AKÖREN ALİ RIZA ERCAN MYO

... konulu sunumlar: "AKÖREN ALİ RIZA ERCAN MYO"— Sunum transkripti:

1 AKÖREN ALİ RIZA ERCAN MYO
GENEL EKONOMİ 1 2. Konu: İktisadi Sorunlar ve İktisadi Sistemler Öğr.Gör.Refika Boyacıoğlu Atalay

2 İktisadi Sorunlar ve Üretim İmkanları
Kıtlık Kanunu nedir? Toplumu oluşturan kişilerin ihtiyaçlarını karşılayacak kaynakların yetersiz olması durumudur.Mevcut kaynaklar insanların sadece bir kısım mal ve hizmet ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeydedir. İktisat ilmi de buna bağlı olarak sınırlı kaynaklar ile sınırsız isteklerin en yüksek tatmin seviyede tatminini sağlamaya çalışır. İktisat politikalarının genel amacı insanların refah düzeyini artırmaktır. Ülkede toplumsal refahın sağlanması sahip olunan kaynakların etkin ve verimli dağılımına bağlıdır.

3 İktisat analizlerinde kullanılan bazı varsayımlar vardır
İktisat analizlerinde kullanılan bazı varsayımlar vardır. Analiz yapılırken öncelikle varsayımlar belirlenmekte daha sonra bu varsayımlar çerçevesinde analiz yapılmaktadır. Bunun nedeni iktisadın sosyal bir bilim olmasından gelen belirsizliğidir. İktisat analizlerinde kullanılan varsayımlardan bazıları; Ceteris Paribus(diğer tüm durumlar sabitken);Bir değişkendeki değişme diğer tüm durumların sabit olduğu varsayımıyla irdelenmektedir. Örn:Ceteris paribusken malın fiyatı yükseldiğinde talebi düşer.Burada yalnızca fiyatların değiştiği diğer tüm değişkenlerin(gelir,zevk ve tercihler,ikame mal fiyatları gb.) sabit kaldığı varsayılır.Böylece fiyatlar ve talep arasındaki bağlantı kurulmaya çalışılır. Rasyonellik İlkesi;Bu ilke gereği tüm tüketici ve üreticilerin akılcı davranarak kaynaklarını en optimal (uygun) şekilde kullanacağı varsayılır. Bu varsayıma göre tüketiciler faydalarını,üreticiler ise karlarını maksimize yapma çabasındadırlar.

4 ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ/DÖNÜŞÜM EĞRİSİ
Üretim faktörlerinin miktarı ve teknoloji veriyken(sabitken) bir toplumun kıt kaynaklarıyla üretebileceği mal bileşenlerini gösteren eğridir. Başka bir ifadeyle üretim olanakları eğrisi bir ekonomide sahip olunan kaynaklarla üretilebilecek mal ve hizmet miktarını tanımlayan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğridir. Üretim olanakları eğrisi bazı varsayımlar kapsamında geçerlidir; Üretim faktörleri düzeyi sabittir, Teknoloji sabittir, bütün kaynaklarımızla yalnızca iki malın üretilmektedir, ÜO eğrisi üzerinde tüm noktalarda üretim maximumdur, ÜO orijine içbükey ve negatif eğimlidir.

5 1. Grafik : Üretim Olanakları /Dönüşüm Eğrisi

6 Grafiğe göre; Ülke söz ettiğimiz varsayımlar altında elindeki kaynaklarla 40 br gıda malı ürettiğinde 10 br bilgisayar üretebilmekte,30 br gıda ürettiğinde ise 15 br bilgisayar üretebilmektedir. Üretim olanakları eğrisi üzerinde tüm noktalar üretimde maksimum etkinliği gösterir. Üretim olanakları eğrisinin üstünde kalan kısım üretim yapmak için kaynaklarımızın yetersiz olduğunu göstermektedir. Üretim olanakları eğrisinin içinde kalan bütün bileşenler ise üretim imkanı olduğunu ancak bunun rasyonel olmayacağını,kaynakların etkin kullanılmayacağını göstermektedir.

7 Üretim Olanakları Eğrisi Neden Negatif Eğimlidir?
Üretim imkanları eğrisi negatif eğimlidir bunun nedeni bir malın üretimini artırabilmek için diğer malın üretiminden bir miktar vazgeçmemiz gerektiğindendir.(alternatif maliyet) Üretim Olanakları Eğrisi Neden Orijine İç bükeydir? Grafikten yola çıkarak açıklarsak, sınırlı kaynakların bazıları gıda üretimi için uygunken bazıları bilgisayar üretimi için uygundur. Mesela gıda üretimi için yetişmiş emek gücünün niteliği bilgisayar üretmek için elverişli değildir. Böyle bir durumda daha fazla bilgisayar üretimi için gıda üretiminden bilgisayar üretimine kaynak aktarılması gerekir ki buda verimi düşürecek ve bir bilgisayar için daha fazla tarım ürününden vazgeçmemize neden olacaktır.

8 A)Kaynaklar kıt olduğunda
SORU4: Aşağıdaki durumlardan hangisinde,toplum üretim imkanları eğrisi içindeki noktalarda yer alır? A)Kaynaklar kıt olduğunda B)Gelir adil olarak dağıldığında C)Tüm kaynaklar kullanıldığında D)Kaynaklar etkin bir şekilde kullanılmadığında E)Gelir artışı olduğunda

9 SORU5: Üretim olanakları eğrisinin dışındaki noktalar için aşağıdakilerden hangisi geçerlidir? A)Toplum kaynaklarını tam olarak kullanır B)Toplum kaynaklarını tam olarak kullanamaz C)Teknoloji sürekli gelişmektedir D)Gelirde artış olmuştur E)Toplumun kaynakları yetersiz gelmektedir.

10 ?Temel Mikro İktisadi Sorunlar?
Firmalar ve tüketicilerin davranışlarını inceleyen mikro iktisatta 4 tane iktisadı soruna çözüm aranmaktadır.Bu sorunlar; Hangi mal ve hizmetler üretilecek? Mal ve hizmetler ne kadar üretilecek? Mal ve hizmetler hangi yöntemlerle üretilecek? Mal ve hizmetlerin paylaşımı nasıl yapılacak?

11 Hangi mal ve hizmetler üretilecek?(tahsis etkinliği)
Bir ekonomide sahip olunan kaynaklarla hangi mal ve hizmetlerin üretileceği sorununda öncelikle sahip olunan kaynakların niteliği belirlenmelidir. Örneğin;sermaye yoğun bir üretim yapmak istiyorsak(petrokimya sanayi gb) bunun için yeterli Ar-ge,kalifiye eleman,teknik donanım… olmalıdır.Kaynaklarımızın niteliği ölçüsünde üretim yaparız. Kaynakların niteliği belirlendikten sonra kıt olan bu kaynaklarla ihtiyaçlar yönünde bir seçim yapılmalıdır.Bildiğiniz gibi kaynaklar kıt olduğu için bir malın üretimi için diğer bir malın üretiminden bir miktar vazgeçmek zorundayız.(alternatif maliyet gereği) Örneğin;Emek kıt bir kaynaktır ve kısa dönemde artırılamaz.Bir ülke kıt olan emek kaynağını X malının üretiminde yada Y malının üretiminde kullanmak arasında seçim yapmalıdır.Hangi mal ve hizmete daha fazla ihtiyaç duyuluyorsa kaynaklar o yönde kullanılacaktır. ***Kapitalist rejimde ihtiyaçların yönünü piyasa mekanizması(arz-talep) belirlerken sosyalist rejimlerde ihtiyaçların yönünü dolayısıyla da ne üretileceğini merkezi otorite(devlet) belirler.

12 Mal ve Hizmetler Ne Kadar Üretilecek? (üretim etkinliği)
Üretilecek olan mal ve hizmet belirlendikten sonra ne miktarda üretileceği sorusu gündeme gelir. Bir ekonomide üretilen mal ve hizmetler(arz) ihtiyacı karşılayamadığında karaborsa oluşacak ve fiyatlar piyasa denge fiyatının çok üstünde seyrederek refah düzeyinin düşmesine neden olacaktır. Örneğin:Ülkemizde 1970’li yıllarda benzin,tüp gaz gb mallarda devletin tavan fiyat uygulaması ve tayınlama sistemiyle talebi karşılayamaması üzerine karaborsa(tezgah altı) görülmüştür. Bir ekonomide üretilen mal ve hizmetler(arz) ihtiyacı aştığında ise resesyon(durgunluk) ortaya çıkmaktadır.Bu durumun ortaya çıkmasının nedeni arzın talebi fazlasıyla aşması sonucu talebin üretilen mala doymasıdır. Ekonomi açısından karaborsada resesyonda etkinsizliği göstermektedir.Çünkü her iki durumda da kaynak israfı söz konusudur.

13 Mal ve Hizmetler Hangi Yöntemlerle Üretilecek?(üretim etkinliği)
Hangi malın üretileceği,ne kadar üretileceği sorularından sonra bu malın hangi yöntemle üretileceği sorusu gelir.Ülkeler sahip oldukları kaynaklarla kendilerine en uygun üretim yöntemini seçtiklerinde maliyetleri düşecektir. Ülkelerin kendilerine en uygun üretim faktörü seçimi yapmalarına üretim etkinliği denilmektedir. Üretimde genel olarak iki tane yöntem vardır;Emek yoğun üretim ve Sermaye yoğun üretim. Emek yoğun üretim ağırlıklı olarak insan gücüne dayanır. Tarım,tekstil,madencilik,turizm gb. Sermaye yoğun üretimde ise makineleşme görülür ve genelde ağır sanayide söz konusudur.Petrokimya,ilaç sanayi gb.

14 Mal ve Hizmetler Nasıl Dağıtılacak?(bölüşüm etkinliği)
Hangi mal ve hizmetlerin üretileceği ne kadar üretileceği nasıl üretileceği kadar üretilen malın nasıl paylaşılacağı konusu da önemlidir.Ekonomide üretilen mal ve hizmetlerin nasıl paylaşılacağı bölüşüm etkinliği kavramıyla açıklanır.Paylaşım sorunu kalkınma iktisadının konusudur. Üretilen malların paylaşımı sorununa ülkeler arasında rastladığımız gb.Aynı ülke içinde de rastlamaktayız(düalizm). O halde ekonomik etkinlik; tahsis etkinliği üretim etkinliği bölüşüm etkinliği + ekonomik etkinlik

15 ?Temel Makro İktisadi Sorunlar?
Makro iktisat ülke ekonomisini ve dünya ekonomisini ilgilendiren temel konuları araştıran iktisat dalıdır. Tam istihdam sorunu: Kaynakların yeterli kullanılıp kullanılamadığı sorunudur. İstihdam kavramı genelde işgücü için kullanılsa da diğer üretim faktörleri içinde istihdam söz konusudur. Fiyat istikrarı sorunu: Toplam arz ve talebe bağlı olarak fiyatların uzun süre aynı seviyede kalmasıdır.Fiyat istikrarını bozan durumlar enflasyon ve deflasyondur.Enflasyon dönemlerinde fiyatlar genel seviyesi sürekli artarken deflasyon dönemlerinde fiyatlar genel seviyesinde düşüler görülür. Gelir dağılımı sorunu:Milli gelirin ülkede adaletli bir şekilde dağılıp dağılmadığı sorunudur. Ekonomik büyüme ve kalkınma sorunu: Ülkelerin milli gelirleriyle birlikte refah düzeyinin de artırılması sorunuyla ilgilenir.

16 İktisadi Sistemler İktisadi sistem; Belirli bir toplumda mal ve hizmetlerin üretim, tüketim, bölüşüm kararlarında benimsenen kurallar bütünüdür. Evrensel anlamda 3 tane ekonomik sistem kabul görmektedir; Kapitalizm Sosyalizm Karma Sistem Kapitalizm,iktisadi karar birimlerinin bireysel ve toplu olarak üretim faktörlerinin mülkiyetine sahip oldukları ve bunlar üzerinde istedikleri gb tasarruf yaptıkları ekonomik bir örgütlenme şeklidir. Serbest piyasa ekonomisi olarak da adlandırılan kapitalizmde fiyatlar piyasa tarafından istikrara getirilir,özel mülkiyet hakkı vardır,rekabet mümkündür,girişimcilik özel sektöre bırakılmıştır.

17 Kapitalizm iktisadi karar birimlerinin rasyonel davranacağı görüşüne dayanmaktadır. Kapitalizme göre homoeconomicus(iktisadi insan) kendi faydasını maksimize ederken topluma da fayda sağlayacaktır. “Herkes kendi kapısının önünü süpürürse mahalle temiz olur” Kapitalist sisteme göre devlet temel fonksiyonları olan eğitim, güvenlik, sağlık ve adalet gibi alanların dışında ekonomiye müdahale etmemelidir. Diğer tüm ekonomik faaliyetler özel sektöre bırakılmalıdır. Böylece girişimcilik artacak ve kar güdüsüyle hareket eden girişimciler sermaye birikimine yönelerek ekonomik büyüme yolunu açacaklardır. Kapitalist iktisadi sistemde hangi mal ve hizmetin üretileceği, ne kadar üretileceği, nasıl üretileceği ve nasıl paylaşılacağı sorusu piyasa mekanizmasına bırakılmıştır. Kapitalizmin öncüsü klasik iktisadi düşüncenin kurucusu olan Adam Smith’tir. Kapitalist sistemin eleştirilmesinin nedeni; “büyük balık küçük balığı yutar” politikasıdır. Kapitalizme göre rasyonel birey sadece kendi çıkarlarını korumalıdır.

18 Sosyalizm Kumanda ekonomileri olarak da adlandırılan sosyalist ekonomik sistemde iktisadi sorunun çözümünde cevaplanması gereken sorular,merkezi otorite tarafından cevaplandırılır. Bu sistemde toplumun temel ihtiyaçlarını merkezi otorite belirler.Sosyalist sistemde özel mülkiyet hakkı yoktur eşitlik ilkesine göre bölüşüm söz konusudur ve üretim kamu mülkiyetine ait araçlarla yapılır. Sosyalist sistem eşit paylaşım ilkesinden dolayı ekonomik verimsizliği beraberinde getirmiştir bu nedenle başarısız bir sistemdir. Sosyalizmin kurucusu Karl Heinrich Marx’tır.

19 Karma Ekonomik Sistem Kapitalist sistemin kişiye verdiği özgürlükler yanında güçlüye zayıfı ezdirme hakkı tanıması,sosyalist sisteminde insan yaratılışına (doyumsuzluk,rekabet gb.) uygun olmayışı karma ekonomik sistemin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Günümüzde pek çok ülke bu sistemi uygulamaktadır.Ekonomik konjonktüre(dalgalanmaya) göre kamu sektörü ve özel sektör birlikte çalışmaktadır.Devlet müdahaleleriyle birlikte özel mülkiyet,rekabet,veraset hakları,özel girişim birlikte işlemektedir. Örneğin; Türkiye’de 2001 yılında serbest döviz kuruna geçilmiştir.Ancak kurdaki dalgalanmaları önlemek ekonomide ve özelliklede ihracatta istikrarı sağlamak için Merkez Bankası döviz alım satımı yapmak suretiyle kurlara döviz çıpası aralığında müdahale etmektedir.