farkının Ödenmesine Dair Yönetmelik (RG. 22.01.2015, S. 29244) çıkarılmıştır.

24 23 5510 sayılı Kanun md. 12/son fıkra uyarınca, "Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde, iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiye alt işveren denir. Sigortalılar, üçüncü bir kişinin aracılığı ile işe girmiş ve bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi, asıl işveren, bu Kanunun işverene yüklediği yükümlülüklerden dolayı alt işveren ile birlikte sorumludur." Alt işveren, asıl işverenin işyerinde çalıştırdığı sigortalıları, işverenle aralarında yaptıkları sözleşmenin ibrazı kaydıyla, Kurumdan alacağı özel bir numara ile asıl işverenin kayıtlı olduğu dosyadan bildirir. (5510 s. Kanun md. 11/f. 8) 5510 SAYILI KANUNA GÖRE ALT İŞVERENLİK İLİŞKİSİ

25 24 Sosyal güvenlik hukuku kapsamında birlikte sorumluluğu gerektiren yükümlülüklere örnek olarak,  işçilerin ücretlerinden primlerin kesilmesi ve SGK’ye zamanında yatırılması,  aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi,  gerekli kayıt ve defterlerin tutulması,  iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önlemlerin alınması gösterilebilir. DİKKAT! Birlikte sorumluluk, malî ve hukukî bakımdan söz konusudur. Cezaî sorumluluk bakımından birlikte sorumluluk mümkün değildir.

26 25 Muvazaalı bir asıl işveren-alt işveren ilişkisinde, işçiler başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılacaklarından, alt işveren tarafından ödenmiş primler, gerçek (asıl) işveren tarafından ödenmiş sayılmalı ve asıl işveren tarafından, kendi adına tanzim edilerek düzeltilmiş aylık prim ve hizmet belgeleri verilmelidir. MUVAZAALI ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN SOSYAL SİGORTAYA İLİŞKİN SONUÇLARI

27 26 Asıl işveren, alt işveren işçilerinin iş kazasına uğramalarıı veya meslek hastalığına tutulmalarıı nedeniyle talep edebilecekleri maddi ve manevi tazminatlardan alt işverenle birlikte sorumludur. Bununla birlikte, Kurum tarafından iş kazası ve meslek hastalığı sonucu sigortalılara yapılan harcamalar nedeniyle alt işverenin sorumluluğu, ancak alt işverenin kusurlu olması, yani kastı veya iş sağlığı ve güvenliği mevzuaatına aykırı bir hareketi söz konusuysa gündeme gelir. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI NEDENİYLE SORUMLULUK

28 www.istanbul.edu.tr 27