AHMET ABDİOĞLU T.C MELİKŞAH ÜNİVERSİTESİ ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ.

... konulu sunumlar: "AHMET ABDİOĞLU T.C MELİKŞAH ÜNİVERSİTESİ ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ."— Sunum transkripti:

1 AHMET ABDİOĞLU T.C MELİKŞAH ÜNİVERSİTESİ ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ

2 Zorlayıcı neden ya da diğer adıyla mücbir sebep hukukta, bir sorumluluğun yerine getirilmesini veya bir hakkın veya hukuksal imkânın kullanılmasını ve talep edilmesini engelleyen, bu niteliği dolayısıyla sorumluluğu kaldıran, kişinin önceden beklemediği, öngöremeyeceği ve tahmin edemeyeceği olağanüstü durumlardır. Örneğin sel, fırtına, deprem gibi. Zorlayıcı neden kavramını, iş verenin faaliyetinin veya işletmesinin dışındaki veya içindeki irade dışı bir sebepten ötürü birdenbire meydana gelen veya gelebilecek ve işletmenin mutat faaliyetini aksatan veya aksatma ihtimali bulunan olağandışı bir durum(olgu) olarak tanımlayabiliriz.

3  Bir Olay olmalı  Olay niteliği itibariyle dış kökenli olmalı  Zorlayıcı nedene sebep olan olay nedeniyle, borçlunun bir davranış normunu veya sözleşmeden doğan borcunu ihlal etmiş olması  Olay ile Borcun ihlali Arasında Uygun illiyet Bağı olmalı  Zorlayıcı neden kaçınılmaz olmalı  Zorlayıcı neden öngörülmez olmalıdır.

4 İş kanunun 25. maddesinin III. Bendinde İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde işverenin iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebileceği belirtilmiştir. Fakat işveren iş sözleşmesini bir haftalık sürenin geçmesinden sonra kullanabilir. Bu hükmün düzenlendiği zorlayıcı neden işyerinde değil işçinin çevresinde meydana gelmekte ve bunun sonucunda işçi kusuru olmaksızın geçici ifa imkansızlığı nedeniyle iş görme borcunu yerine getirememekte ve iş sözleşmesi askıya alınmaktadır. Buna göre işçinin şahsıyla ilgili ve işçiyi en az bir hafta süreyle çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı sebepler yer almış olursa işverenin bildirimsiz fesih hakkı doğmuş olmaktadır

5 İş kanunu m. 24/III’deki düzenlemede işyerinde işin durmasının söz konusu olmasına karşılık iş kanununun 25. Maddesinin III. Bendindeki durumda işyeri çalışmasına devam etmekle birlikte zorlayıcı sebepler yüzünden işçi işine gidememektedir. Örneğin fabrikada çalışan bir işçinin oturduğu köyün yolunun aşırı kar yağışı nedeniyle kapanması ve bu yüzden işe gidememesi halinde zorlayıcı neden vardır. Kısacası İK m. 25 ‘deki zorlayıcı sebepler işçinin kendi iradesi dışında meydana gelen deprem, yangın, sel, şiddetli kar, salgın hastalıklar gibi olaylardır. Burada söz konusu olan neden, işçiye ilişkin olup işçinin işinde çalışma olanağını geçici bir süre için ortadan kaldıran sebeptir. Zira işçinin belirtilen olaylar neticesinde işyerine ulaşma imkânı kalmamıştır. İşverenin haklı nedenle fesih hakkının doğumu için diğer bir koşulda süre koşuludur. Zorlayıcı nedene dayanan devamsızlığın bir haftadan fazla sürmesi gerekir.

6 İş kanununun 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir (İK m.40).Bu ücret çıplak ücret üzerinden hesaplanır. İşverenin bir haftalık süre geçtikten sonra ücret ödeme borcu yoktur ve isterse sözleşmeyi derhal feshedebilir Bir haftalık süre içinde iş sözleşmesi askıda bulunduğu gibi bu süreden sonra da işverence haklı nedenle fesih hakkı kullanılmazsa ücret ödemesi söz konusu olmaksızın sözleşme askıda kalmaya devam eder. İşverenin fesih hakkı zorlayıcı neden devam ettiği sürece geçerlidir. Fakat zorlayıcı neden ortadan kalktıktan sonra işveren iş sözleşmesini haklı nedene dayanarak fes edemez.

7 İş kanununun 24. Maddesinin III. Bendine göre işçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Burada işverenin başına gelen mücbir olaylar neticesinde işçi fesih hakkına sahip olur. Gerçekten de işçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işyerinin ekonomik ve teknik zorluğa düşmesi veya doğal afete maruz kalması gibi işin durmasını gerektirecek zorlayıcı nedenler ortaya çıkarsa işçi buna dayanarak derhal fesih yoluyla iş sözleşmesini sona erdirebilir. Buna karşılık işverenin kendi kusurundan veya başka nedenlerden doğan zarar etme durumu, buhar kazanlarının temizlenmesi, mevsim gereği satışların durması, stok fazlalığı gibi olaylar zorlayıcı neden sayılmaz

8 Bu hükümde düzenlenen zorlayıcı neden işçinin çevresinde değil işyerinde ortaya çıkmakta işyerine ilişkin bulunmakta ve bu neden işyerinde çalışmayı bir haftadan fazla süreyle imkânsız hale getirmektedir.Buna göre işçi sözleşmede aksi belirtilmemişse işin görülmesi için gerekli olan malzeme ve aletlerin kendisine sağlanmasını isteme hakkına sahiptir.Mücbir sebep nedeniyle işçinin işini görmesi için gerekli aletler sağlanamamışsa işçi iş görmekten kaçınabilir fakat 1 haftalık ücretini yarım ücret olarak alır. İşçi işverenle anlaşarak ayrıca bir ücret karşılığında kendi araç veya malzemesini işin görülmesine tahsis edebilir, bu durumda işveren fesih hakkını kaybeder. (TBK 413/2)

9 İşverenin feshinde olduğu gibi burada da bu bir haftalık bekleme süresi içinde işveren işçiye her gün için yarım ücret ödemek zorundadır. Bir işyerinde işin bir haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebeplerden ötürü çalışılmayan günler için işçilere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için de ödenir (İK 46/4). Bir haftalık süre dolduktan sonra, işverenin ücret ödeme borcu kalkar ve bu durumda işçi isterse ücret almadan işyerinin tekrar faaliyete geçmesini bekler ya da derhal sözleşmeyi feshetme yolunu seçer

10 İK 24/III’ün uygulama alanı bulması için işyerinde önceden tahmin edilmesi imkânsız ve kaçınılması mümkün bulunmayan bir neden sonucu işin görülmesi imkânsız hale gelmelidir. Örneğin yangın, deprem, sel, toprak kayması vs… Ayrıca Yargıtay’ göre hükümet tarafından işyerine el konulması veya işyerinin önünden geçen yolun belediyece genişletilmesi üzerine işyerinin kapatılması, hammaddenin temin edilememesi işçiye haklı nedenle fesih hakkı tanıyan zorlayıcı nedenlerdir

11 İşverenin, stok fazlalığı, piyasadaki durgunluk, makinalara bakım yaptırma gibi sebeplerle işi durdurması, zorlayıcı sebep sayılmaz ve işçilerin bekleyerek geçirdikleri sürelerin ücretleri tam olarak ödenir. Ülkemizde sıkça meydana gelen depremler nedeniyle işyeri çalışamaz hale gelmişse işçi bir haftanın geçmesinden sonra iş akdini feshedebilir ve bir yıldan fazla çalışmışsa kıdem tazminatına hak kazanır ancak ihbar tazminatı talep edemez. İşçi iş sözleşmesini feshetmezse sözleşme askıda kalmaya devam eder ancak işçi bir haftadan sonra yarım ücret alamaz. Fakat deprem konusunu işveren açısından ele aldığımızda işveren deprem nedeniyle İK 25/III maddesine dayanarak iş sözleşmesini feshedemez.

12 Ücreti ödenmeyen işçinin iş görmekten kaçınabilmesine gelince İş Kanunu’nun 34. maddesinin ilk fıkrası hükmüne göre; “ücreti ödeme gününden itibaren 20 gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen isçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir”. Bu hüküm itibariyle zorlayıcı bir neden olmaksızın isçinin muaccel olmuş ücretini, işveren ödeme gününden itibaren 20 gün içerisinde ödemezse isçinin işten kaçınma hakkı mevcuttur. Eğer işçinin ücreti zorlayıcı nedenden ötürü ödenmiyorsa işçi iş görmekten kaçınamaz.

13 854 sayılı Deniz İş Kanunu’nun 14/III bendinde feshin tarafların belirtilen davranışları dışında aradaki iş ilişkisinin zorunlu nedenlerle işyerinin belirli bir süre faaliyetine ara vermesi veya iş görme ediminin belirli bir süre yerine getirilmemesinden kaynaklandığı belirtilmiştir. İşveren, işveren vekili veya gemi adamı tarafından geminin herhangi bir sebeple 30 günden fazla bir süre seferden kaldırılması veyahut gemi adamının herhangi bir sebeple sürekli olarak gemide çalışmasına engel bir hastalığa yakalanması veya engelli hâle gelmesi hallerinde sözleşmenin feshedilebileceği belirtilmiştir. (DİK 14/III) Buna göre gemi, onarım, bakım, karantinaya alınma, seferden men kararı gibi bazı nedenlerle seferden kalkabilir ve deniz taşıma faaliyeti yapılmayabilir. Bu durum 30 günden fazla bir süre devam ettiği takdir de iş sözleşmesinin tarafları sözleşmeyi süresiz fesih hakkına sahip olurlar.Bu 30 günlük süre işverenin emrinde geçirildiği takdirde gemi adamının ücretinin de ödenmesi gerekir.

14 Deniz İş Kanunu 14/III maddesine dayanarak yapılan fesihlerde ihbar tazminatına karar verilemez fakat fesih hakkını ister işveren ister gemi adamı kullanmış olsun gemi adamının koşulları olduğu takdirde kıdem tazminatına hak kazanır

15 Basın iş sözleşmesinin feshi ‘’5953 sayılı Basın mesleğinde çalışanlarla çalıştıranlar arasındaki münasebetlerin tanzimi hakkında kanunda düzenlenmiştir. Basın iş sözleşmesinin zorlayıcı nedenlerle feshini düzenleyen BİK 11. maddesinde ‘’ bir mevkutenin (süreli yayın) veçhe (yönü) ve karakterinde gazeteci için şeref veya şöhretini veya umumiyetle manevi menfaatlerini ihlal edici bir vaziyet ihdas edecek şekilde bariz bir değişiklik vukuu halinde, gazeteci ihbar mühletini beklemeden akdi feshedebilir. İş akdini birinci fıkranın verdiği hakka dayanarak fesheden gazeteci, işverenin kusuru neticesinde iş akdini feshetmiş olsa idi ne miktar tazminat alacak idiyse, o miktar tazminat isteyebilir. Vazifesinin ifasıyla ilgili hususlarda gazetecinin bilerek veya ağır bir ihmali neticesi olarak mevkutenin (süreli yayın) itibar veya şöhretine zarar verecek fiil ve harekette bulunması hali işverene ihbar mühletini beklemeden iş akdini derhal feshetmek hakkını veren ağır sebeplerden sayılır.

16 Gazetecinin, şeref ve şöhretine zarar verebilecek mahiyette bir fiil ve harekette bulunması için işveren tarafından vaki isteği yerine getirmemesi hali işverene ihbar mühletini beklemeksizin iş akdini feshetmek hakkını vermez. Müddeti muayyen (belli) olan mukavelelerde de yukarda yazılı fesih hakkı mukavele müddetinin sona ermesini beklemeksizin kullanılabilir ‘’ demektedir. Fakat basın iş sözleşmelerinde önelsiz feshi düzenleyen bu maddede zorlayıcı nedenlerden bahsedilmemiştir. Burada hüküm bulunmamasından dolayı basın iş sözleşmesinin mücbir sebeplerle feshinde İş kanununun 24/III ve 25/III’ üncü bentlerini uygulamak gerekir.

17 Zorlayıcı nedenin mevcudiyeti genel hükümlere göre borçluyu borcundan kurtaracaktır. Nitekim borçluya yüklenemeyen haller dolayısıyla borcun ifası mümkün değilse borçlunun sorumlu tutulması söz konusu olmayacaktır Fesih sonucunda eğer sözleşme işçi tarafından feshedilmiş ise işçi kıdem tazminatı hak kazanır fakat ihbar tazminatı alamaz. Yasal düzenlemeden kaynaklanan bir nedenden ötürü işçi iş sözleşmesini feshederse bu durumda da kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Yargıtay bir kararında ‘’davacı, davalı işveren ile arasında düzenlenen işyeri hekimliği sözleşmesini ihtarname ile ve kamuda çalışan doktorların başka bir yerde görev almasını engelleyen 5947 sayılı Yasa uyarınca feshedeceğini bildirmiş olup, fesih iradesi açıklandıktan sonra davacının aile hekimliği için başvuruda bulunması fesih olgusunu ortadan kaldırmaz. Kaldı ki, anılan yasal düzenleme uyarınca kamuda çalışan hekimlerin başka bir iş yapamayacakları amir hüküm olarak da kabul edilmiştir. Bu durumda davacının hizmet ilişkisinin devamı esnasında ortaya çıkan mücbir sebep halinin kabulü ve buna göre kıdem tazminatı talebinin kabulü gerekirken reddi hatalıdır’’ demektedir

18 Yargıtay'ın başka bir kararında, ‘’ somut olayda, davalının şoförlüğünü yapan davacı işçinin kendisine ait aracı alkollü kullanması sonucu ehliyetnamesine 6 ay süreyle el konulmuş ve davalı tarafından bu nedenle iş sözleşmesi feshedilmiştir. İşçinin işyerinde bir haftadan fazla süreyle çalışmasına engel bir durumun ortaya çıkması halinde işverenin İş Kanunu’nun 25/III. maddesi kapsamında fesih hakkı bulunmaktadır. Davalı işverenin anılan maddeye uyan feshinde, 1475 sayılı Yasanın 14. maddesi hükmü gereği işçinin ihbar tazminatına hak kazanmasına imkan bulunmamaktadır. Ancak sözü edilen hükme göre işverenin derhal fesih hakkı olsa da İş Kanunu’nun 25/III. maddesine göre yapılan fesihlerde işçiye kıdem tazminatı ödenmesi gerekir. Mahkemece kıdem tazminatı isteğinin kabulü yerine reddine karar verilmesi hatalıdır’’ demektedir. Burada Yargıtay ehliyete 6 ay süreyle el konulmasını mücbir sebep saymıştır.

19 1475 sayılı İş Kanunu 14/1’e göre ‘’bu kanuna tabi işçilerin hizmet akitlerinin işveren tarafından bu kanunun 25/II numaralı bendinde gösterilen nedenler dışında feshetmesi halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Eğer iş sözleşmesi işveren tarafından zorlayıcı nedenler sonucunda feshedilmişse işçi yine kıdem tazminatına hak kazanır. Çünkü kıdem tazminatının ödenmesinden sadece İK 25/II maddesinin uygulanması durumunda kaçınılabilir.

20 Ahmet ABDİOĞLU T.C MELİKŞAH ÜNİVERSİTESİ ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ