ETKİN PİYASALAR HİPOTEZİ

... konulu sunumlar: "ETKİN PİYASALAR HİPOTEZİ"— Sunum transkripti:

1 ETKİN PİYASALAR HİPOTEZİ
T.C. BEYKENT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DOKTORA PROGRAMI ETKİN PİYASALAR HİPOTEZİ Hazırlayan : DERYA ATACIK Prof. Dr. Turgut Özkan’a Sunuldu

2 içerik Tarihçe Etkin Piyasalar Hipotezi Nedir? EPH Formları Sonuç

3 TARİHÇE 1950 öncesi, temel (fundamental) ve teknik (technical) yaklaşımların piyasayı yenebileceği inancı vardı. Diğer bir deyişle bu yaklaşımlar aracılığıyla piyasadan para kazanmak mümkündü. 1950 ve 1960’lardaki çalışmalar bunun aksine bilgiler sunmaya başladı. Spesifik olarak, araştırmacılar hisse senedi fiyatındaki değişmelerin (fiyatların kendisi değil) rassal yürüyüşe (random walk) sahip olduklarını buldular. Buldukları diğer bir bulgu ise hisse senetlerin yeni bir bilgiye anında tepki vermesi idi. O zamana kadar inanılan ise fiyatların bilgiye yavaş yavaş tepki vermesi yönünde idi.

4 Etkin piyasalar hipotezi nedir?
Rassal Yürüyüş Teorisi temelleri ilk defa Bachelier tarafından 1900’lü yıllarda temelleri atılmıştır. 1965 yılında Paul Samuelson tarafından konu üzerine yeni bir çalışma yapılmış ve Bachelier’in 1900’de ortaya koyduğu düşünceleri bu çalışmanın sonrasında Rassal Yürüyüş Teorisi olarak Finans Bilimi’nde ve uygulamada tam olarak yerini almıştır. Bu gelişmenin ardından konu üzerine hız kazanan çalışmaların sonucunda 1970 yılında Eugene Fama, Rassal Yürüyüş Teorisi’ni geliştirerek Etkin Piyasalar Hipotezi’ni ortaya koymuştur.

5 Etkin piyasalar hipotezi nedir?
Rassal Yürüyüş Teorisi’nin gelişmiş hali olan Etkin Piyasalar Hipotezi mevcut bilginin menkul kıymet fiyatlarına tam olarak yansıdığı piyasaları “etkin” olarak tanımlar. Etkin Piyasalar Hipotezi’nde piyasa etkinliği 3’e ayrılmıştır: Zayıf formda etkinlik, Yarı-kuvvetli formda etkinlik Kuvvetli formda etkinlik. Bu ayrımda esas olan menkul kıymet fiyatlarının yansıttığı bilgi setleri olmaktadır.

6 Etkin piyasa ÖZELLİKLERİ
EPH tarafından “etkin piyasa” kavramı ortaya çıkmıştır. Özellikleri; Menkul kıymetlerin yeni bilgiye anında, tam ve doğru olarak tepki verdiği, Menkul kıymet fiyatlarının rassal olarak değiştiği, Piyasa kurallarının üstün kazanç sağlamayı engellediği, Profesyonel yatırımcıların bağımsız olarak veya gruplar halinde üstün kazanç elde etmesinin mümkün olmadığı piyasalar “ETKİN PİYASA” olarak adlandırılırlar.

7 Etkin piyasaya örnek Bir ortamda X şirketinde çalışan bir arkadaşınızın X şirketinin 10 yıllık hedeflerini size anlattığını düşünün, siz de bunun üzerine borsada hisse senetlerini almak istediniz. Ancak hipoteze göre siz zaten bunu bildiğinizde diğerleri de bunu biliyor oluyor… Ya da bir şirketin bilanço, gelir tablosunu incelediniz ve şirkete yatırım yapmaya karar verdiniz diğer yatırımcılar da bunu yapmış olacaklarından kazanç sağlamanız yine mümkün görünmüyor.

8 Etkin piyasa FORMLARI Peki piyasalar gerçekten etkin mi? Bunun için akademisyenler aşağıdaki skalaları belirlemiştir: ZAYIF FORM EP ORTA FORM EP GÜÇLÜ FORM EP

9 ZAYIF FORMDA ETKİN PİYASALAR
Zayıf formda etkinlik geçmiş fiyat bilgilerinin menkul kıymet fiyatlarına tam olarak yansıdığı bir piyasada geçerli olacaktır. Bir diğer ifade ile geçmiş fiyat hareketlerin analiz edilerek gelecekte normal üstü kar elde etmek zayıf formda etkin bir piyasada menkul kıymet fiyatlarına tam olarak yansımış olduğu için mümkün olmayacaktır. Rassal Yürüyüş Teorisi ile benzeşir. Rassal Yürüyüş Teorisi de geçmiş fiyat verilerinin kullanılarak gelecek dönem fiyatlarının doğru tahmininin mümkün olmadığını ifade etmektedir. Sonuç olarak menkul kıymetlerin rassal yürüyüş gösterdiği bir piyasanın zayıf formda etkin olduğu ifade edilebilir (Karaşin, 1987; 96). Zayıf formda etkinlik ile Rassal Yürüyüş Teorisi’nin sınanmasına ilişkin yöntemler de aynıdır. Konu üzerine yapılan çalışmalarda bu benzerlikler sebebi ile zayıf formda etkinlik ve rassal yürüyüş beraber değerlendirilir.

10 ZAYIF FORMDA ETKİN PİYASALAR
ÖZETLEMEK GEREKİR İSE; Rassal Yürüyüş Teorisi ile zayıf etkin formun kesiştiği ortak nokta da geçmiş fiyat hareketleri ile cari fiyatların tahmin edilemeyeceğini savunmalarıdır. Cari fiyatlar geçmiş fiyatlara ilişkin verileri tam olarak yansıttığı için cari fiyatlar geçmiş fiyatlardan bağımsız olarak oluşacaktır

11 Yarı-kuvvetli formda etkinlik
Halk tarafından serbestçe elde edilebilen bütün bilgilerin hisse senedi fiyatlarına yansımış olduğunu iddia etmektedir. Bu bilgiler, hisse senetlerinin geçmiş fiyat hareketlerini, firmaların muhasebe raporlarını, rakip firmaların raporlarını ekonomi ile ilgili açıklanan bilgiler ve firmaların piyasa değerlerini etkileyen her türlü bilgiyi kapsamaktadır. Bu nedenle, orta güçlü formda etkin bir piyasada teknik analizin yanı sıra temel analiz yaparak da ekstra bir kazanç sağlanamayacaktır. Eğer piyasada, yeni açıklanan bir bilgiye çabuk bir biçimde bir defada cevap veriliyorsa, o piyasanın yarı-kuvvetli formda etkin olduğu söylenebilir. Bu konuda, Amerika Birleşik Devletleri’nde1960’lı ve 1970’li yıllarda yapılan testlerin çoğu geçmiş fiyat hareketleri ile gelecekteki fiyat hareketleri arasındaki korelasyon katsayılarını ölçmeye yönelik olmuştur. Gün sonu, hafta sonu ve ay sonu fiyatları ile bir gün sonraki, bir hafta sonraki ve bir ay sonraki kapanış fiyatları arasındaki ilişki 10 yıllık süreler için korelasyon katsayılarının tahmin edilmesi şeklinde ölçülmüştür. Bulunan sonuçlar istatistiki olarak çok önemsiz bulunmuştur. Daha sonra, 1-10 günlük zaman aralığı (time lag)kullanılarak bu testler gün sonu fiyatlarına dayanarak tekrarlanmış, fakat sonuç yine istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur.Bu bakımdan finans literatüründe, hisse senedi fiyatlarının tesadüfi olarak yani geçmiş fiyat hareketlerinden bağımsız olarak değiştiği, piyasanın zayıf formda etkin olduğu genel bir kabul görmektedir.

12 Yarı-kuvvetli formda etkinlik-FFJR ÇALIŞMALARI
Literatürde ilk defa yapılan vaka çalışmasıdır. Fama, Fisher, Jensen ve Roll (FFJR) tarafından yılında New York borsasında yılları arasında gerçekleşen 940 hisse senedi bölünmesi üzerine yapılmıştır. FFJR çalışmalarında, hisse senedi bölünmelerinin yarattığı etkilerin bölünmeye ilişkin duyurulardan çok önce başladığı için bölünmelerin öncesinde ve sonrasında 30 aylık süreleri kapsamlarına almışlardır. Çalışmalarında her ay için hisse senetlerinin gerçekleşen getirileri ile beklenen getirileri arasında fark olup olmadığını araştıran yazarlar, sonuç olarak bölünmenin duyurulmasından önce normalüstü getiri elde edilebildiğini ancak duyurudan itibaren normalüstü getiri elde edilemediğini ortaya koymuşlar ve New York borsasının yarı-kuvvetli formda etkin olduğu sonucuna varmışlardır (FFJR, 1969; 18).

13 Yarı-kuvvetli formda etkinlik-DİĞER ÇALIŞMALAR
Barcley ve Litzenberger New York Borsasında işlem gören şirketlerin kar, zarar, temettü ve özsermaye gibi konularda meydana gelen gelişmelerin şirketlerin hisse senetleri fiyatlarına ne hızda yansıdığını araştırmış ve yeni bilginin açıklanmasından itibaren 5-15 dakika gibi çok kısa süreler içerisinde hisse senedi fiyatlarında dalgalanmaların başladığını, New York Borsasının yarı-kuvvetli formda etkin olduğunu ifade etmişlerdir (Busse ve Green, 2002; 416) Busse ve Green yeni bilginin olumlu ya da olumsuz olmasının hisse senedinin fiyatına yansıma hızında farklılık yaratıp yaratmayacağını araştırmış, bilginin olumsuz olması durumunda yansımanın 15 dakika içerisinde kendini gösterdiğini, bilginin olumlu olması durumunda ise yansımanın 1 dakika içerisinde gerçekleştiğini bulmuşlardır (Busse ve Green, 2002; 435).

14 KUVVETLİ FORMDA ETKİNLİK
Kuvvetli etkinlik formunda menkul kıymet fiyatları hem kamuya açıklanan bilgileri hem de kamuya açıklanmayan gizli bilgileri yansıtmaktadır. Bunun anlamı hiçbir yatırımcı elindeki gizli bilgileri tekelci bir yaklaşımla kullanarak ya da piyasada bilinen bilgileri eğitim ve tecrübelerini kullanıp daha iyi analiz ederek piyasa ortalamasından daha yüksek getiri elde edemeyecektir. Bu formu gösteren, şeffaf piyasalara ise kuvvetli formda etkin piyasalar denir. Bu formda içeriden öğrenenlerin var olmadığı varsayılmaktadır. Bu durum çok mümkün değildir. İçeriden öğrenenlerin getiri seviyelerinin daha yüksek olacağı bilindiğinden bununla ilgili 1934’de ABD’de kurallar getirilmiştir. Sermaye Piyasası Kanunu’na göre içerden öğrenenler kendi firmalarının menkul kıymetlerini 6 aydan uzun portföylerinden tutmak kaydıyla satın alabilmektedirler Ülkemizde ise Sermaye Piyasası Kanunu tüm hükümleriyle Şubat 1982’de yürürlüğe girmiş olmasına karşın içerden öğrenenlerin ticaretine ilişkin hükümleri de içeren değişiklikler Mayıs 1992 tarihinde TBMM tarafından kabul edilerek içerden öğrenenlerin ticareti Kanun’daki yerini almıştır. Bu hükümlerde içerden öğrenenlerin kapsamı belirtilmiş ve bu kapsamda yer alan kişilerin yapacakları ihlallere ilişkin hapis ve para cezalarına yer verilmiştir.

15 KUVVETLİ FORMDA ETKİNLİK
Etkin piyasa güçlü formda ise o zaman hisse senedi fiyatlarını etkileyecek her tür bilginin yanı sıra özel bilgilerin (inside information) dahi fiyatlara yansıdığı iddia edilmektedir. Bu nedenle, bu formda etkin bir piyasada hiçbir analiz metodu ile ekstra bir kazanç sağlanması mümkün olmayacaktır Piyasa zayıftan güçlüye doğru ilerlediğinde farklı finansal teknikler etkilerini yitirir.

16 KUVVETLİ FORMDA ETKİNLİK

17 IMKB HANGİ ETKİN PİYASA FORMUNDADIR?
Emrah İsmail Çelik’in İMKB’nda Etkin Piyasa Hipotezinin Uzun Hafıza Modelleri ile Analizi: Sektörel Bazda İnceleme adlı makalesinde belirttiği üzere uzun hafıza özelliği gösterdiğinden İMKB’nin zayıf formda etkin bir piyasa olmadığı kanıtlanmıştır. Benzer çalışmaları yapan Balaban(1995), Kılıç (2004), Assaf(2007), Disario vd.(2007) etkin piyasa olmadığını yapmış oldukları çalışmalarda ispatlamışlardır. Bazı akademik çalışmalar ise İMKB’nin zayıf formda olduğunu belirtir, yani temel analiz kullanarak bile fark yaratabiliyorsunuz. Ekonomide kaynakların verimli alanlara yönlendirilmesi ekonomistlerin en temel uğraşıdır. İMKB’nin etkin hale getirilmesi, ülkemiz açısından kıt olan kaynakların verimli alanlara yönlendirilmesi açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle ülkemiz sermaye pazarının zayıf şekilde dahi etkin olmamasının ardındaki sebeplerin çok iyi çözümlenip, sermaye piyasamızı daha etkin hale getirecek kurumsal, teknik ve yasal önlemlerin bir an önce alınmasında önemli faydalar vardır. Özellikle yatırımcıların gerekli bilinç ve bilgi düzeylerine erişebilmelerine yönelik eğitim çabalarının arttırılması, kurumsal ve teknik eksiklik ve aksaklıkların giderilmesi, kurumsal yatırımcıların borsaya katılımını sağlayacak yasal düzenlemelerin yapılması, içeriden bilgilenme ile daha etkili mücadelenin yollarının bulunması, bilginin yatırımcıya en az maliyetle ve mümkün olan en hızlı bir şekilde ulaştırılabilmesi gibi hususlar üzerinde önemle durulmalı, pazarın zayıf şekilde de olsa etkin çalışmasının koşulları sağlanmalıdır.

18 FORMLARA GÖRE ANALİZ YÖNTEMLERİ
Eğer piyasa zayıf formda ise; , temel analiz (mali tablo, piyasa analizi vs…)kullanarak fark yaratılabilir. teknik analiz etkisini yitirecektir. Bilindiği gibi teknik analize göre tarih tekerrürden ibarettir. Eğer orta güçlü formda etkin bir piyasa söz konusuysa, bu durumda temel analiz de etkisini yitirebilecektir. Çünkü, bu formda etkin bir piyasada, yüzlerce teknik analizci, halk tarafından serbestçe elde edilebilen bütün bilgileri analiz ederek ona göre hisse senetlerinin fiyatlarını tespit etmektedirler. Bu nedenle, temel analiz yaparak ekstra kazanç elde edilemeyecektir. Eğer piyasa güçlü formda ise; o zaman hiçbir şekilde ekstra kazanç sağlanamayacaktır. Böyle bir piyasada hiçbir analiste ihtiyaç duyulmayacak çünkü bütün hisse senetlerinin olması gerektiği fiyattan olduğu varsayılmaktadır. Ancak, özel bilgi satın alıp kullanarak (insider trading) eksktra kazançlar sağlanabilmek hala mümkün olacaktır. Buna ilave olarak, piyasada bulunan her analistin aynı yetenekte olmadığı açıktır. Bu nedenle, rolatif olarak daha yetenekli analistler piyasada, piyasanın beklentisinden daha iyi ve doğru fiyat tahminlerinde bulunarak hala ekstra kazançlar sağlayabileceklerdir.

19 ETKİN PİYASALARIN PRENSİPLERİ
Etkin piyasalar belirli varsayımlar üzerine kurulmuştur. Yatırımcının temel amacı ekonomik faydasını maksimize etmektir, Yatırımcılar risk ve getiri temeline dayalı seçimler yaparlar, Yatırımcıların risk ve getiri beklentileri homojendir, Yatırımcılar birbirlerinin aynı zaman ufkuna sahiplerdir, Bilgi serbestçe elde edilebilir.

20 SONUÇ Basitçe özetlemek gerekir ise;etkin bir piyasada bir yatırımcı teknik analiz, tüyo(insider trading vs…), ve basit mali analiz vs.. araçları kullanarak diğerlerinden daha fazla kazanç sağlayamaz. Etkin piyasalar teorisinin temel iddiası fiyatların temel değerlerinden aşağıda ya da yukarıda olmadığı, dengede olduğudur. Menkul kıymetlerin mevcut olan tüm bilgiyi yansıttığını, fiyatların bilgi girişi ile değişmediğini varsayar. Fiyat değişmeleri tamamen tesadüfidir. Etkin piyasa hipotezinin öngördüğü gibi bir piyasa yapısının oluşması için piyasalarının çok gelişmiş bir kurumsal yapıya sahip olması ve yasal düzenlemeler ile piyasaların istikrarlı bir şekilde çalışması sağlanmalıdır.

21 KAYNAKÇA Karaşin, A. Gültekin. (1987). Sermaye Piyasası Analizleri. SPK Yayınları: Ankara. Sharpe, Willam F., Alexander, Gordon J., & Bailey, Jeffery V. (1999). Investments 6th Edition. Prentice Hall, Inc.: ABD. Fama, E., Fisher, L., Jensen, Michael C. & Roll, R.(1969). The Adjustment of Stock Prices to New Information. International Economic Review, Vol.10 (s:1-21). Busse, Jeffrey A. & Green T. Clifton. (2002). Market Efficiency in Real Time. Journal of Financial Economics, Vol.65 (s: ). Levy, Haim. (2002). Fundamentals of Investments. Pearson Education Limited: ABD. Çevik, Emrah İ.(2012). İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda Etkin Piyasa Hipotezinin Uzun Hafıza Modelleri ile Analizi: Sektörel Bazda İnceleme. Journal of Yaşar University, Vol.26 (s )

22 TEŞEKKÜRLER… SORULARINIZ???