Mühendislik Ekonomisi

... konulu sunumlar: "Mühendislik Ekonomisi"— Sunum transkripti:

1 Mühendislik Ekonomisi
1. hafta

2 İktisat Nedir? İktisadın inceleme alanı, insan davranışlarının iktisadi yönüdür. Sınırlı kaynaklarla sınırsız insan ihtiyaçlarının karşılanmasının yollarını arayan bir tercihler bilimi Bir diğer bakış açısıyla iktisat, bir toplumda hangi malların, nasıl ve kimler için üretileceği sorularının cevabını araştıran bir bilimdir. Gelenek olduğu üzere bilimler, en geniş haliyle, tabii ve sosyal bilimler olarak ikiye ayrılır. Fizik Kimya vs. tabii bilimlerin içinde yer alırken, tarih sosyoloji iktisat gibi bilimler de sosyal bilimleri oluşturur. Sosyal bilimler temelde insana dayalıdır ve insan davranışlarının farklı yönlerini incelerler. İktisat bir tercihler birimidir. Dünya üzerindeki kaynaklar sınırlı iken insan ihtiyaçları sınırsızdır. Bir dengesizlik söz konusudur. İktisat bu dengenin nasıl kurulacağını araştırır. Kaynaklar sınırlı, ihtiyaçlar sınırsız olduğuna göre dengeyi kurabilmenin ilk şartı bir tercih yapmaktan geçmektedir. Bu yönüyle büyümenin sağlanmasıdır. Ekonomik büyümenin yanında ekonomik istikrarın da sağlanması gereklidir. Ekonomik istikrar, fiyat istikrarı ve tam istihdam ayaklıdır. Fiyat istikrarı, enflasyon ve deflasyon ile alakalıdır. Tam istihdam ise, iş arayan herkese iş bulunmasını ifade eder. yukarıda verilen 2. tanım … İktisat, esas olarak insanın mal ve hizmetlerin üretiminde, değişiminde ve kullanımında oynadığı rol ile daha çok ilgilenir. Yani bir toplumda hangi malların ve hizmetlerin üretileceğine kim karar verir. Üretilmesine karar verilen mallar hangi yöntemlerle üretilir. Üretilen mallar, onu üreten gruplar arasında nasıl paylaştırılır. Toplumların temel amacı, bireylerin hayat standartlarının yükseltilmesidir. Bu da mal ve hizmetlerin sürekli olarak arttırılması

3 İktisat Mikro İktisat; birey, hane halkı ve firma gibi küçük ölçekli birimlerin seçme ve karar alma süreçlerini analiz eden bir alt daldır. Makro İktisat; tekil birimlerle değil toplam büyüklerle ilgilenir. Milli gelir, enflasyon, istihdam-işsizlik oranı, toplam talep, ödemeler bilançosu gibi konulardır. Mad. Read and : Hane halkı veya bireyler, üretilen mal ve hizmetlerden hangilerini ve tercih ettiklerinden ne kadar satın alacaklarına karar verirler. Benzer şekilde firmalar hangi malları, ne miktarlarda üreteceklerine karar vermek durumundadırlar. Karar alma mekanizmasının arka planındaki unsurlar nelerdir? Benzer şekilde, üretilen mal ve hizmetleri kimler satın alacaktır. Mal ve hizmetlerin bireyler arasındaki dağılımı hangi kriterlerere göre yapılır. Yoksulluk nedir ve neden vardır. Bir ülkedeki gelir dağılımın daha adaletli hale getirmek mümkün müdür. Günlük hayatımızda gerek kendimizin gerekse başkalarının almış olduğu mikro kararların hemen hemen tamamı mikro iktisadın inceleme alanı içine girer. Mikro ekonomi ile bir ağacı incelerken makro ekonomi ormanı analiz eder. Bir çok alt disiplin mevcuttur. İktisadi büyüme, ekonometri, çalışma ekonomisi, finans, uluslararası iktisat….

4 Temel Kavramlar - 1. İhtiyaç
Karşılandığı zaman insanlara haz ve zevk veren, karşılanmadığı zaman ise acı ve üzüntü veren duygulara ihtiyaç denir. 1. hayatını sürdürebilmek için ihtiyaçlar vardır. Yeme, içme, korunma ve barınma bu tür ihtiyaçlardır. İhtiyacın diğer bir kaynağı ise hayat standartlarını yükseltme isteğidir. Bu tür ihtiyaçlar ise yaşanılan topluma ve doğal ortama göre değişir.

5 İhtiyacın Özellikleri
İhtiyaçlar sonsuzdur. İhtiyaçlar şiddet bakımından farklılık gösterir. İhtiyaçlar karşılandıkça onlara duyulan şiddet değişir. İhtiyaçlar ve ihtiyaçları karşılayan araçlar birbirinin yerine ikame edilebilir. İhtiyaçların ahlaki yönü dikkate alınmaz. Çok sayıda ihtiyacımız vardır. Bunların bir bölümü periyodiktir. Yeme ime giyinme barınak. Bir kısmı da hayat sdandardlarının yükseltilmesiyle ilişkili olan ve kültürel ihtiyaçlar olarak adlandırılan ihtiyaçlara her geçen gün yenileri ilave olmaktadır. Toplumları sosyal ve ekonomik gelişmeleri, teknolojik ilerlemeler, iletişim araçlarının gelişmesi, insanların zevk ve tercihlerinin zamanla değişmesi gibi faktörler Bazı ihtiyaçların şiddeti diğerlerine oranla daha fazladır. Genellikle zorunlu ihtiyaçların şiddeti diğerlerine oranla daha fazladır. İhtiyaçların şiddet bakımından farklılık göstermesi, insanları daha rasyonel davranmaya zorlar. İhtiyaçlar ara verilmeden karşılandıkları zaman onlara duyulan şiddet azalır. Örneğin çok susayan birisi su ihtiyacını karşıladıktan sonra onun yerini yeme ihtiyacı alabilir. Örneğin zorunlu olmayan ihtiyaçlarda bu daha belirgindir. Kola yerine su içme gibi. Uyuşturucu, cinsel istismarlar örneği gibi. Ancak iktisat biliminde bu bir ihtiyaçtır.

6 İhtiyaçların Çeşitleri
İhtiyaçların Ekonomik Olup Olmama Yönü İle Sınıflandırılması İhtiyaçları Karşılayan Malların Ekonomik Olup Olmamasına Göre Sınıflandırılması İhtiyaçların Giderilmesindeki Zorluk Derecesine Göre Sınıflandırma Literatürde sıklıkla karşılaşılan ayırım çeşitlerinden bazıları şu şekilde sıralanabilir. Mal ve hizmetler kullanılarak karşılanan ihtiyaçlara (giyinmek, barınmak, doktora gitmek vs.) ekonomik ihtiyaç denir. Mal ve hizmet kullanılmadan karşılanan ihtiyaçlara ise ekonomik olmayan ihtiyaç denir (nefes almak, uyumak). İhtiyaçları karşılayan malların bir kısmı serbest mal niteliğindedir. Hava, çöldeki kum, deniz vs. bu tür mallardır. Bir kısım mal ise kıt ya da ekonomik mal niteliğindedir. Defter, kitap, ayakkabı vb. mallardır. Ekonomik mallarla karşılanan ihtiyaçların şiddetleri birbirinden farklıdır. Bu yönüyle ihtiyaçlar “zorunlu ve zorunlu olmayan ihtiyaçlar; olarak ayrılırlar. İnsanın hayatını devam ettirebilmek için gerekli yeme, barınma, giyinme gibi ihtiyaçlara zorunlu ihtiyaç denir. Gezmek, tatil yapmak vb. gibi ihtiyaçlara ise zorunlu olmayan ihtiyaç denir. Bazı ihtiyaçlar karşılandıkça zorunlu hale gelir(alkol-sigara)

7 Temel Kavramlar – 2. Mal ve Hizmet
İnsan ihtiyaçlarını doğrudan ya da dolaylı olarak karşılama özelliğine sahip ve bu amaçla kullanılmaya hazır olan fiziksel varlıklara mal denir. İhtiyaçları karşılamasına rağmen fiziksel varlık özelliği olmayan şeylere ise hizmet denir. Ekmek, su, otobüs Berber, doktor, öğretmenlik

8 Malların Sınıflandırılması
Serbest ve ekonomik mal ayırımı Üretim ve tüketim malı ayırımı Dayanıklı ve dayanıksız mal ayırımı İkame ve tamamlayıcı mal ayırımı Çoğaltılabilen ve çoğaltılamayan mal ayırımı Normal ve fakir mal ayırımı 1. Elde edilmesi için çaba harcanması ya da bedel ödenmesi gereken mallara ekonomik mal denir. Kalem, gözlük, kravat, vs. Doğada her istenildiğinde bulunan ve hiçbir çaba harcanmadan ya da bedel ödenmeden elde edilen mallara ise serbest mal denir. Hava, güneş… Bir malın serbest veya ekonomik mal olması durumuna göre değişir. Dağdaki pınar serbest mal iken, şişelenince ekonomik mal oluyor. 2. Tüketicinin ihtiyaçlarını doğrudan karşılayan mallara tüketim malı denir. Yediğimiz yiyecekler, giydiğimiz giyecekler vs. Tüketim mallarının üretilmesinde kullanılan mallara ise üretim malı denir. Bir makine, makine çalışmasını sağlayan yakıt, fabrika binası üretim malıdır. Bir mal kullanılma şekline göre üretim ya da tüketim malı niteliği kazanır. Bir otomobil sahibi tarafından özel amaçla kullanıldığında tüketim, fakat biri tarafından pazarlama amacı ile kullanıldığında üretim malı olarak adlandırılır. 3. Elde edildikten sonra uzun süre kullanılan mallara dayanıklı mal denir. TV, buzdolabı, ayakkabı, gömlek, vb. Bu malların faydasından yararlanılır. Fayda sağlandığında biten mallara ise dayanıksız mal denir. Şeker, ekmek, vs. İktisat terimindeki dayanıksız mal kavramı ile günlük hayatta kullanılan dayanıksız mal kavramı karıştırılmamalıdır. Kötü yapılmış, kısa sürede eskiyen bir ayakkabıya halk dilinde dayanıksız mal denir ancak iktisat literatüründe çok dayanmasa da ayakkabı dayanıklı mallar arasında yer alır. 4. Aynı ihtiyacın karşılanmasında birbirinin yerine kullanılan mallara ikame ya da rakip mal denir. Çay-kahve, tereyağı-margarin, elma-portakal vb. Belirli bir ihtiyacın karşılanmasında birlikte kullanılan mallara ise tamamlayıcı mal denir. Benzin-otomobil, Soba-kömür vb. 5. Miktarları üretimle artırılabilen mallara çoğaltılabilen mal denir. Kitap, otomobil, ev, vb. Üretim ile artırılamayan mallara çoğaltılamayan mal denir. Antika eşyalar, tarihi eserler, vb. 6. Tüketicinin geliri arttığında talebi artan mallara normal mal denir. Otomobil, TV, vb. Tüketicinin geliri artığında talebi azalan mallara fakir mal denir. Patates, margarin, vb.

9 Temel Kavramlar – 3. Fayda
Bireyin herhangi bir malın tüketiminden elde ettiği duyumdur. Susuzluk bir ihtiyaç, su da bu ihtiyacı karşıladığı için faydaya sahiptir. Fayda kavramı sübjektiftir. Bir malın faydası kişiden kişiye ve duruma göre değişir. 1. Örneğin bir kalemin faydası öğrenci farklı, okuma yazması olmayan Fatma teyze için farklıdır. İktisadi açıdan fayda kavramı günlük kullanımdan biraz farklıdır. Bir şeyin faydalı olması için ahlak ve yasalara uygun olması gerekmez. Önemli olan fayda sağlanacak nesnenin insanların ihtiyaçlarını giderebilme özelliğine sahip olmasıdır. Örneğin, uyuşturucu kullanmak ahlak dışı olmasına karşın bir ihtiyacı karşıladığı ve bağımlısı için faydalı bir şeydir.

10 Temel Kavramlar – 4. Değer
Ekonomik mal ve hizmetlere verilen nispi öneme değer denir. Fayda mutlak, değer nispi bir büyüklüktür. Değer kavramında bir karşılaştırma olgusu saklıdır. Bir malın başka bir mal ile faydası ya da maliyeti bakımından karşılaştırılması yapılabilir. Eğer dünya da tek bir mal olsa, onun faydasından bahsedilebilir. Ancak karşılaştırılması mümkün olmadığından değerinden bahsedilemez.

11 Temel Kavramlar – 4. Değer
Bir malın bireylere sağladığı faydanın başka bir malın faydası ile karşılaştırılması ile elde edilen nispi önem kullanım değerini belirler. Kullanım değeri sübjektiftir. Örneğin bir öğrenci için futbol ayakkabısı kitaba göre kendisine az fayda sağlar. Bunun için kitap futbol ayakkabısına göre daha değerlidir.

12 Temel Kavramlar – 5. Üretim
Sınırsız olan insan ihtiyaçlarına karşılamaya yönelik kıt mal ve hizmetlerin miktarı ya da faydasını artırmayı amaçlayan çabalardır. Mal ve hizmetlerin faydası, şekil, zaman, yer ve mülkiyet olmak üzere 4 şekilde artırılabilir. Tanımdan anlaşılacağı üzere üretim, sadece malların miktarının arttırılması demek değildir. Miktar artırımının yanı sıra mal ve hizmetleri faydasının arttırmaya yönelik çabalar da iktisatçı için bir üretim faaliyetidir. Şekil faydası: Üretilmiş malların şekillerini değiştirerek ihtiyaçlarını daha da iyi karşılar hale getirme faaliyetidir. Kumaşı elbise yapmak gibi. Yer faydası: Malları üretildiği yerden tüketildiği yere taşınması işlemi yer faydasını artırır. Zaman faydası; Mallar üretildiği zaman hemen tüketilmezler. Malların daha sonra ihtiyaç duyulduğu zaman tüketilmesi için saklanılması işlemi malların zaman faydasını artırır. (stok) Mülkiyet faydası; Üretilmiş malların onlara en fazla ihtiyaç duyanların eline geçmesine aracılık edenlerin(satıcıların)fonksiyonu, malların mülkiyet faydasının artırılması işlemidir.

13 Temel Kavramlar – 6. Üretim faktörleri
Malların miktar ve faydalarının artırılabilmesi için ihtiyaç duyulan kaynaklara üretim faktörleri denir. Emek, sermaye, doğal kaynaklar ve müteşebbis olmak üzere 4 grupta toplanırlar. Emek: Üretimin en önemli unsuru olan emek, beşeri sermaye olarak adlandırılır. Üretimde kullanılan kişinin tüm fiziksel ve zihinsel yeteneklerini içine alır. Emeğin getirisine ücret denir. Emekte : inşaat işçileri kol gücünden (fiziksel) yararlanırken, bilgisayar operatörünün beyin gücünden (zihinsel) yararlanılır.

14 Temel Kavramlar – 6. Üretim faktörleri
Emeğin verimliliğinin artırılmasında katkıda bulunan her çeşit alet, teçhizat, makine, bina gibi daha önce insanlar tarafından üretilmiş olan üretim araçlarına sermaye denir. Sermayenin üretime katılmasıyla elde edilen getiriye faiz denir. Doğal kaynaklar: Dar anlamda toprak, geniş anlamda ise yer altı ve yer üstü zenginliklerdir. Doğal kaynakların üretime katılmasıyla elde ettiği getiriye rant denir. İktisat dilinde sermaye, reel değer olup, fiziksel özelliğe sahip ve emek tarafından üretilen araçlardır. Halk dilinde sermaye denildiğinde akla para, hisse senedi bono vs. araçlar akla gelir. Bunlara finansal sermaye olarak adlandırılır.

15 Temel Kavramlar – 6. Üretim faktörleri
Müteşebbis: Emek, sermaye ve doğal kaynakları bir araya getirerek üretimde bulunan kişilere denir. Birey ya da kuruluş olabilir. Müteşebbis(girişimci)diğer faktörleri kullanması karşılığında ücret, faiz ve rant ödemesi yapar. Geriye kalan paraya kar denir.

16 Temel Kavramlar – 6. Tüketim
Mal ve hizmetlerin nihai kullanımına tüketim denir. Tüketimin olması için mal ve faydanın direkt olması gerekir. Elektriğin evde kullanılması tüketim, fabrikada üretimde kullanılması ise ara kullanımdır. Tüketim genelde tüm ekonomik faaliyetlerin nihai (son) amacıdır. İnsanların hayat standartlarının yükselmesinin en önemli göstergesi daha yüksek tüketim düzeylerine ulaşmalarıdır.

17 Temel Kavramlar – 7. Ekonomik Etkinlik
Kıt kaynakların toplumun refahını maksimize edecek şekilde üretime konulması ve üretilen mal ve hizmetlerin bireyler arasında adaletli olarak dağıtımının yapılması durumu ekonomik etkinlik olarak adlandırılır. Üretimde etkinlik, mevcut kaynakların en yüksek üretim düzeyine ulaşmasını ifade eder. Bölüşümde etkinlik ise mal ve hizmetlerin üretime katılanlar arasında adaletli dağıtılmasını ifade eder. Bu ülkede gelir dağılımı adaletsiz ise bölüşümde etkinlik sağlanmamış demektir.

18 Temel Kavramlar – 8. Ekonomik Birimler
Bir ülkede ekonomik faaliyetler içinde yer alan birimlere ekonomik birimler denir. Ekonomik birimler hane halkı, firmalar ve devlet olmak üzere 3 grupta toplanırlar.

19 Temel Kavramlar – 8. Ekonomik Birimler
Hane Halkı: Aynı evde yaşayan ve ortak finansal kararlar alan tüm aile bireyleri olarak tanımlanabilir. Hane ekonomide birden çok fonksiyona sahiptir. Hane halkı hem üretici, hem tüketici hem de kaynak sahibi olabilir. Firmalar: Üretim faktörlerini kullanarak tüketicilerin istekleri doğrultusunda nelerin üretileceğini karar veren üretim birimleridir. Ürettikleri mal ve hizmetleri hane halkı devlet ve diğer firmalara satarlar. Devlet: Ekonomik faaliyetler sürecinde piyasalarla ilgili düzenleme yapan, mülkiyet haklarını koruma altına alan, vergi toplayan, bazı mal ve hizmetlerin üretimi yapan birimdir.