TÜKETICI HUKUKU Yrd. Doç. Dr. İ smayıl İ smayıllı.

... konulu sunumlar: "TÜKETICI HUKUKU Yrd. Doç. Dr. İ smayıl İ smayıllı."— Sunum transkripti:

1 TÜKETICI HUKUKU Yrd. Doç. Dr. İ smayıl İ smayıllı

2 Genel İ şlem Şartları/Standart  Sözleşme belli bir sonuca yönelik, karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarından oluşan bir hukuki işlemdir.  Bu durum Borçlar Hukukuna hâkim olan irade (sözleşme) serbestisi ilkesinin de bir gere ğ idir.  Zamanla ortaya çıkan ihtiyaçları karşılamak üzere iki tarafların müzakere ederek yaptıkları sözleşmelerin yerini, bir tarafın düzenledi ğ i ve içeri ğ ini belirledi ğ i sözleşmeler almaya başladı ğ ı görülmüştür.  Sözleşme serbestisi yerini bir tarafın sözleşmeye ba ğ ımlılı ğ ına bırakmaktadır.  Sözleşmenin içeri ğ inin tek taraflı olarak belirlemesi ve düzenlemesi durumlarında genel işlem şartları söz konusu olmaktadır.

3 HAKSIZ ŞARTLAR BK m. 20- Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sundu ğ u sözleşme hükümleridir. Soru: sözleşmelerin metinlerinin özdeş olması şart mı? Soru: sözleşmeye konulan bu şartların her birinin tartışılarak kabul edildi ğ ine ilişkin kayıtlar ne anlama gelir?

4 TKHK’da Haksız Şartlar  Zira G İ Ş günümüz ekonomik hayatın artık vazgeçilmez bir unsuru ve aynı zamanda rasyonel tercihinde bir gere ğ idir. Dolayısıyla G İ Ş yasaklanması ile de ğ il, G İ Ş’in etkin bir şekilde denetiminin sa ğ lanması ile tüketici korunmamaktadır.  TKHK m 5/f1. Haksız şartlar düzenlenmektedir. 1. tek taraflı olarak tüketiciyle müzakere edilmeden hazırlanması, 2. sözleşme hükümlerinin tüketici aleyhine dengesizli ğ e sebep olması, 3. bu durumun dürüstlük kuralına aykırı olması aranmaktadır  Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmenlik Soru: sözleşmenin bir kısmının müzakere edilmeden imzalanması sözleşmenin geneline nasıl etki eder.

5 Dikkat edilecek hususlar:  Bir sözleşme şartının haksızlı ğ ının, sözleşme konusu mal veya hizmetin niteli ğ i dikkate alınarak ve sözleşmenin kuruldu ğ u sırada var olan sözleşmenin akdedilmesini ilgilendiren tüm koşullar, sözleşmenin di ğ er şartları veya sözleşmenin ba ğ lı oldu ğ u di ğ er sözleşmelere bakılarak de ğ erlendirilece ğ i hüküm altına alınmıştır.  Özellikle dikkat edilmesi gereken bir husus, bir şartın tek başına ele alındı ğ ında haksız olarak nitelendirilebilecek olmasına ra ğ men, sözleşmenin tümü de ğ erlendirildi ğ inde, bu niteli ğ ini yitirebilmesidir. Soru: Sözleşme adaleti baştan sa ğ lanmış ve fakat daha sonra bozulmuşsa bu durum sözleşmenin geçerli ğ ini nasıl etkiler.

6 1. Müzakere etmeden konulmuş olması TKHK m. 5/ f.3,4  Tüketici sözleşmelerinde bir koşulun haksız sayılabilmesi, tanımdan da anlaşılaca ğ ı üzere tek taraflı olarak konulmuş olmasına ba ğ lıdır.  Sözleşme hazırlanırken tüketici ile karşılıklı müzakere ve pazarlık sonucu sözleşmenin hazırlandı ğ ının ispatı, satıcı ve sa ğ layıcıya düşmektedir

7 2. Tüketici aleyhine dengesizli ğ e neden olması Yönetmeli ğ in m. 6 / f.2. “ Bir sözleşme şartının haksızlı ğ ı de ğ erlendirilirken, sözleşme konusu olan mal veya hizmetin niteli ğ i, sözleşmenin yapılmasını sa ğ layan şartlar ve/veya onun ba ğ lı oldu ğ u sözleşmenin tüm şartları dikkate alınır”  Hak ve yükümlülüklerinde tüketici aleyhine dengesizlikler yaratması aranmaktadır.  Unutulmamalıdır ki, tarafların asli edimleri arasındaki denge asla denetim konusu olmaz.  Serbest piyasa ekonomisi kurallarının hakim oldu ğ u bir ortamda edimler arası dengede objektif adaletin yerini “piyasa adaleti” alır. Fiyatlar bazı istisnalar dışında mevcut hukuk sistemimizde denetime konu olamaz.

8 3. İ yi niyet kuralına aykırı olması Soru: İ yi niyet kurallından maksat nedir ?  Tarafların durumu adalet duygusunu rahatsız etmeyecek şekilde ise geçerli olmalıdır  Satıcı veya sa ğ layıcının sözleşmenin di ğ er hükümleri ile ileride do ğ abilecek sorunları bu günden tüketicinin hiçbir hak iddia edemeyecek şekilde sınırlandırması ya da kendi yükümlülü ğ ü altında kalması gereken bir takım zararların tüketici üzerine bırakılmaya çalışılması dürüstlük ve do ğ ruluk kuralları ile ba ğ daşmamaktadır.

9 Yürürlük denetimi MADDE 21- Karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem koşullarının sözleşmenin kapsamına girmesi, sözleşmenin yapılması sırasında düzenleyenin karşı tarafa, bu koşulların varlı ğ ı hakkında açıkça bilgi verip, bunların içeri ğ ini ö ğ renme imkânı sa ğ lamasına ve karşı tarafın da bu koşulları kabul etmesine ba ğ lıdır. MADDE 21/ f.2. Sözleşmenin niteli ğ ine ve işin özelli ğ ine yabancı olan genel işlem koşulları da yazılmamış sayılır. İ çerik denetimi 1. Açıkça ve özel olarak bilgilendirme yapılmamışsa 2. Sözleşmenin niteli ğ ine ve işin özelli ğ ine yabancı olma sebebiyle 3. Karşı tarafın menfaatine aykırı olmalıdır

10 İ çerik denetimi  V. İ çerik denetimi  MADDE 25- Genel işlem koşullarına, dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu a ğ ırlaştırıcı nitelikte hükümler konulamaz.

11 Yorum Denetimi:  Zayıf olan taraf lehine yorumlanması gerekir. Bu durum, hakkaniyetin bir gere ğ i olarak görülmelidir.  hüküm açık ve ya anlaşılır de ğ ilse veyahut birden çok anlama geliyorsa düzenleyenin aleyhine karşı tarafın lehine yorumlanır

12 Haksız şartın sonucu  İ ki sonucu vardır: 1. İ dari para cezası 2. Haksız şartın butlanla sakat sayılması, ba ğ layıcı olmamasıdır.  4077 Sayılı Kanun, butlan yaptırımını “kısmi butlan” olarak  düzenlemiştir. Sadece sözleşmede yer alan haksız şartlar tüketici için ba ğ layıcı de ğ ildir. (m.6/2)  Belirli unsurlarının veya münferit bir hükmünün müzakere edilmiş olması, sözleşmenin kalan kısmına butlan yaptırımının uygulanmasını engellemez. (m.6/4- Yön. m.5/2 )

13 AYIPLI MAL VE H İ ZMETLERE KARŞI TÜKET İ C İ N İ N HAKLARI Tanım: Genel olarak ayıp borç konusu edimde bir veya birden çok vasıf eksikli ğ ini ifade eder  Ayıplı mal konusu 6052 sayılı kanunun 8. Maddesinde düzenlenmiştir.  TBK 227. maddesinde de ayıba karşı tekeffül hakları düzenlenmiştir.  Ayrıca ilgili hükümde objektif ve sübjektif ayıp ayırımı yapılmıştır

14 Sübjektif ayıp  TKHK m. 8’de mala ilişkin sübjektif nitelik vaadi sayılabilecek hallerden sadece bir tanesini (örnek ya da mo dele uygunluk) fıkra birde ön plana çıkararak bunu adeta bir genel kural gibi sunmuştur. Oysa örnek üzerinden satım sözleşmesi akdedilmesinin günlük hayatta bir tüketici satımı olarak karşımıza çıkması yok denecek kadar azdır. Di ğ er sübjektif ve objektif unsurlar ise ardı arkasına ikinci fıkrada sıralanmıştır. Bu fıkrayı parçalara ayıracak olursak malda tüketicinin sübjektif olarak beklemekte haklı oldu ğ u unsurları şu şekilde sıralayabiliriz:  örnek veya modele uygunluk  kendisine “satıcı tarafından bildirilen” nitelikler, ve/veya  malın “ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalında ya da reklam ve ilanlarında” satıcının veya imalatçının mala ilişkin olarak herkese bildirdi ğ i niteliklerdir.

15 Objektif ayıp,  Satıcının açıkça vadetmedi ğ i, yani tarafların üzerinde tek tek durmadı ğ ı fakat mal için bulunması olmazsa olmaz bir dizi özellik daha vardır.  Bu tür objektif özelliklerin malda var oldu ğ unu satıcı ayrıca vaat etmese, alıcı da özellikle bunları talep etmese bile bu özelliklerin ilgili kategori her malda olmasını beklemekte tüketici haklıdır.  Örne ğ in bir aracın frenlerinin tutması, motorunun çalışması, bir halının normal bir kullanımda belirli bir süre renginin solmaması, bir lambanın yanması gibi.

16 Ayıp kavramının genişletilmesi  TKHK m. 8, f. 3’de ayıp kavramı kapsamına, malın gere ğ i gibi monte edilmemesi ve süresi içerisinde teslim edilmemesi halleri de dahil edilmiştir.  Her ne kadar ayıbın varlı ğ ı malın teslim edildi ğ i ana göre belirlense de, malın henüz monte edilmeden teslim edildi ğ i, ancak montajının satıcı veya onun sorumlulu ğ unda başkaları tarafından teslim sonrasında gerçekleştirildi ğ i hallerde ortaya çıkan sorunların da ayıp kavramı içinde de ğ erlendirilmesi yerinde olmuştur Soru: Bir ayıptan bahsedebilmek için sözleşmeden sapmanın “önemli” olması gerekli midir?

17  Cevap: Bilindi ğ i üzere BK m. 219 uyarınca objektif özelliklerden sapmanın maldan beklenen faydaları “önemli ölçüde azaltan” türden olması gerekir. Oysa TKHK m. 8 vd.’da bu şekilde bir kısıtlamaya yer verilmemiştir. AB Satım Yönergesi de, bir malın ayıplı oldu ğ unun kabul edilebilmesi için eksikli ğ in önemli olmasını aramaz. Ancak önemsiz sayılabilecek ayıplarda alıcının dönme hakkını kullanması mümkün olmaz. TKHK m. 8’i de kural olarak bu şekilde yorumlamak do ğ ru gözükmektedir. Nispeten önemsiz de olsa bir ayıp için tamirat veya semenin tenzili istenmesi kabul edilebilir olsa da dönme hakkını kullanmak istemek MK m. 2, f. 2 uyarınca hakkın kötüye kullanılması yasa ğ ı çerçevesinde engellenebilir. 

18 AYIPLI MAL VE H İ ZMETLERE KARŞI TÜKET İ C İ N İ N HAKLARI Malın ayıplı çıkması durumunda tüketicilerin sahip oldukları haklar  Malı yenisi ile de ğ iştirme,  Sözleşmeden dönme,  Bedel indirimi,  Ücretsiz onarım Hizmetin ayıplı çıkması durumunda tüketicilerin hakları  Sözleşmeden dönme,  Hizmetin yeniden görülmesi,  Ayıp oranında bedel indirimi

19 Seçimlik hakların hukuki mahiyeti ve sınırları  Yenilik do ğ uran haklar  Bu hakların bir sınırı ile ilgili sadece TKHK m. 4/A,II hükmü bulunmaktadır. BK bazı sınırlamalar mevcuttur.  Kural olarak alıcı serbesttir. MK 2. genel sınır oluşturur. 1. Haklı sebep varsa BK 227 uygulanmaz. Sadece ayıplı mallarla ilgili olarak TKHK m. 4/A,II Tüketicinin sözleşmeyi sona erdirmesi, durumun gere ğ i olarak haklı görülemiyorsa, bedelden indirim ile yetinilir. 2. Satış bedeline eşit olması durumunda BK hüküm(227/f8 son fıkrası) Tüketiciler bakımından uygulana bilir 3. Satıcının teklifi BK 227/ f6 satıcıya malın hemen yenisi ile de ğ iştirerek ve zararı tazmin ederek di ğ er seçimlik hakları kullanmasını önleyebilir 4.Malın alıcının fiili ile telef olması Ayıplı malın tüketicinin elindeyken yok olması veya kısmi telef olması veyahut başkasına devredilmesi durumunda BK 228 uygulanacaktır. Sadece indirim isteyebilir

20 Seçimlik hakların sınırları 5.Malın devri BK m 228/f.2 Temlik halinde sadece indirim den yararlanabilir istisna.: ayıbı bilmeden temlik etmişse 6.Malın ta ğ yiri(de ğ işmesi) Ta ğ yir malda oluşan her türlü de ğ işikli ğ i ifade eder. BK göre m 228/2 bu durumda sadece indirim hakkını kullanabilir. 7. Birden ziyade malın birlikte satımı BK 230- Birden çok mal veya birden çok parçadan oluşan bir mal, birlikte satılmış olup da bunlardan bazıları ayıplı çıkarsa, dönme hakkı bunlardan ancak ayıplı çıkanlar için kullanılabilir. Ancak, alıcıya veya satıcıya önemli bir zarar vermeksizin ayıplı parçanın di ğ erinden ayrılmasına imkân yoksa, dönme hakkının satılanın tamamını kapsaması zorunludur.

21 Sözleşmeden dönme hakkı  Kanunda “bedel iadesini de içeren sözleşmeden dönme” olarak tanımlanan haktır.  Bu hakkın kullanılması her hangi bir şarta ba ğ lı de ğ il, fakat hakim dönmeyi haklı bulmazsa indirime hükmedebilir  Dönme hakkının kullanılması durumda sözleşme hükümsüz kalır ve taraflar sözleşme nedeni ile verdiklerini karşılıklı olarak iade ederler. Yani; ayıplı mal satıcıya, ödedi ğ i bedel tüketiciye geri verilir.  Hizmetin iadesi mümkün olmadı ğ ına göre tüketici hizmetten yarar sa ğ lamışsa o oranda indirim yapılacaktır. Soru: birden çok parçadan oluşan malın bir kısmı ayıplı çıkarsa dönme hakkı kullanılabilir mi?

22 Ayıbın ücretsiz olarak giderilmesi(onarım)  Onarım, niteli ğ i gere ğ i sadece mallar için söz konusu olabilir. Hizmetlerde ise onarım söz konusu olmayacaktır.  Kural olarak seçimlik haklar kullanıldıktan sonra de ğ iştirilemez. Fakat bu hakkın kullanılması imkansız veya makul olmayan sürede tamamlanacaksa di ğ er seçimlik haklarından birini kullanabilir.

23 Bedelin indirim hakkı  Tüketici, malı ayıplı hali ile kabul etmekle beraber maldaki ayıp oranında bedelden indirim yapılmasını talep edebilir.  İ ndirim miktarı, malın veya hizmetin, hasarın geçmesi anındaki yani teslim ya da ifa anındaki durumuna göre belirlenir.  İ ndirim oranı ‘nispi metot’ ile belirlenir.

24 Malın Ayıpsız Misli ile De ğ iştirilmesi ve Hizmetin Yeniden Görülmesi Hakkı  Tüketiciye, ayıplı malın yenisi ile de ğ iştirilmesini talep hakkı tanınmış bulunmaktadır. şayet hizmet söz konusu ise hizmetin yeniden görülmesi yönünde de kullanabilir.  Malın ayıplı olması durumunda; tüketici aynı cins ve özelliklerde ayıpsız mislinin verilmesini talep edebilir.  Teslim edilen yeni malın da ayıplı olması halinde tüketicinin yeniden seçimlik haklardan birisini kullanabilir.  De ğ iştirme ve yeniden ifa masrafları satıcıya aittir.  Bazı hizmetlerin yeniden görülmesi imkânsız olabilir

25 Garantili Mallarda Tüketicinin Hakları  Garanti belgesi tüketiciye özel bir onarım hakkı sa ğ lar.  Satıcı, garanti belgesi kapsamındaki malların, garanti süresi içerisinde arızalanması halinde malı, işçilik masrafı, de ğ iştirilen parça bedeli ya da başka herhangi bir ad altında hiçbir ücret talep etmeksizin tamiri ile yükümlüdür Garanti Süresi  Garanti süresi malın teslim tarihinden itibaren başlar ve asgari iki yıldır.  Tamir Süresi  Ayıplı bir malın tamir süresi, Yönetmelikle belirlenen azami tamir süresini geçemez. Tamir süresi kural olarak 20 iş günüdür.

26 Garantili mallarda seçimlik haklar 1. Tüketiciye teslim edildi ğ i tarihten itibaren, garanti süresi içinde kalmak kaydıyla, bir yıl içerisinde en az dört defa veya imalatçı- üretici ve/veya ithalatçı tarafından belirlenen garanti süresi içerisinde altı defa arızalanmasının yanı sıra, bu arızaların maldan yararlanamamayı sürekli kılması, 2. Tamiri için gereken azami sürenin aşılması, 3. Firmanın servis istasyonunun, servis istasyonunun mevcut olmaması halinde sırasıyla satıcısı, bayii, acentesi, temsilcili ğ i, ithalatçısı veya imalatçı-üreticisinden birisinin düzenleyece ğ i raporla arızanın tamirinin mümkün bulunmadı ğ ının belirlenmesi Tüketicinin, TKHK. m. 4’de sa ğ lanmış olan seçimlik haklarını ileri sürmesi de mümkündür.

27 Genel işlem şartlarına karşı tüketicinin korunmasının esasları 1. Tüketici, psikolojik açıdan bir zaaf içindedir. Sözleşmenin matbu hali ve herkes için uygulanıyor olması, adeta yasa benzeri ve dolayısıyla de ğ işmez nitelikte oldu ğ u görüşünü tüketicide hakim kılmaktadır. 2. Tüketici, entelektüel açıdan bir zaaf içindedir. 3. Tüketici, organizasyon açısından bir zaaf içindedir. İ şletmenin organizasyonu o şekilde oluşturulmuştur ki, tüketiciyle sözleşme akdetmek için muhatap olan kişiler sıklıkla, herhangi bir yetkiye sahip de ğ ildir.

28

29