Patoloji ve Laboratuar

... konulu sunumlar: "Patoloji ve Laboratuar"— Sunum transkripti:

1 Patoloji ve Laboratuar
Yrd. Doç. Dr. Hanife ÖZKAYALAR

2 Hastalık Bilimi Patoloji = Pathos +Logos
Hücre, doku ve organlardaki yapısal ve işlevsel değişikliklerle ilgilenir. Hücresel ve moleküler düzeydeki bozuklukları inceler. Hastalık Bilimi

3 Temel bilimler ve klinik bilimler arası köprüdür.
Hücreleri Dokuları Organları Vücut sıvılarını Tüm vücudu Morfolojik Mikrobiyolojik İmmünolojik Möleküler yöntemler Hastalardaki belirti ve bulguların nedenlerini açıklamaya çalışır Hastalığı tanımlar

4 Hastalığın gelişme süreci 4 öğeden oluşur:
Etiyoloji: Hastalığın nedenidir. Hastalığın oluşmasında sadece tek neden yeterli olmayabilir. İçsel Edinsel Patogenez: Hücre ve dokunun etiyolojik etkene yanıtında ilk uyarandan hastalığın oluşmasına kadar gerçekleşen olaylar zinciridir. Yapısal Değişiklik: Hücre ve dokularda hastalıkların karakteristiği olan tanısal nitelikteki yapısal değişikliklerdir. İşlevsel bozukluklar ve klinik önemi: Yapısal değişiklikler ve çeşitli doku / organlardaki dağılımları, normal işleyişi etkiler ve hastalığın klinik özelliklerini sseyrini ve sağkalımını belirler

5 Patolojinin Bölümleri:
Genel ve Özel Patoloji olarak 2’ye ayrılır. Klinik Patoloji: Anatomik Patoloji & Klinik Patoloji Veteriner Patolojisi Fitopatoloji: Doku, organları makroskopik, mikroskobik, kimyasal ve moleküler yöntemlerle inceler Kan, idrar gibi vücud sıvılarını ve dokuları kimyasal, mikrobiyolojik, hematolojik ve moleküler yöntemlerle inceler Cerrahi Patoloji Adli Patoloji

6 Patoloji Laboratuarı ve Güvenlik:
Laboratuardaki zararlı maddelerin tanınması güvenliğin birinci adımıdır. Her kullanılan maddenin adı, içeriği, bulunduğu yer, saklanma koşulları ve kullanım alanları bilinmelidir. Tanımlanmamış içeriği bilinmeyen ve kullanım alanı olmayan materyal ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Hatalı kullanım, kimyasalların atılması veya lavaboya dökülme gibi uygulamalarda maruziyet için dikkatli olunmalıdır

7 Uyulması Gereken Kurallar: Laboratuarda zararlı maddeler ve kişisel hijyen için uyulması gereken kuralları içeren yazılı bir talimatname olmalıdır. Personel Eğitimi: Eğitimli kişiler tarafından verilecek olan güvenlik eğitimi her yıl tekrarlanmalı ve kayıt altına alınmalıdır. Mesleki ve Biyolojik Maruziyet Sınırları: Yaygın kullanımı olan kimyasallar için «maruziyet standartları (mesleki maruziyet limitleri)» belirlenmiştir.

8 Dışarı verilen solunum havasında, idrar ve kan testleri ile saptanan «biyolojik maruziyet indeksleri (Biological Exposure Indices – BEI )» belirlenmiştir. A. B. D. Mesleki Güvenlik ve Sağlık İdaresi: İzin Verilebilir Maruziyet Limitleri (Permissible Exposure Limits- PEL) Amerikan Resmi Endüstriyel Hijyenistler Konferansı: Eşik Limit Değerler (Threshold Limit Values - TLV) TWA: Zamana göre düzeltilmiş ortalama maruziyeti (Time Weighted Average Exposure) belirtir. STEL: Kısa süreli (Short Term Exposure Limit) en kötü 15 dakikalık dönemde izin verilen ortalama maruziyeti belirtir. CL: Tavan limiti (Ceiling Limit), çalışma sırasında herhangi bir andaki izin verilen en yüksek maruziyeti belirtir.

9 Zararlı Biyolojik ve Kimyasal Maddelerin Kontrolü:
Biyozararlılar: İnfeksiyöz ajanlar ve bu ajanların bulaştığı maddelerdir. İrritan (Tahriş Edici) Kimyasallar: Canlı dokuda temas ettiği noktada inflamatuar geri dönüşümlü zedelenme oluştururlar. Koroziv (Aşındırcı) Kimyasallar: Sağlığa zarar verir, fiziksel etki oluşturur. Canlı dokuda yarattığı maruziyet geri dönüşümsüzdür. Duyarlılaştırıcılar: Maruz kalan kişilerin çoğunda alerjik reaksiyona neden olur. Duyarlılık ömür boyu sürer ve sonraki maruziyetler ile ağırlaşır. Karsinojenler: İnsanlarda tümör gelişme riski oluşturur. (formaldehit, kloroform, bazik fuksin, benzidin türevi boyalar)

10 Yanıcı oksitleyici maddeler: Diğer maddeler üzerinden yangına neden olabilirler.
Toksik Maddeler: Belirli konsantrasyonlarda sindirim, deri veya solunum yoluyla alındığında ölüme neden olabilirler. Ortaya çıkan ani risk yüksektir. (Metanol) Hedef organ etkisi olan kimyasallar: Belirli anatomik ve fizyolojik sistemler üzerinde etki oluşturur. Etkileri hemen ortaya çıkmaz; birikici ve geri dönüşsüzdür. Parlayıcılar: Tutuşma noktaları 38C üzerinde olan maddelerdir. Yanıcılar: Tutuşma noktaları 38C’den aşağıdadır. Patlayıcı Kimyasallar: Patolojide nadirdir. Kullanıldıktan sonra saklanmaları önerilmez

11 Önlükler, koruma gözlükler ve maskeler en sık kullanılan kullanılması gereken ekipmanlardır.
Laboratuarda çözeltilere dayanıklı giysiler ve ayakuçları kapalı ayakkabılar kullanılmalıdır. Eldivenler genellikle geçirgendir ve zararlıların geçişini belirli süre geciktirirler. Laboratuarda yemek yenmemeli, içecek ve sigara içilmemelidir. Kozmetik ürünler kullanılmamalıdır.

12 İlk ve en kritik aşama havalandırmanın sağlanmasıdır.
Oda havası saatte 4-12 kez değişirse kimyasal madde buharı kalmaz. Bölgesel çalışma alanlarındaki filtreler ortamdaki buharı çekebilmelidir. Filtreler zamanı geldiğinde değiştirilmelidir. İlk yardım gerektiren kazalar: Madde yutma Göze temas Yoğun deri teması

13 Gözlere kimyasal madde sıçradığında önce göz kapakları açılarak dk iyice yıkanmalı, kısa sürede hekime başvurulmalıdır. Deri maruziyetinde dk yıkanmak gerekir; ancak çok zehirli kimyasallarda yeterli olmayabilir. Çoğu kimyasal sıradan dolaplarda güvenli şekilde depolanabilir. Ancak tehlikeli sıvılar şişelerin kırılması veya devrilmesinden oluşan risk nedeniyle yüksek dolaplarda / raflarda saklanmamalıdır. Laboratuarda döküntüleri nötralize edebilen koruyucu ve temizleyici malzemeler bulunmalıdır.

14 İnsandan alınan taze örnekler her zaman infeksiyöz olabilir.
Patolojide biyozararlılar açısından en büyük risk makroskopi işlemidir. Doğru fiksasyon ile risk önemli ölçüde azaltılır. Doku takibi sırasında alkol ile işleme giren dokuda prionlar hariç tüm infeksiyöz ajanlar öldürülür. Deli dana hastalığı gibi hastalıkların etkeni olan prionlar normal buhar sterilizasyonda inaktive olmaz. Şüpheli materyal 48 saat formalinde bekletildikten sonra 1 saat konsantre formik asitte tutulur ve tekrar 48 saat formalinde tutulur.

15 Patoloji Laboratuarının İşleyişi

16 Patoloji Laboratuarına gelen numunelerin alınması,
taşınması laboratuara doğru kabulü çalışılması dağıtımı saklanmasına ilişkin yöntemler kurallar ile belirlenir.

17 Laboratuar Kuralları:
Laboratuvarda önlükle çalışılmalı, biyopsi ve sitoloji materyallerinin makroskobik işlemi sırasında özel giysiler ve koruyucu giyilmelidir. Laboratuvar ortamında yiyecek içecek bulundurulmamalıdır. Temizlik ve laboratuvar düzenine uyulmalıdır. Kullanılan malzemeler yerine kaldırılmalıdır. Kimyasal maddelere direkt olarak dokunulmamalıdır. Solumaktan kaçınılmalıdır. Bu tür maddeler açıkta bırakılmamalı, kullanıldıktan sonra kapağı hemen kapatılmalıdır. Çalışma sırasında eldiven kullanılmalı ve sonrasında eller yıkanmalıdır.

18 6. Özelliğini yitiren solüsyonlar yenileriyle değiştirilmeli, tarihi geçmiş olanlar kullanılmamalıdır. 7. Yanıcı ve tahriş edici maddelerin cilt ya da göz ile temas halinde bol su ile yıkanmalı ve görevlilere haber verilmelidir. 8. Cihazlar özenle kullanılmalı, her cihazın kullanım prosedürüne dikkat edilmelidir. 9. Hijyen şartlarına mutlaka uyulmalıdır.

19 Materyal Kabulü: Patoloji laboratuvarında gündüz mesai saatleri(08:00-17:00) içinde hizmet verilir; özel hizmet gerektiren durumlarda gerekli personel mesai dışında da çalışabilir. Materyal hasta, hasta yakını, ameliyathane personeli ya da diğer hastane görevlileri tarafından laboratuvara ulaştırılır. Gelen sitoloji ya da biyopsi materyalinin bulunduğu kap üzerinde mutlaka hastanın adı soyadı ve protokol numarası bulunmalıdır. Materyal uygun kap içerisinde, yeterli düzeyde fiksatif içerisinde ve oda ısısında gönderilmeli, kapağı sıkıca kapatılmış olmalıdır. Tetkik istek formunda hastanın adı&soyadı, doğum tarihi, protokol numarası, doktorun ismi, klinik öykü ve FM bulguları, lab. sonuçları, ön tanı & önceki patoloji tanıları yer almalıdır.

20 6. Materyal laboratuvar görevlisi tarafından teslim alınır
6. Materyal laboratuvar görevlisi tarafından teslim alınır. Materyal üzerindeki ve istek formundaki bilgilerin uygunluğu belirlendikten sonra geliş tarihi, saati, gönderildiği birim ve materyalin alındığı lokalizasyonu bildirilerek kayıt defterine kaydedilir ve numaralandırılır. Aynı numara materyalin gönderildiği kutunun üzerine de yazılır.

21 Makroskobik Değerlendirme: A)Biopsi Materyalleri:
Gelen biopsi materyallerinin makroskobisi patoloji uzman doktoru tarafından laboratuar görevlisinin yardımı ile alınır. Makroskobik değerlendirme makroskobi rehberi doğrultusunda yapılır ve gerekli parçalar alınır. Kasetlenen doku parçaları formaldehit dolu kavanozda biriktirilir ve gün sonunda doku takip cihazında işleme alınır. İşlemden geçen dokular ertesi sabah laboratuvar görevlisi tarafından bloklanır. Bloklanan dokular laboratuvar görevlisi tarafından sırasıyla kesilir, H&E boyası ile boyanır, kapatılır.

22 B) Sitoloji Materyalleri:
Hazır yayılmış olarak gelen sitolojik materyaller (servikovaginal smear, fırçalama, ince iğne aspirasyon biopsisi, meme başı yaymaları gibi) laboratuvar görevli personeli tarafından boyanır. Sıvı halde gelen materyaller (idrar, bronş aspirasyonu ve balgam gibi) direkt yayma veya santrifüj sonrası yayma olarak hazırlanır. Santrifüj sonucu oluşan çökelti çoksa hücre bloğu oluşturmak üzere doku takibi işlemine alınır. Boyanan servikovaginal yaymalarda PAP, diğer yaymalarda H&E ile boyanır ve kapatılır.

23 Mikroskobik Değerlendirme:
Hazırlanan doku kesitleri ve sitolojik yaymalar patoloji uzman doktoru tarafından mikroskobik olarak incelenir. Mikroskobik inceleme sırasında doku takibi, kesit, boyama ya da kapatma aşamalarında sorun olduğu düşünülüyorsa düzeltici çalışmalar yapılır. Gereken durumlarda patoloji uzmanının isteği doğrultusunda, laboratuvar görevlisi tarafından kontrol çalışması yapılarak histokimyasal boyama işlemi uygulanır.

24 Histokimyasal Boyama Yöntemleri:
Histokimyasal ve immunohistokimyasal boyama İmmunohistokimyasal boyama & histokimyasal boyama cihazda ve manuel olarak yapılmaktadır. Histokimyasal boyama her boyaya göre farklı yöntemlere yapılmaktadır.

25 Raporlama Ve Arşivleme:
İncelenen materyale ait raporda hastanın adı, soyadı, cinsiyeti, yaşı, protokol numarası, patoloji numarası, gönderilme ve raporun çıkış tarihi, gönderen klinik ve doktorun adı, materyalin alınma şekli ve yeri belirtilir. Klinik özet, ön tanı ve önceki patoloji tanıları yer alır. Makroskobik tarif, alınan parçaların miktarı, gerekli durumlarda mikroskobik açıklama yazılır. Tanı, yorum ve yapılan özel boyalar belirtilerek ilgili patoloji uzmanının adı yazılır. Rapor sekreter tarafından yazılır, patoloji uzmanı tarafından kontrol edilir ve imzalanır.

26 5. Çıkan raporlar hasta veya yakını tarafından belirtilen tarihinde alınır.
6. Rapor çıktıktan sonra makroskobik materyal 1 ay saklanır. 7. Bloklar 10 yıl, lamlar 20 yıl, raporlar süresiz olarak arşivlenir. 8. Blok ve lamların yer aldığı arşivlerin sıcaklığı termometre ve ısı çizelgesi ile takip edilir. Sıcaklık C arasında muhafaza edilir.