Bölgeselcilik ve Küresel Siyaset I.Bl.

... konulu sunumlar: "Bölgeselcilik ve Küresel Siyaset I.Bl."— Sunum transkripti:

1 Bölgeselcilik ve Küresel Siyaset I.Bl.
Yrd. Doç. Dr. Yıldırım Turan

2 Öğrenme Hedefleri Bölgeselcilik nedir? Bölgeselcilik türleri
Dersin sonunda öğrencilerin aşağıdaki yeterlilikleri geliştirmeleri hedeflenmektedir: Bölgeselcilik nedir? Bölgeselcilik türleri Federalism, İşlevselcilik, Yeni İşlevselcilik. Avrupa Bütünleşmesi Avrupa Birliği

3 İçindekiler Dersin Haftalık İçeriği Bölgeselcilik nedir?
Bölgeselcilik ile Küreselleşme arasındaki ilişki nedir? Avrupa’daki Bölgeselcilik ve diğerlerinden farkı. Avrupa Bütünleşmesinin niteliği ve önemi

4 Temel Meseleler Bölgeselcilik nedir? Doğası, ve türleri nelerdir?
Federalism, İşlevselcilik, Yeni İşlevselcilik. Bölgeselcilik ve Küreselleşme ilişkisi.

5 Bölgeselcilik Bölgeselcilik hem ulusdevletin yerine geçecek olan bir yapıdır hem de küreselleşmenin alternatifidir. 1945 sonrası 1960 ve 1980’lerde belirgin biçimde uluslararası sistemde artmıştır. Güvenlik, siyasi ve ekonomik nitelikli olarak ortaya çıkmıştır. Birbiriyle rekabet eden bloklardan oluşan bir dünya mı? bölgeselcilik küresel düzen ve istikrarı tehtid etmekte midir?

6 Bölgeselciliğin doğası?
Geniş anlamda ele alındığında bölgeselcilik, coğrafi bölgelerin önemli siyasi veya ekonomik birimler haline dönüşmeleri ve işbirliği ve kimliğin temeli olarak hizmet görme sürecidir. Bölgeselciliğin iki boyutu bulunmaktadır. adem-i merkezileşme süreci olarak ulus altı bir olgudur. federalizmi uygulayan ülkelerde görülmektedir.(ABD, Brezilya, Pakistan, Avustralya, Meksika, İsveç, Nijerya, Malezya ve kanada) Bölgeselciliğin diğer yüzü ulus altı olmaktan çok, ulus ötesidir. Bu anlamda bölgeselcilik dünyanın aynı ülkesinde bulunan ülkeler arasında görülen işbirliği yada bütünleşme sürecini ifade etmektedir. Aslında birinci ve ikincisi de birbirinden farklı değildir. Bu bağlamda ABD’nin kurulması bölgeselliğin tarihte en dramatik ve en önemli örneğidir.

7 Bölgeselcilik türleri
Bölgeselcilik devletlerin yaptıkları işbirliği ile temel alanlara bağlı olarak farklı şekiller alabilmektedir. Bu bağlamda 3 tane bölgeselcilik türü vardır: Ekonomik bölgeselcilik Güvenlik bölgeselciliği Siyasi bölgeselcilik Ekonomik bölgeselcilik aynı coğrafi bölgede bulunan devletlerarasında işbirliği yoluyla daha fazla ekonomik fırsat yaratılmasını ifade etmektedir. Güvenlik bölgeselciliği, devletleri hem komşuları olan hem uzaktaki düşmanlarından korumak için kurulmuş işbirliği türlerini ifade etmektedir. Siyasi bölgeselcilik aynı bölgedeki devletlerin ortak değerleri güçlendirme ya da koruma girişimlerini ifade etmektedir.

8 Niçin Bölgeselcilik? Bölgeselciliğin yükselişiyle ilgili açıklamalar, daha geniş kapsamlı uluslararası örgütlerle ilgili yapılan açıklamalarla örtüşmektedir. Ancak Avrupalıların yaşadıkları tecrübeler, motivasyonların ve süreçlerin teorik açıdan tartışılması konusunda uyarıcı olmuştur. Bu bağlamda 3 tane teori geliştirilmiştir: Federalizm İşlevselcilik Yeni işlevselcilik

9 Federalism Federalizm bölgesel, hatta küresel bütünleşme konusunda ortaya konulan ilk teoridir. 18. Yüzyıldan itibaren G.W.F. Hegel( ) ve Jean-Jacques Rausseau ( ) gibi siyasi düşünceler tarafından savunulmuştur. Bu düşünceler bu teorinin iç politikada merkez ile çevre arasındaki gerginlikleri yatıştırma aracı olarak kullanılmasında ilham almışlardır. Bölgesel ya da uluslararası işbirliğinin bir ortaya çıkış şekli olarak federalizm, siyasi elitlerin bilinçli karar verme sürecini dayanmaktadır. Özellikle savaş problemine çözüm önerir. Havuzda toplanmış egemenlik. Çeşitlilik yoluyla birlik.

10 İşlevselcilik Avrupa projesi örneğinde bile federalist düşünce, yerini kısa sürede bütünleşmeyi öngören işlevselci yaklaşıma bırakmıştır. İşlevselciliğin temek fikri David Midrany ‘nin (1969) formülünde ortaya konmuştur: ‘biçim, işlevi, takip eder’ Bu görüşe göre işbirliği ancak tek tek devletlerin eylemlerinden çok ortak işbirliği eylemleriyle daha etkin şekilde gerçekleştirebilecek olan spesifik faaliyetlere yoğunlaşması halinde işe yarar bu şekilde davranılması, yoğunlaşılan alanlardaki işbirliğini kolaylaştıracak kurumsal yapılar (biçimler) oluşturulması yönünde baskılara neden olur. Avrupa bütünleşmesi açık şekilde işlevselci yolu takip etmiştir. Devletler tarafından en az problemle fakat en gerekli bütünleşme şekli olarak görülen ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi üzerine yoğunlaştırılmıştır.

11 Yeni İşlevselcilik İşlevselciliğin eksiklerinden dolayı yeni işlevselcilik üzerine gittikçe artan oranda vurgu yapılmaya başlamıştır. Haas’ın (1964): İşlevselcilikten farklı olarak yeni işlevselcilik, ekonomi ile siyaset arasındaki karşılıklı etkileşim üzerinde daha fazla durmaktadır. Bu yaklaşıma göre işlevsel işbirliği daha yakın işbirliğini tercih eden ulus-ötesi çevrelerin ortaya çıkmasına neden olur. Buda daha geniş kapsamlı siyasi bütünleşme dinamiği yaratır. Yayılma (Spilover): Ekonomik alanda bir bütünleşme sağlanmasının ve bu bütünleşmenin derinleştirilmesinin daha ileri düzeyde ekonomik bütünleşme ve potansiyel olarak siyasi bütünleşme yönünde baskılar ortaya çıkarması süreci Birçok kişi yeni işlevselciliği bir uls.örgüt teorisi olmaktan çok Avrupa tecrübesinin tanımlanması olarak görmektedir. Diğer bütünleşme türleri Avrupa’nın federal tipteki bütünleşmesini takip etmede istekli değillerdir.

12 Bölgeselcilik ve Küreselleşme
1980 : bölgeselciliğin ‘ikinci gelişi’, ‘yeni bölgeselcilik’, Yeni bölgeselcilik temelde ekonomik niteliklidir ve büyük oranda bölgesel ticaret bloklarının oluşturulması şeklinde ortaya çıkmıştır. Avrupa tarzı ulus-ötesi tecrübelere yönelme yerine devletlerin karşılıklı ilişki içinde olduğu bölgesel alanlar şeklinde ortaya çıkmışlardır. Ekonomik bölgeselciliğin bu şekilde gelişmesinin arkasındaki nedenler: Gelişmekte olan dünyanın ihracat temelli ekonomik stratejileri yaygın şekilde benimsemiş olmasının bir yansımasıydı.(Japonya,Asya kaplanları örnekleri benimsendi) eski komünist ülkeleri, ekonomik bütünleşmeyi, kendilerinin piyasa ekonomisini geçişlerine desteklemenin ve güçlendirmenin bir aracı olarak görmeye itmiştir. DTÖ’nün kurulması ABD’nin bölgeselciliğin destekçisi olmanın ötesine geçerek bölgeselciliğin katılımcısı haline dönüşmesi. Bunların dışında küreselleşme 80’li ve 90’lı yıllarda hızlanmıştır.

13 Tartışma konusu Bhagwati (2008): bölgesel ticaret blokları ‘inşa edici bloklar mıdır?’ yoksa ‘ayak bağı niteliğinde olan bloklar mıdır?’ Ekonomik bölgeselcilik genelde savunma temellidir. (sığınak Avrupa) NAFTA, AB, ASEAN birbirine rakip küresel bloklar mı? Rekabetçi dürtüler: devletler daha garanti ve daha geniş piyasalara ulaşabilme ümidiyle bloklara sırtlarını dönmemişlerdir. Sığınak olarak bloklaşma değil ekonomik liberalleşmeyle el ele piyasayı, rekabeti ve girişimciliği kabullenen bölgesel ticaret blokları küresel ticaretle ilgilenmektedirler. Bhagwati (2008) ‘Spagetti tabağı’ bu çelişkili, ikili,karmaşık durumu tarif eder.

14 Avrupa Dışındaki Bölgesel Bütünleşmeler
Yeni bölgeselcilik dünyanın bütün bölgelerini etkilemiş olsa da her yeri aynı ölçüde etkilememiştir. Başarı ya da başarısızlık düzeyleri bölgeler arasında farklılıklar göstermektedir. Asya’daki bölgeselcilik Asya'da görülen en önemli bölgesel girişim Güney Doğu Asya Devletleri örgütünden ortaya çıkmıştır. 1967 yılında Brunei, Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland tarafından ASEAN kurulmuştur. Daha sonra Vietnam, Laos ve Burma ve Kamboçya katılmıştır. Soğuk savaş ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Hızlı bir şekilde ekonomik ve ticari alanlarda işbirliğine yönelmiştir. Ticari ve ekonomik işbirliğini tamamlayıcı nitelikte olmak üzere ASEAN yolu olarak isimlendirilen Asya değerlerine vurgu yapılması şeklinde beliren bir siyasi bölgeselcilikte gelişmiştir. Fakat marjinal düzeyde ve tartışmalı bir husus olarak kalmıştır. 2002 yılında Çin ile ASEAN iki milyar insanı içirecek ve 2010'da yürürlüğe girecek olan dünyanın en büyük serbest ticaret bölgesini kurma konusunda anlaşmaya varmışlardır.

15 Avrupa Dışındaki Bölgesel Bütünleşmeler
Afrika'da Bölgeselcilik Afrika'daki çoğu ülke ekonomik, siyasi ve sosyal problemlerini çözme yolunda bölgeselciliğe kendilerini adamış olmalarına rağmen, gerek fakirlik, siyasi istikrarsızlık, sınır anlaşmazlıkları gibi sebepler Afrika'da bölgesel bütünleşmenin gerçekleştirilmesini engellemiştir. Afrika'da bölgeselcilik, sömürgecilik karşıtı politikaların sonucu ortaya çıkmıştır. Fransız Batı Afrika Federasyonu bağımsızlıktan sonra Batı Afrika Ekonomik Para Birliği'ne dönüşmüştür. Afrika'daki bölgeselciliğin en önemli 2 örneği: 2002'de Afrika Birliği Örgütünün yerine geçmek üzere kurulan Afrika Birliği ile, Batı Afrika Ekonomik Topluluğu'dur. Nüfusu yaklaşık bulan 16 ülkeyi içeren ECOWAS Afrika'da kurulmuş en büyük bölge-altı örgüttür.

16 Avrupa Dışındaki Bölgesel Bütünleşmeler
Amerikan Kıtalarındaki Bölgeselcilik Kuzey Amerika'daki en önemli bölgeselcilik örneği ABD, Kanada ve Meksika'nın serbest ticaret bölgesi kurma konusunda anlaşmaya vararak 1994'te kurdukları NAFTA' dır. Ekonomik bütünleşmeye tepki olarak çıkan NAFTA' nın hedefi bütün yarım küreyi içeren daha geniş kapsamlı bir ortaklığın temelini atmaktı, bu da 1994 yılındaki Kıta-Amerikası Serbest Ticaret Bölgesi antlaşmasıyla hedefi ortaya koymuştur. Antlaşmanın amacı tarım ve mamul maddelerindeki gümrük tarifelerini aşamalı olarak kaldırmak, bankaların ve diğer finans kurumlarının geniş piyasalara ulaşmasını sağlamak, kamyon sürücülerinin sınırdan rahat geçmesini sağlamaktır. Kanada, Amerika ve Meksika gibi ülkelerin vatandaşları arasında bilgi ve anlayış bakımından büyük uçurumların bulunması bir sorundur. Güney Amerika'daki ticaret bloğu, üye olan Arjantin, Brezilya, Venezüella, Paraguay ve Uruguay'ın ekonomilerini, ortak üyeler olan Şili, Kolombiya, Ekvator, Peru ve Bolivya'nın ekonomileriyle alakalı olarak 1994'te imzalanmış bir anlaşmayla genişletilmiş olan Mercosur'dur. Bunun amacı bir gümrük birliği oluşturmak ve bölge içersindeki ekonomiye yardımcı olarak üye devletler arasındaki ticareti serbestleştir.mektir

17 Konunun Özeti Bölgeselcilik nedir? Bölgeselciliğin doğası?
Bölgeselcilik türleri. Niçin Bölgeselcilik? Federalism, İşlevselcilik, Yeni İşlevselcilik. Bölgeselcilik ve Küreselleşme. Avrupa Dışındaki Bölgesel Bütünleşmeler. Avrupa Bütünleşmesi AB Nedir? Avrupa Birliğinin Tarihi AB ve Dünya AB krizde mi? -Bu derste olmaması gerekenler

18 Kaynakça Andrew Heywood, Küresel Siyaset, Çevirenler: Nasuh Uslu ve Haluk Özdemir, Adres Yayınları, İstanbul, 2013