BELLEK VE BELLEK ÇEŞİTLERİ

... konulu sunumlar: "BELLEK VE BELLEK ÇEŞİTLERİ"— Sunum transkripti:

1 BELLEK VE BELLEK ÇEŞİTLERİ
Öğr. Gör. İhsan Sarı

2 Bu dersten sonra şu sorulara cevap verebilmelisiniz:
Kaç türlü bellek vardır ve hangi aşamaları içerir. Kısa süreli bellek nasıl çalışır? Kısa süreli belleğin kapasitesi nasıl arttırılır? Uzun süreli bellek nasıl çalışır? Uzun süreli belleğin etkinliğini nasıl arttırırız? Kısa ve uzun süreli belleğin varlığını destekleyen ne gibi kanıtlar vardır?

3 bellek Geçmiş yaşantıları ve bilgileri akılda tutma ve hatırlama gücüne “Bellek” diyoruz. Bellek öğrenilen bilgileri depolar, istenildiği zaman kullanılmasına olanak sağlar. Bellek, insanların dil, kültür ve bilimi geliştirmelerine neden olmuş insanlık bugünkü aşamaya ulaşabilmiştir. Eğer bellek olmasaydı insanlar her bilgiyi yeniden öğrenmek zorunda kalacaktı. BELLEK SAYESİNDE DİL VE KÜLTÜR AKTARIMI

4 Belleğin iki temel boyutta özellikleri
Belleğin aşamaları: Kodlama Depolama Ara-bul-geriye getir Belleğin türleri Duyusal bellek Kısa süreli bellek Uzun süreli bellek

5 Belleğin üç aşaması Kodlama Depolama Ara-bul-geriye getir
Öğretmen «A» harfini söyledi, gösterdi. Ali harfi depoladı. Yeniden istendiğinde depolanan bilgiyi buldu ve geri getirdi. Harfi söylemesi istendiğinde cevap veremezse bir aşamada problem var demektir.

6 Belleğin üç aşaması Kodlama (Belleğe yerleştirilir) Depolama (Bellekte tutulur) Ara-bul-geriye getir (Bellekten çağırılır) Unutma, bu üç aşamadaki süreçlerden birinin aksaması ile açıklanır.

7 Belleğin türleri Duyusal bellek (dikkat, beklenti, güdülenme ve gereksinimleri gibi değişkenlerin etkileşimine bağlıdır) Kısa süreli bellek Uzun süreli bellek Bazı araştırmacılar iki tür bellek olarak belirtmişlerdir. Bir bilgi hemen verildikten sonra sorulursa kısa süreli hafıza kullanışmış olur. Ama konuşurken dil ve gramer bilgisine dikkat etmeyiz. Bu uzun süreli hafızadır ve bir okyanus gibidir. Bu okyanus ile bağlantı kurabilmek için küçük bir havuz gibi olan kısa süreli hafıza kullanılır. -Yeni öğrendiğimiz bir branşın kurallarını söylemek ve bildiğiniz bir branşın kurallarını söylemek???

8 Kısa süreli bellekte kodlama depolama ve ara-bul-geri getir.
Dışarıdaki uyarıcılar bir süzgeçten geçerek algılanır. Tüm bilgiler algılanmaz. Çoğu kimse belleklerinden şikayet eder. Bu olay seçici algılama süreçlerindendir. Neye dikkat edeceklerini bilmezler. Sesle ilgili kod yada görsel kod kullanırız.

9 Sesle ilgili kod yada görsel kod
R L B K S J harflerinin deneklere gösterildikten birkaç saniye sonra aynı sıra ile yazılması istenmiştir. Bazı denekler R L T K S J olarak yazmışlardır. Ses benzerliği nedeni ile B harfi T olarak hatırlanmıştır. Dilsel uyarıcılarda sesle ilgili kodlama ön plana çıkmıştır. Ama resimlerin hatırlanmasında ise görsel kodlama ön plana çıkmıştır. Bazı çocuklarda fotoğrafik belleğe rastlanmıştır. Bu tür çok ayrıntılı belleğe «fotoğrafsı imge» denir

10 FOTOĞRAFSI İMGE Görülen resim ve manzaranın ayrıntılı olarak akılda tutulabilmesidir. 5-10 dakika bellekte kalabilir. Herkesde görülmez, sayıları oldukça azdır,%5 gibi. Resme 3-5 saniye bakarlarsa resmi ayrıntılı olarak 5-10 dk belleklerinde tutabilirler. 3 saniyeden az bakarlarsa bazı kısımlar ayrıntısız olur. Fotoğrafsı imge çocuğun arzu, beklenti, ilgilileri yönünde değişim gösterir. Sevdiği oyuncaklar ile ilgili ayrıntıları çok iyi bellekte tutabilmesi gibi.

11 Kısa süreli bellekte depolama
Kapasitesi küçüktür. Ortalama 7 birimliktir. Bazı kişilerde 5 birimden sonra bazılarında ise 9 birimden sonra kısa süreli bellekte hata olur. Kapasitesi olarak ifade edilmiştir. Bu kapasiteye bireyin bellek genişliği (memory span) denir. Yerini alma ilkesi??

12 Kısa süreli bellekte ara-bul-geri getir
Steinberg adlı amerikalı psikolog kısa süreli belleğin ara-bul-geriye getir için ne kadar zaman harcadığını belirlemek için araştırma yapmıştır. Bir rakam grubu verilmiş ve sonrasında başka bir rakam söylenerek listede olup olmadığı sorulmuştur. Listedeki her artış 40 milisaniye artışa neden olur. Test rakamının kodlanması-algılanması, listedeki rakamlarla karşılaştırılması, evet yada hayır butonuna basılması. Karar verme süresi=400+40n Bu çalışma farklı örneklemlerle yapılmıştır ve sürecin evrensel olduğu ifade edilmiştir.

13 Kısa süreli bellek ve düşünce
Kısa süreli bellek düşünce sürecini etkiler. Kısa süreli bellek kapasitesi düşünmeyi etkiler. Örn: bir sayı grubunu akılda tutmaya çalışırken bir çarpma işlemini yapmak. Kompozisyonlarda çok uzun cümleler kurmamak (7+2 kuralı). Kişilerin kısa süreli hafızaları farklıdır. Kısa cümleler kurmak her okuyucunun kolayca anlamasını sağlar. Peki yedi kelimeyi aşan cümleler nasıl anlaşılıyor??? KÜMELEME

14 KÜMELEME AŞAĞIDAKİ HARFLERİ HATIRLAMAYA ÇALIŞIN???? İ R L Z Ö G N I R A L K U C O Ç

15 KÜMELEME İ R L Z Ö G N I R A L K U C O Ç ÇOCUKLARIN GÖZLERİ
Türkçe dil bilgisi kuralları uzun süreli bellekte depolanmıştır. Bu nedenle 17 birim 2 birime indirilmiştir. Uzun süreli bellekteki bilgileriniz aracılığı ile size verilen yeni bilgileri anlamlı bir biçimde gruplandırma sürecine kümeleme denir

16 Kümeleme sayesinde konuşurken yada okurken kelimeleri anlamları bakımından cümlelere kümeleriz.
Kelimeler karmaşık ve bilmediğimiz kelimeler ise kümeleme zor olur. Bu nedenle dinleyicilere yeni kelimeler kullanılıyorsa kısa cümleler kurulmalıdır.

17 Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu 80’lerin son yılı
KÜMELEME İstanbul’un fethi Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu 80’lerin son yılı Ev telefonlarınızı tek tek rakam olarak hatırlamaya çalışın… zorlanacaksınız.

18 UZUN SÜRELİ BELLEK 30 saniye geçtikten sonra her bilgi uzun süreli bellekten çağırılır. Uzun süreli bellekte kodlama: Kelimeler unutulur ama anlamlar kalır. Bu nedenle anlamsız olan kelime çiftleri anlamlı ilişkiler içine sokulursa belleme kolaylaşır. Örn:Tarak- kitap. Aynı cümle içinde kullanılabilir veya hayalde birbiri ile ilişkili hale getirilebilir. Normal ezber %35 oranında öğrenme sağlarken, bu yöntemler ile % 75 oranında öğrenme gerçekleştirilir. Kodlama anında anlamlaştırmada ayrıntıya inilerek hatırlama oranı artırılır.

19 Zindanda oturmaktan sıkılmış olan arkadaşımız, bulduğu küçük bir taş parçasıyla, su borularına vurup dan çın, dan çın diye sesler çıkarıyor, hem vakit geçiriyor, hem de eğleniyor.

20 UZUN SÜRELİ BELLEKDE DEPOLAMA VE ARA-BUL-GERİ GETİR
Kısa süreli bellekten aktarılıp depolanan bilginin geri getirilmesi için; İstenilen bilginin depolanmış olması Depolanmış bilgiye bizi götürecek ara-bul-geri getir ipuçlarının olması. Bir şeyin dilimizin ucunda olması durumu birçok kez olmuştur. Bir liste verseler hatırlamaya çalıştığımız ismi arasından seçeriz. Yada hipnoz yardımı ile hatırlayamadığımız şeyler hatırlanabilir. Bu nedenle ara-bul-geri getir ipuçları önemlidir. KATEGORİYE AYIRMA İPUÇLARI HATIRLAMAYI KOLAYLAŞTIRIR.

21 Belekteki bilgiler sürekli kalır mı yoksa zamana yok olur mu?
Bazı araştırmacılara göre bilgiler zamanla zayıflar Bazılarına göre ise bilgiler kalır ama onlara ulaşmak için gerekli olan ara-bul-geri getir ipuçları «ipucu» olma özelliğini yitirir. Koşullanma yoluyla öğrenme kuramına göre; pekiştirilmeyen, ödüllendirilmeyen tekrarlar; uyaranlarla tepkiler arasındaki bağı zayıflatır, unutma ya da diğer bir deyişle, sönme olur. Bilinç altına itme

22 ara-bul-geri getir işlemini kolaylaştıran nedenler
Örgütleme ve bağlam Örgütleme (Örn: genelden özele doğru, dıştan içe bir öğrenme). Bağlam: Bilginin kodlanması sırasında var olan bağlamın (ortamın), bilginin hatırlanması sırasında da olması (duruma bağlı bellek-state dependent memory) Duygu ve tutumlarını belirten iç bağlamda hatırlama sürecini etkiler. Neşeliyken öğrenilen bir şeyin neşeliyken hatırlanması. Sarhoşken tanışılan kimsenin sarhoşken hatırlanması. Brower adlı psikoloğun duygular ve hatırlama üstüne yaptığı deneye göre de hipnozla hüzünlü duruma sokulan kişiler kendileri hüzünlü olduğu zamanki olayları hatırlamışlardır. Mutlu duruma sokulan kişiler içinde durum aynıdır.

23 BOZUCU ETKİLER Bir ara-bul-geri getir ipucunun birden çok bilgi ile bağlantılı olması. Eldeki yüzüğün dört farklı şeyi hatırlatması bozucu etkidir. Kalem açacağı, yazı makinenize şerit, kitap ve arkadaşınızın doğum günü için kart (Örgütleme ile yazmak ve okumak grupları oluşturulabilir).

24 Unutmada heyecansal etkiler:
Heyacan yüklü olaylar takrarlanırsa (anlatrak) hatırlama kolaylaşır. Korku, kaygı, kızgınlık dikkatin odaklanmasını engeller ve hatırlamayı olumsuz etkiler. Aşırı heyecan da dikkatin dağılmasına neden olarak hatırlamayı etkiler.

25 Unutmada diğer nedenler
Bilgilerin kullanılmaması Sönme, yeterli pekiştirme olmaması Ket vurma (hatırlamaya bozucu etki): İleri ve geri ket vurma Öğrenilen malzemenin anlamlı olmaması, ilgiler.. Tekrar yapılmaması

26 BELLEĞİn GELİŞTİRİLMESİ
Kümeleme ve bellek genişliği: Kümeleme ile her küme içine giren birim sayısı arttırılabilir. Uzun süreli bellek için hayal etme ve kodlama: Yer çağrışımlı yöntem: Zihinsel olarak, bilinen bir yerde her noktaya fikirleri koymak Anahtar kelime yöntemi: beer kelimesini hatırlamak için bira fıçısı şeklinde yazılmış 1 rakamı hayal edilebilir. Anahtar kelime bir rakamıdır. Ayrıntılama ve kodlama Bağlam Organize etme Ara-bul-geriye getir için alıştırma yapmak

27 Altı aşamalı bellek geliştirme yöntemi
Gözden geçir Soru hazırla Oku İlişkiler kur Tekrar et Yeniden gözden geçir

28 Kısa ve uzun süreli bellek arasındaki FARK
Kısa süreli bellekte sessel kod, uzun süreli bellekte ise anlamsal kod önemlidir. Kısa süreli bellekte 7+2, uzun süreli bellekte sınırsız kapasite. Ara-bul-geri getir kısa süreli bellekte kusursuz, ama uzun süreli bellekte hatalı olabilir.

29 Kısa süreli ve uzun süreli hafıza tiplerinin olduğunu gösteren bulgular
Başa darbe alan kişilerde retrograd amnezi (geriye dönük bellek boşluğu) olabilir. Olaydan hemen önceki anılar silinir. Kısa süreli hafıza ile ilgilidir. Hatıra ve bilgiler yerindedir. Ama normal ve genel şeyleri unutmazlar Hayvanlar üstünde yapılan deneylerde iki tür hafıza olduğunu göstermiştir. Şok verilen hayvanlar… Epileptik sara hastalarında hipokampüsleri beyin ameliyatı ile çıkarıldığında yeni bilgileri hatırlamakta güçlük çekebilir. Çünkü hipokampüs kısa süreli hafıza ile alakalıdır. Ama uzun süreli hafızaları normal kalır.

30 YAPILANDIRICI BELLEK Bellek pasif değil aktif olarak eklemeler ve çıkarmalar yapar. Kültür etkilidir. Örn: Mümtaz elindeki şişeden bir yudum daha aldıktan sonra karısına, «bıktım artık! Bu evde yemek hiç zamanında hazır olmayacak mı!» diye bağırdı. Karısı kızgın bir biçimde mutfağa girdi, ağlamamak için kendini zor tuttuğu belliydi. Mümtaz karısı ile konuşurken sarhoşmuydu? Sorusuna çoğu kişi evet diyebilir. KÜLTÜREL FAKTÖRLER: İçki, kötü duygular, ailede uyumsuzluk ve mutsuzluk zincirini bize öğretmiştir.

31 Hatırlama konusunda Prof. Franz Ritter von Liszt Berlin Üniversitesinde çok orijinal bir çalışma yapmıştır.

32 ÖZET Belleğin üç aşaması: Kodlama, depolama, arayıp-bulup-geri getirmedir. Kısa süreli bellek daha çok sessel kod kullanır. Kısa süreli bellek=7+2 birim. Kısa süreli bellekte ara bu geri getir işlemi için bellekteki her birim tek tek gözden geçirilir. Uzun süreli bellekteki bilgileri kullanarak kısa süreli bellekte yeni bilgileri kümeleyebiliriz. Böylece kısa süreli belleğin kapasitesi artar. Uzun süreli bellekte önemli olan anlamdır. Birimler arası ilişki ve anlam önemlidir. Bu nedenle örgütleme önemlidir. Ayrıca ayrıntılı olarak işleme de önemlidir. Uzun süreli bellekte unutmaların çoğu ara-bul-geri getir ipuçlarının yok olması nedeniyledir. Örgütleme ve bağlam önemlidir. Heyecansal faktörlerde etkilidir. Belirli teknikler yoluyla belleğin kapasitesi arttırılabilir: Kısa süreli bellekte kümeleme. Uzun süreli bellekte: yer çağrışım yöntemi ve anahtar kelime yöntemi, ayrıntıya inme, örgütleme, öğrenme ve hatırlama zamanındaki bağlamın benzerliği. Kısa süreli ve uzun süreli bellek olduğuna dair kanıtlar.